برو به محتوای اصلی
  • فکت‌نامه چیست؟
  • روش کار ما
English
پادکست
جستجو
خانهفکت‌خانهدرستی‌سنجی
شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی

تلگرام، توییتر، اینستاگرام، فیسبوک،...

ناسا: ایران تا سی سال دیگر قابل زیست نخواهند بود.

درستی‌سنجی

زمان خواندن: ۱۰ دقیقه

نادرست

Tasnim

آیا ایران تا سی سال دیگر قابل زیست نخواهد بود؟

اگر وقت ندارید …

  • در شبکه‌های اجتماعی خبری به این مضمون دست به دست می‌شود که: «ناسا با انتشار گزارشی درباره پیامد‌های گرم شدن کره زمین اعلام کرد که تا سی سال دیگر ایران قابل زیست نخواهند بود.» این خبر «نادرست» است.
  • سایت اقلیم ناسا گزارشی در مورد وضعیت شاخص «دمای حباب تر» منتشر کرده. منبع این گزارش پژوهشی است که ۲سال پیش در ساینس منتشر شده و می‌گوید تعداد دفعاتی که «دمای حباب تر» با «دمای محیط» یکسان شده، رو به افزایش است. یکی از نقاطی که این پدیده رخ داده، خلیج فارس است.
  • اگر در دمای ۳۵درجه به بالا، دمای حباب تر (دمای دماسنجی که دور حباب آن دستمال مرطوب پیچیده‌شده‌باشد) به دمای محیط برسد، سیستم تعریق بدن انسان تنها ۶ ساعت توان تحمل آن را دارد و بعد از آن اندام‌های داخلی به دلیل عدم خون‌رسانی کافی، از کار می‌افتند و باعث مرگ می‌شود.
  • اشتباه در ترجمه آنجا رخ داده که گزارش سایت ناسا یک Projection است نه Prediction. یعنی اخطاری برای آگاهی و تلاش برای پیشگیری از آن است. در هیچ‌جای گزارش ناسا و مقاله ساینس اشاره‌ای به ایران نشده است.

در شبکه‌های اجتماعی خبری منتشر شده‌است که مدعی است: «ناسا با انتشار گزارشی درباره پیامد‌های گرم شدن کره زمین اعلام کرد که تا سی سال دیگر برخی مناطق جهان، از جمله ایران قابل زیست نخواهند بود.»

در این مطلب نوشته شده:

تا سال ٢٠٥٠ مناطق جنوب آسیا، حوزۀ خلیج فارس شامل ایران، عمان و کویت و همچنین کشورهای حاشیه دریای سرخ نظیر مصر، عربستان، سودان، اتیوپی، سومالی و یمن قابل زندگی نخواهند بود.
بر پایه این گزارش، برخی ایالت‌های آمریکا نظیر آرکانزا، میزوری و آیووا نیز تا سال ٢٠٧٠ به سرنوشتی مشابه دچار خواهند شد.

این مطلب بلافاصله توسط سایت‌های خبری مانند خبرآنلاین، اقتصاد آنلاین و عصر ایران بازنشر شد.

IranEnvironmentFalse-600x600

انتشار این گزارش، باعث واکنش کارشناسان محیط زیست شد. کاوه مدنی، پژوهشگر و فعال محیط زیست ایرانی که قبلا معاون سازمان حفاظت محیط زیست ایران و نائب رئیس مجمع محیط زیست ملل متحد بوده، در این‌باره نوشت:

باز یکی یه مطلب پیدا کرد رو وبسایت ناسا و تفسیر غلط و تحریف و داستان‌سرایی و تیترهای جنجالی شروع شد! خبرگزاری‌هایی که این خبر را تا کنون منتشر کرده‌اند وظیفه دارند لینک این «گزارش» جدید ناسا را منتشر کنند.

ناصر کرمی، اقلیم‌شناس و کارشناس محیط زیست هم در این باره در رشته توییتی نوشت:

ناسا سال ۲۰۱۳ گزارشی منتشر کرده بود از یک تحقیق درباره روندهای اقلیمی خاورمیانه تا حدود سی سال آینده. در آن گزارش آمده بود که بررسی این روندها نشان می‌دهد در بازه مذکور خاورمیانه گرم‌تر و خشک‌تر می شود.
قطعا این به معنای «خشکسالی سی ساله» نیست. به معنای «تداوم خشکسالی حداقل تا سی سال آینده» است. همین. که البته روندها نشان می‌دهند آن تحقیق مبنای درستی داشته‌است.
در اوایل دهه نود [۱۳۹۰] نیز دو دوره همایش ملی اقلیم‌شناسی برگزار شد که ۹۵درصد مقالات اقلیم شناسان ایرانی نیز تاکید بر تداوم روند خشکسالی در دهه های آینده داشتند.

اما آیا ایران تا سی سال دیگر قابل زیست نخواهند بود؟

آیا ناسا گزارشی درباره قابل زیست‌بودن ایران در سی‌سال آینده منتشر کرده‌است؟

جستجو در سایت ناسا با عباراتی شبیه «قابل زیست‌بودن ایران در سی‌سال آینده» به نتیجه‌ای نمی‌رسد. در منابع فارسی زبان، این خبر را نخستین بار «رادیو بین‌المللی فرانسه» منتشر کرد. منبع این خبر رادیو فرانسه، مطلبی در سایت climate.nasa.gov است.

عنوان این سایت «تغییر اقلیم جهانی: علائم حیات سیاره» است و ماموریتش «ارائه اخبار و اطلاعات دقیق و به موقع در مورد تغییرات آب‌وهوای زمین به همراه داده‌ها و تصاویر به‌دست آمده در تحقیقات ناسا» است.

در بخش مقالات این سایت در روز ۱۸ اسفند ۱۴۰۰ گزارشی منتشر شده که روز ۲ فروردین ۱۴۰۱ رادیو بین‌المللی فرانسه تنها یک پاراگراف درباره آن نوشته است:

در این گزارش آمده است که به نظر دانشمندان تا سال ٢٠٥٠ مناطق جنوب آسیا، حوزۀ خلیج فارس (شامل ایران، عمان و کویت) و همچنین کشورهای حاشیه دریای سرخ نظیر مصر، عربستان، سودان، اتیوپی، سومالی و یمن قابل زندگی نخواهند بود. بر پایۀ این گزارش آسیای جنوبی، برزیل، برخی ایالت های آمریکا نظیر آرکانزا، میزوری و آیووا تا سال ٢٠٧٠ به سرنوشتی مشابه دچار خواهند شد.

همین پاراگراف، با حذف علامت پرانتز، پیش از اسم ایران، عمان و کویت، را سایت‌های خبری داخلی منتشر کردند و این شایعه شکل گرفت.

این مطلب یک گزارش علمی (همتاداوری شده) نیست. بلکه یک مطلب منتشر شده در سایت اقلیم‌شناسی ناسا است. نویسنده آن یک روزنامه‌نگار خبره حوزه علم و فناوری به‌نام Alan Buis است که برای آزمایشگاه پیشران موشکی ناسا JPL گزارش‌های روزنامه‌نگاری در حوزه علم و فناوری با تمرکز بر تحقیقات تغییرات اقلیم می‌نویسد.

گزارش سایت ناسا چه می‌گوید؟

عنوان این گزارش این است: «فرای تحمل داغ: چگونه تغییرات اقلیم ممکن است برخی مکان‌ها را برای زندگی بیش از حد گرم کند».

منبع این گزارش یک مقاله علمی همتاداوری شده در مجله ساینس در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ است. این مقاله نوشته Colin Raymond پژوهشگر علوم جو در آزمایشگاه پیشران موشکی ناسا و همکارانش با عنوان «وضعیت اضطرار گرما و رطوبت بسیار شدید برای تحمل انسان» است.


بخش‌هایی از مطلب آلان بویز (نه مقاله کالین ریموند) را در اینجا می‌خوانید:

با گرم شدن زمین، گرمای شدید و رطوبت در حال افزایش است که پیامدهای قابل توجهی برای سلامتی انسان دارد. اقلیم‌شناسان در حال ردیابی یک معیار کلیدی از تنش گرمایی هستند که می‌تواند به ما در مورد شرایط زیان‌بار هشدار دهد.

با گرم شدن زمین، امواج گرما شدیدتر و متواتر می‌شوند. خطرات سلامتی ناشی از گرمای شدید باعث نگرانی دانشمندان و متخصصان پزشکی شده‌است. تنش گرمایی عامل اصلی مرگ و میر ناشی از آب‌وهوا در ایالات متحده است. یک نمونه اخیر، موج گرمایی رکوردشکنی است که تابستان گذشته (۲۰۲۱) در شمال غربی اقیانوس آرام رخ داد و صدها تن را کشت.

گزارش در اینجا آماری از مرگ و میر ناشی از تغییرات آب‌وهوایی در آمریکا ارائه می‌دهد که منبع آن سازمان هواشناسی ایالات متحده NOAA است.

NASA1-600x428

در ادامه گزارش شاخص‌هایی مانند «شاخص گرما» (Heat Index) و «دمای حباب‌ تر» (wet-bulb temperature) معرفی می‌شود:

شاخص گرما معیاری است از احساس دمای هوا در بدن ما وقتی رطوبت نسبی را در نظر بگیریم. با محاسبه برای مناطق سایه، شاخص گرما نشان می‌دهد که وقتی هوا گرم و مرطوب است چقدر احساس ناراحتی می‌کنیم.

از آنجا که شاخص گرما دقیق نیست و نیاز به کالیبراسیون دارد. در واقع کشورهای مختلف از نسخه‌های مختلف تعریف آن استفاده می کنند. به همین دلیل، پژوهشگرانی که مطالعات آب‌وهوایی جهانی را انجام می‌دهند، به معیار دیگری برای تنش گرمایی به نام «دمای حباب تر» نگاه می‌کنند.

دمای حباب تر، پایین‌ترین دمایی است که یک جسم می‌تواند در هنگام تبخیر رطوبت به آن برسد. هر چه این دما کمتر باشد، خنک شدن برای ما راحت‌تر است. این شاخص میزان خنک‌شدن بدن ما را با تعریق در هوای گرم و مرطوب اندازه‌گیری می‌کند و می‌گوید که آیا شرایط ممکن است برای سلامتی مضر باشد یا حتی کشنده باشد یا خیر…

دمای حباب تر با پیچیدن یک پارچه مرطوب به دور حباب دماسنج و قرار دادن آن در معرض هوا اندازه گیری می‌شود. با تبخیر آب از پارچه، دماسنج افت دما را ثبت کرد. هر چه رطوبت نسبی بیشتر باشد، رطوبت کمتری تبخیر می‌شود تا دمای حباب دماسنج و هوای اطراف یکسان باشد. امروزه دمای حباب تر معمولا با استفاده از اندازه‌گیری‌های ابزارهای الکترونیکی در ایستگاه‌های هواشناسی محاسبه می‌شود.

NASA2-600x800

… بالاترین دمای حباب تری که انسان می‌تواند در صورت قرارگرفتن در معرض آن برای حداقل شش ساعت، زنده بماند، حدود ۳۵ درجه سانتی‌گراد است.

دمای حباب تر در سراسر جهان در حال افزایش است و آب و هوای زمین شروع به فراتر رفتن از این حد کرده است.

NASA3-600x218

… از سال ۲۰۰۵، مقادیر دمای حباب‌تر بالای ۳۵ درجه سانتی‌گراد برای مدت کوتاهی در ۹ موقعیت جداگانه در چند منطقه نیمه گرمسیری مانند پاکستان و خلیج فارس رخ داده‌است. همچنین به نظر می‌رسد که این موارد در حال افزایش هستند. علاوه بر این، میزان وقوع دمای کمی پایین‌تر حباب تر (محدوده ۳۲ تا ۳۵ درجه سانتیگراد) در طی ۴۰ سال، بیش از سه برابر شده‌است.

هر چه هوا گرمتر باشد، بدن ما فشار بیشتری را احساس می‌کند و برای خنک‌شدن بیشتر شروع به تعریق می‌کند. اما هوای مرطوب ظرفیت کمتری برای تبخیر این رطوبت تعریق و خنک‌کردن بدن دارد. مانند این است که از یک دوش آب گرم بیرون می‌آیید و آب از روی پوست شما تبخیر می‌شود و احساس خنکی می‌کنید. اما اگر وارد یک اتاق گرم‌تر و مرطوب‌تر شوید سخت‌تر احساس خنکی می‌کنید. این احساس همان چیزی است که با دمای حباب تر اندازه‌گیری می‌کند.

تا زمانی که دمای حباب تر بسیار کمتر از دمای پوست باشد، بدن می‌تواند گرما را از طریق تابش و تعریق به محیط اطراف آزاد کند. اما با نزدیک شدن دمای حباب تر به دمای محیط، بدن توانایی خنک شدن را از دست می‌دهد. این باعث ایجاد تغییراتی در بدن می‌شود. با افزایش دما اندام‌های بدن به خصوص قلب دچار استرس می‌شوند. خون به سمت پوست شما می‌رود تا گرما را آزاد کند، اما گرما آزاد نمی‌شود. این پدیده ادامه پیدا می‌کند و انرژی به اندام‌های داخلی نمی‌رسد. نتایج می‌تواند کشنده باشد.

در این مطلب، نقشه مکان‌هایی که از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۷، در آنها دمای حباب تر و دمای محیط، برابر شده‌اند و مقدار آن دما درج شده‌است:

NASA4-600x289

مطلب در ادامه به امکانات ماهواره‌ای ناسا برای رصد دمای زمین می‌پردازد. سپس به سراغ بررسی نقاطی از زمین می‌رود که ممکن است بیشتر با این پدیده در آینده مواجه شوند.

سخت است که بگوییم چه زمانی ممکن است دمای حباب تر برای مدت زیادی بالاتر از ۳۵ درجه سانتی‌گراد خواهد رفت. به این دلیل که این یک فرآیند پیچیده است و به تدریج اتفاق می‌افتد و در مکان‌های مختلف به طور متفاوتی ظاهر می‌شود. اما مدل‌های اقلیمی به ما می‌گویند که مناطق خاصی احتمالاً در ۳۰ تا ۵۰ سال آینده از آن دما فراتر خواهند رفت. آسیب‌پذیرترین مناطق شامل جنوب آسیا، خلیج فارس و دریای سرخ تا حدود سال ۲۰۵۰ است. همچنین شرق چین، بخش‌هایی از آسیای جنوب شرقی و برزیل تا سال ۲۰۷۰.

گزارش در اینجا تمام می‌شود بدون اینکه ذکری از ایران یا بخشی از ایران بیاید.


در مقاله اصلی نوشته ریموند و همکاران در مجله ساینس هم هیچ اثری از نام «ایران» دیده نمی‌شود. در این مقاله اندازه‌گیری‌هایی از منطقه خلیج فارس، دریای عمان، دریای عرب و حوزه آبخیز رود سند انجام شده‌است که بیان آنها به زبان عمومی در گزارش سایت ناسا آمده است.

NASA5-600x300

بی‌دقتی در ترجمه و نقل خبر

در انتقال این خبر و ترجمه آن به فارسی چند اتفاق افتاده‌است. ابتدا سایت رادیو بین‌المللی فرانسه نام سه کشور ایران، عمان و کویت را در داخل پرانتز بعد از لغت خلیج فارس قرار داده که معلوم نیست مبنایش چه بوده‌است. نه در مقاله اصلی و نه در گزارش سایت ناسا، اسمی از این سه کشور برده نشده است. در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان هم ۸ کشور قرار دارند. نگاه به نقشه فوق هم نشان می‌دهد در نقاطی از هر ۸ کشور، این رویداد (رسیدن دمای حباب تر به دمای محیط) رخ داده است.

در گام بعدی سایت‌های خبری ایرانی، پرانتز را حذف کرده و ایران و عمان و کویت را در متن خود آورده‌اند. گویا گزارش درباره این ۳ کشور بوده‌است.

اما در بررسی و نقل این خبر علمی هم دو مساله عمیق‌تر وجود دارد که این خبرگزاری‌ها به آنها دقت نکرده‌اند:

۱. اگر در نقشه دقت کنید، به‌خوبی مشخص است که گستردگی نقاطی که در آنها دمای حباب تر اندازه‌گیری شده‌است، رابطه مستقیمی به توسعه یافتگی کشورها دارد. بدیهیست که هرچه کشورها توسعه یافته‌تر باشند، ایستگاه‌های محلی هواشناسی بیشتری برای اندازه‌‌گیری این شاخص‌ها در آنها وجود دارد.

NASA6-600x324

۲. مساله دوم تفاوت و درک دو واژه Prediction و Projection است. هر دو این واژه‌ها در این بافتار، در فارسی به «پیش‌بینی» ترجمه می‌شوند. اما Prediction یک پیش‌بینی حتمی را خبر می‌دهد. در حالی که Projection به این معنی است که «اگر روند بر اساس X باشد، آنگاه ممکن است پدیده Y رخ دهد.» این موضوع دوم بسیار در ترجمه متون به فارسی جا می‌ماند. بسیاری از پیش‌بینی‌های اقلیم‌شناسی، Projection هستند و هدف تصویر کردن یک آینده برای درک آن و تلاش برای جلوگیری از وقوع آن است.

در مقاله علمی ریموند اصلا از Prediction استفاده نشده و چندین‌بار واژه Projection آورده شده‌است.

جمع‌بندی

در شبکه‌های اجتماعی خبری منتشر شده‌است که مدعیست: «ناسا با انتشار گزارشی درباره پیامد‌های گرم شدن کره زمین اعلام کرد که تا سی سال دیگر برخی مناطق جهان، از جمله ایران قابل زیست نخواهند بود.»

ناسا گزارشی در مورد وضعیت شاخص «دمای حباب تر» منتشر کرده که یک تحقیق علمی است که دو سال پیش در مجله ساینس منتشر شده‌است. این مقاله مدعیست، تعداد بارهایی که دمای حباب تر با دمای محیط یکسان شده، رو به افزایش است. در این مقاله خلیج فارس یکی از آن نقاط دنیاست و این مقاله ربطی به کل اقلیم ایران ندارد.

دمای حباب تر به دمایی می‌گویند که وقتی یک پارچه مرطوب را دور حباب دماسنج می‌پیچیم، دماسنج نشان می‌دهد. این دما، شاخص خوبی است که نشان می‌دهد با توجه به رطوبت، در هر دمایی چقدر امکان تعریق برای خنک‌کردن بدن انسان وجود دارد. برابر شدن دمای حباب تر و دمای محیط، در دمای بالای ۳۵ درجه سانتی‌گراد برای انسان، بیشتر از ۶ ساعت، کشنده است.

نه در گزارش ناسا، نه در مقاله ساینس اسمی از ایران برده نشده است. ایران سرزمین بزرگی است و اقلیم‌های متفاوت با اختلاف دما و رطوبت بسیار زیاد دارد. اما تحقیقات علمی فوق تنها درباره یک شاخص (دمای حباب تر) است.

ترجمه این مطلب به فارسی و انتقال آن در سایت‌های خبری مختلف هم ایرادهایی داشته‌است. اولین ترجمه فارسی این مطلب، بدون هیچ مبنایی اسم سه کشور حاشیه خلیج فارس را آورده در حالی که این اتفاق در همه کشورهای حاشیه خلیج فارس افتاده‌است. ثانیا این تحقیقات Projection هستند و نه Prediction. یعنی از یک آینده محتوم خبر نمی‌دهند بلکه می‌خواهند ادامه روند فعلی را تصویر کنند تا باعث آگاهی شوند.

بنابراین این ادعا که «ناسا اعلام کرده ایران تا سی سال دیگر قابل زیست نخواهند بود» نادرست است.

نادرست

گفته یا آمار، نادرست است یا دست‌کم سندی معتبر آن را رد می‌کند.

درباره نشان‌های میرزاروش کار ما
پرش به فهرست

فکت‌نامه

فکت‌نامه اولین سایت درستی‌سنجی (فکت‌چکینگ) سیاسی درباره ایران است.

درباره ما

  • فکت‌نامه چیست؟
  • روش کار ما
  • نشان‌های میرزا
  • تیم ما

پروژه‌ای از

حریم خصوصی

این وبسایت تحت پروانه کریتیو کامنز اختیار-غیرتجاری اشتراک همانند 4.0 بین المللی است.