آیا رانندگان اسنپ و تپسی بیشتر از اوبر است؟

سایت تجارت‌نیوز در گزارشی در ۱۱ بهمن ۱۴۰۰ با عنوان «تعداد رانندگان اسنپ و تپسی بیشتر از اوبر» می‌نویسد: 

طبق آمارهای منتشر شده در سال ۲۰۲۱ تعداد رانندگان اوبر در سراسر جهان به حدود ۳/۹ میلیون رسید. در ایران نیز طبق آمار منتشر شده بیش از  ۳/۴ میلیون نفر در اسنپ به عنوان راننده فعالیت می‌کنند. همچنین ۱/۴ میلیون راننده در شبکه تپسی فعالیت می‌کنند. این آمار در حالی است که اولین تاکسی اینترنتی جهان یعنی اوبر در ۶۵ کشور فعالیت دارد. اما اسنپ و تپسی در حال حاضر تنها در یک کشور فعالیت می‌کنند.

از دید بسیاری از مخاطبان فکت‌نامه این موضوع در نگاه اول قابل تامل به نظر رسیده‌است که چطور اپلیکیشنی که در بیش از ۱۰هزار شهر در سراسر دنیا فعال است و رتبه اول جهان در نصب در دسته خود هم در گوگل‌پلی استور هم در اپ‌استور اپل را دارد (اوبر) کمتر از اسنپ و تپسی راننده دارد. برای همین این موضوع را اینجا بررسی کرده‌ایم.

اوبر چند راننده فعال در سراسر دنیا دارد؟

اپلیکیشن رانندگان اوبر بیش از ۱۰۰میلیون بار در گوگل پلی استور نصب شده و اگر تخمینی هم از تعداد نصب در اپ‌استور اپل داشته‌باشیم می‌توانیم بگویم چیزی کمتر از ۲۰۰ میلیون‌بار این اپلیکیشن نصب شده‌است. 

اپلیکیشن اوبر (برای مسافران) هم در اندروید در دسته نقشه و مسیریابی و هم در iOS در دسته سفر، پرنصب‌‌ترین اپلیکیشن دنیا است. اپلیکیشن رانندگان اوبر در اندروید در دسته کسب‌وکار (رایگان) در رتبه پانزدهم و در iOS در دسته کسب‌وکار در رتبه دهمین پرنصب‌ترین اپلیکیشن‌های دنیا قرار دارد (آمار در هفته نخست فوریه ۲۰۲۲).

مبنای اطلاعات برای بررسی اوبر، گزارش این شرکت برای سرمایه‌گذاران در سال ۲۰۲۱، که دوره سال ۲۰۲۰ است که در بهمن ۱۳۹۹ منتشر شده‌است. هنوز گزارش اوبر برای سال ۲۰۲۱ منتشر نشده‌است و به‌نظر می‌رسد در چند هفته آینده (بهمن یا اسفند ۱۴۰۰/ فوریه ۲۰۲۲) این گزارش نیز منتشر شود. با این حساب، مطابق این گزارش، اوبر در سال ۲۰۲۰ تعداد ۳ میلیون و ۵۰۰هزار راننده فعال داشته‌است. این عدد در سه‌ماهه پایانی سال ۲۰۱۹، بیش از ۵ میلیون راننده فعال بوده‌است. 

به‌نظر می‌رسد که احتمالا شرایط پاندمی کرونا و کاهش روابط اجتماعی باعث رشد منفی ۴۰ درصدی کسب‌وکار اوبر در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ شده‌است. هنوز گزارش سال ۲۰۲۱ منتشر نشده اما برخی منابع این عدد را حدود ۳/۹ میلیون‌نفر در ۱۰هزار شهر در سراسر دنیا برای سال ۲۰۲۱ اعلام کرده‌اند. (در این گزارش می‌توانید اطلاعات دقیقی از فراز و فرود شاخص Active Driver Churn Rate اوبر در سال‌های اخیر به‌دست بیاورید.) تجارت نیوز هم در گزارش خود عدد ۳/۹ میلیون را مبنا قرار داده‌است.

بررسی گزارش سال ۲۰۲۰ اوبر نشان می‌دهد که با توجه به ذکر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در آمار آن، این تعداد راننده فعال شامل هر دو اپلیکیشن اوبر و کریم می‌شود. کریم اپلیکیشن اماراتی (توسعه‌دهندگان پاکستانی و سوئدی در دوبی) است که اوبر آن را خرید و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری با پرداخت نقدی (۱/۴ میلیارد دلار نقد از ۳/۱ میلیارد دلار) به بنیانگذار در تاریخ استارتاپی جهان بود. کریم هم‌اکنون در بخش زیادی از خاورمیانه و آفریقا فعال است و ۱ میلیون راننده دارد. 

مطابق گزارش سال ۲۰۲۰ اوبر، این شرکت غیر از کریم، در این سال صاحب ۳۵ درصد یاندکس Yandex بزرگ‌ترین تاکسی اینترنتی روسیه، شرق اروپا و آسیای میانه (این سهم در تابستان ۲۰۲۱ بازخرید شد)، ۱۶ درصد گرب Grab بزرگ‌ترین اپلیکیشن تاکسی اینترنتی در جنوب شرق آسیا و ۱۵ درصد دیدی DiDi بزرگ‌ترین اپلیکیشن تاکسی اینترنتی در چین است. این کمپانی همچنین صاحب ۱۰درصد زوماتو Zomato اپلیکیشن دلیوری هندی است.

با توجه به اینکه اوبر سهامدار این شرکت‌ها است، در اینجا به دنبال این نیستیم که سهمی از رانندگان این شرکت‌ها را به حساب اوبر بگذاریم زیرا فرض می‌گیریم که اوبر برخلاف نقشی که در کریم دارد در این شرکت‌ها مستقیما در «عملیات» دخالت ندارد. اما ذکر این اعداد گستردگی جهانی اوبر را نشان می‌دهد.

در بررسی اوبر باید این نکته را هم در نظر گرفت که بخشی از فرآیند دلیوری اوبر (Postmate و Eat) با دوچرخه انجام می‌شود. این سهم به‌نظر چندان زیاد نیست. با این حال در گزارش سال ۲۰۲۰ این سهم از رانندگان اتومبیل تفکیک نشده‌است.

منظور از «راننده فعال» چیست؟

برای مقایسه تعداد رانندگان بین اپلیکیشن‌های تاکسی اینترنتی باید تعداد «راننده فعال» را با هم مقایسه کرد. زیرا تعداد کل رانندگان شاخص نادرستی است و بسیاری از رانندگان ممکن است مدتی به این شغل مشغول بوده‌باشند اما به دلایل مختلف مدت‌هاست که در این زمینه فعال نیستند.

این عدد وقتی دقیق‌تر می‌شود که بازه زمانی هم داشته‌باشد. یعنی تعداد کاربر (در اینجا راننده) فعال در سال یا ماه مقایسه شود. در این مقایسه، «تعداد راننده فعال در ماه» تعداد رانندگانی است که حداقل یک مسافر را در ماه جابه‌جا کرده‌اند. متوسط ۱۲ ماه سال این شاخص، معیار خوبی برای مقایسه اپ‌های تاکسی اینترنتی است.

اسنپ چند راننده دارد؟

در گزارش تجارت نیوز به منبع عدد ۳/۴ میلیون راننده اسنپ اشاره‌ای نشده‌است. اما تقریبا یک ماه قبل از آن در ۵ دی‌ماه ۱۴۰۰، فرید شهابی، مدير تجاری اسنپ به ایلنا گفته: «در حال حاضر سرویس خودروی اسنپ (بدون سرویس باکس) بیش از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر راننده ثبت‌‌نامی دارد که این تعداد طبق گزارش عملکرد اسنپ در سال ۹۹، بیش از ۲ میلیون و ۴۳۱ هزار نفر بوده است.»

دو روز بعد از انتشار گزارش تجارت نیوز، در سایت میدان گزارش تحلیلی از این خبر تجارت‌نیوز با عنوان «چرا تعداد رانندگان اسنپ و تپسی از اوبر بیشتر است؟» منتشر شده‌است. در این گزارش به گزارش تحلیلی در سایت اقتصاد آنلاین ارجاع داده شده‌است. گزارش اقتصاد آنلاین در ۴ مهر ۱۴۰۰ با عنوان «بیش از ۶۴میلیون سفر در هر ماه؛ اسنپ چقدر می‌ ارزد؟» به صحبت‌های محمد خلج قاسم‌آبادی ارجاع داده شده‌است. اقتصاد آنلاین مبنای محاسباتش برای ارزش‌گذاری اسنپ را «صحبت‌های مدیرعامل اسنپ با دیجیاتو در اردیبهشت سال جاری» ذکر کرده‌است.

اما جستجو در سایت دیجیاتو به هیچ نتیجه‌ای برای «خلج» در اردیبهشت امسال نمی‌رسد. خلج مدیرعامل جدید اسنپ (گروه اینترنتی ایران) از طریق سرمایه‌گذار این شرکت (ایرانسل) جایگزین ژوبین علاقبند، مدیرعامل قبلی این شرکت شده‌است. با این حال مدیرعامل قبلی اسنپ، سال قبل یعنی ۱۳۹۹ در اردیبهشت‌ماه مصاحبه‌ای با دیجیاتو داشته‌است و در آن اعداد و ارقامی را ارائه می‌دهد.

این گزارش اقتصاد آنلاین از گزارش دیگری از سایت بورسان کپی برداری شده‌است. سایت بورسان وابسته به صندوق سرمایه‌گذاری کیان است. اما این گزارش در دی ۱۳۹۹ در این سایت منتشر شده‌بود و اقتصاد آنلاین ۹ ماه بعد آن را منتشر کرده‌است. بنابراین بدیهیست منظور این گزارش همان مصاحبه ژوبین علاقبند با دیجیاتو است. مدیرعامل قبلی اسنپ در گزارش دیجیاتو که در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹ با عنوان «سوپر اپلیکیشن اسنپ ۳۰ میلیون کاربر دارد» که در حقیقت پیاده‌شده برنامه‌ای بوده که به صورت زنده در اینستاگرام اجرا شده می‌گوید: «۲/۵ میلیون راننده در اسنپ ثبت نام کرده‌اند که نزدیک به ۸۰۰ هزار تا ۱ میلیون نفر آن‌ها فعال هستند.»

این صحبت‌ها را می‌توانید در این ویدیو در دقیقه ۰۱:۲۵ ببینید. ژوبین علاقه‌مند می‌گوید: «شاید ۸۰۰، ۹۰۰ هزار نفر راننده فعال داریم.» او در ادامه می‌گوید این آمار کسانی است که یک سواری در هفته یا یک سواری در ماه داشته‌اند، بر این اساس که «راننده فعال» را چطور تعریف کنید.

بنابراین می‌توانیم این‌طور خلاصه کنیم: اسنپ، مطابق ادعای مدیرعامل وقت در اردیبهشت ۱۳۹۹، حدود ۲/۵ میلیون راننده ثبت‌شده دارد که ۸۰۰، ۹۰۰ هزار نفر آنها «راننده فعال» بوده‌اند. 

یک‌سال بعد در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰، اسنپ گزارش سالیانه ۱۳۹۹ را منتشر کرد. در این گزارش تعداد رانندگان ثبت‌نام شده اسنپ ۲٫۴۳۱٫۵۸۱ نفر ذکر شده‌است. این عدد تقریبا شبیه همان عددی است که مدیرعامل قبلی شرکت در گفتگویش در یک سال قبل از آن ذکر کرده بود. 

اسنپ در گزارش سالیانه ۱۳۹۸ که منتشر کرده‌است (مربوط به تنها ۲ ماه قبل از مصاحبه ژوبین علاقبند) می‌نویسد: «تعداد راننده‌های اسنپ تا پایان سال ۹۸ به بیش از ۲میلیون نفر می‌رسد.» 

همچنین اگر فرض کنیم که این شرکت از «کمتر از ۲ میلیون» راننده ثبت‌نام شده در انتهای ۱۳۹۸ به «کمتر از ۲/۵ میلیون» راننده ثبت‌نام شده در انتهای ۱۳۹۹ رسیده‌است، در بهمن ۱۴۰۰ رقم ۳/۴ میلیون راننده که در سایت تجارت نیوز ذکر شده، عجیب است.

لازم به ذکر است که در این گزارش هم تفاوتی بین رانندگان خودرو در اسنپ با پیک‌های موتوری در سرویس‌های اسنپ‌فود و اسنپ‌بایک ذکر نشده و ما همانند اوبر فرض می‌گیریم که این مجموع رانندگان در همه سرویس‌های تاکسی و دلیوری این شرکت است. ذکر این نکته از این جهت مهم است که برخلاف شهرهای آمریکایی که اوبر از آنجا شروع کرد، سرویس‌های پیک‌موتوری یا جابه‌جایی مسافر در سطح شهر با موتورسیکلت، یکی از عادت‌های قدیمی مردم در شهری مثل تهران بوده و ریشه در اعمال طرح ترافیک در دهه ۱۳۷۰ دارد. بنابراین سهم رانندگان موتورسیکلت باید در میان رانندگان اسنپ بسیار بالاتر از مقدار معادل در اوبر باشد. این مساله حتی از دیدن باکس موتوری‌ها در سطح شهر تهران هم قابل مشاهده است. بخش زیادی از موتوری‌ها در تهران باکس‌های سبز اسنپ، صورتی اسنپ‌فود یا آبی الوپیک دارند که نشان‌دهنده حجم استقبال شهروندان تهرانی از این سرویس‌های اینترنتی است. هرچند ممکن‌است تعدادی از این پیک‌های موتوری «راننده فعال» نباشند.

تپسی چند راننده دارد؟

تپسی (پیشگامان فن‌آوری و دانش آرامیس) شرکتی است که قرار است به‌زودی وارد بورس شود. برای همین اطلاعات و صورت‌های مالی آن شفاف ارايه شده‌اند. تپسی در آذر ۱۴۰۰ سند امیدنامه (Prospectus) شرکت خود را منتشر کرد. امیدنامه مجموعه اطلاعاتی است که یک شرکت سهامی عام هنگامی که متقاضی پذیرش در بازار سرمایه است در اختیار بورس قرار می‌دهد تا همه بتوانند دید مناسبی نسبت به فعالیت شرکت پیدا کنند. این سند، مهر و امضای شرکت تامین سرمایه کاردان را به‌عنوان اعتبار خود دارد.

در این سند صراحتا ذکر شده (نمودار ۲۲) که تپسی یک‌میلیون و ۳۴۵ هزار راننده تایید شده دارد. میانگین «تعداد راننده فعال ماهانه» این شرکت برای ۱۲ماه سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۷۱ هزار نفر و برای سال ۱۳۹۸، معادل ۲۳۶ هزار نفر بوده‌است.

نکته جالب اینکه میزان سقوط «راننده فعال» تپسی از سال ۱۳۹۸ به ۱۳۹۹ (در اثر کرونا) شبیه میزان سقوط «راننده فعال» اوبر از کوارتر چهارم ۲۰۱۹ به ۲۰۲۰ است.

سهم اسنپ و تپسی از بازار تاکسی اینترنتی چقدر است؟

یکی از موارد اختلاف‌نظر در اکوسیستم استارتاپی ایران، سهم اسنپ و تپسی از بازار است. این اعداد در ادعاهای مختلف از ۹۰ به ۱۰ تا ۶۰ به ۴۰ (به نفع اسنپ) متغیر بوده‌است. اما اگر تعداد آمار راننده‌های فعال را بپذیریم، نسبت ۸۵ به ۱۵ (یا ۹۰ به ۱۰) که هم در ارزشگذاری کیان کپیتال در دی ۱۳۹۹ و هم در ارزش‌گذاری ایده‌هاب در آذر ۱۳۹۹ لحاظ شده‌است، بهترین تخمین برای سهم بازار این دو رقیب است که تقریبا همه بازار تاکسی اینترنتی ایران را در اختیار دارند. این نسبت با نسبت تعداد «راننده فعال» این دو شرکت نیز هم‌خوانی دارد.

تجارت‌نیوز در گزارشی در ۱۱ بهمن ۱۴۰۰ با عنوان «تعداد رانندگان اسنپ و تپسی بیشتر از اوبر» می‌نویسد: «سال ۲۰۲۱ تعداد رانندگان اوبر در سراسر جهان به حدود ۳/۹ میلیون رسید. در ایران نیز طبق آمار منتشر شده بیش از  ۳/۴ میلیون نفر در اسنپ به عنوان راننده فعالیت می‌کنند. همچنین ۱/۴ میلیون راننده در شبکه تپسی فعالیت می‌کنند.» این مقایسه نادرست است زیرا اعداد از نظر ابعاد با هم متفاوت هستند. در این مقایسه، راننده «فعال» اوبر با کل راننده ثبت‌شده اسنپ و تپسی مقایسه شده‌است. ضمن اینکه عدد ارائه شده برای راننده‌های اسنپ هم درست نیست.

آمار «رانندگان فعال سالانه» در اوبر در سال ۲۰۲۰، حدود ۳/۵ میلیون نفر بوده که ۴۰ درصد کمتر از ۵میلیون راننده فعال سالانه این شرکت در سال ۲۰۱۹ است. این ریزش به محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کویید ۱۹ ربط داده می‌شود. 

آماری از «رانندگان فعال» اسنپ در دست نیست. اما مدیرعامل قبلی این شرکت در اردیبهشت ۱۳۹۹ در یک مصاحبه اینستاگرامی مدعی شده که حدود ۹۰۰ هزار «راننده فعال ماهانه» از ۲/۵میلیون راننده کل دارند. این درحالی است که در گزارش این شرکت یک سال بعد تعداد کل رانندگان ثبت‌شده اسنپ ۲/۴ میلیون ذکر شده و تعداد «راننده فعال ماهانه» هم ذکر نشده‌است.

آمار تپسی دقیق‌تر است. مطابق امیدنامه بورسی این شرکت حدود ۱/۴ میلیون راننده ثبت شده دارد و متوسط «راننده فعال ماهانه» آن در سال ۱۳۹۹ بیش از ۱۷۱ هزار نفر است. همچنین پیش از همه‌گیری کووید ۱۹ این شرکت ۲۳۶هزار «راننده فعال ماهانه» در سال ۱۳۹۸ داشته‌است.

به‌این ترتیب تعداد راننده فعال ماهانه اسنپ و تپسی روی‌هم کمتر از ۱/۲ میلیون نفر است در حالی که اوبر در اثر کرونا رانندگان فعالش از ۵ میلیون در سال ۲۰۱۹ به ۳/۹ میلیون‌نفر در ۲۰۲۱ رسیده‌است.

بنابراین این گفته تجارت نیوز که «تعداد رانندگان اسنپ و تپسی بیشتر از اوبر است» «نادرست» است.