چند میلیون خانوار ایرانی زیر خط فقر زندگی می‌کنند؟

مهدی عسگری، نماینده کرج و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، روز یکشنبه ۱۹ دی ماه در مخالفت با کلیات لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ در صحن علنی مجلس گفت: «بیش از ۱۰ میلیون خانوار زیر خط فقر هستند.»

این اولین بار نیست که یک نماینده مجلس چنین آماری از وضعیت فقر در ایران ارائه می‌دهد. پیش‌تر روح‌الله ایزدخواه، نماینده بیرجند و عضو دیگر کمیسیون صنایع و معادن مجلس نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری کار ایران، ایلنا، شمار خانوارهای ایرانی زیر خط فقر را ۱۰ میلیون خانوار اعلام کرده بود.

آیا آماری درباره تعداد خانوارهای فقیر در ایران وجود دارد؟ 

آخرین برآورد رسمی از خط فقر و شمار افراد زیر خط فقر در ایران به گزارش «پایش فقر در سال ۱۳۹۹» مربوط می‌شود که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در تابستان ۱۴۰۰ منتشر کرده است. البته داده‌های آماری این گزارش سال‌های ۱۳۹۸ و ۹۹ را نیز در خود دارد.

در این گزارش تصریح شده است که خط فقر در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ بیش از ۳۸ درصد افزایش یافته است.

در گزارش پایش فقر در سال ۹۹، دفتر مطالعات رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برآورد خود از میزان خط فقر در سال ۱۳۹۹ را برای هر نفر در سراسر ایران ماهانه یک میلیون و ۲۵۴ هزار تومان اعلام کرده است که برای خانوارهای سـه و چهار نفره به ترتیب دو میلیون و ۷۵۸ و سه میلیون و ۳۸۵ هزار تومان در ماه محاسبه شده است.

در بخش دیگری از این گزارش تصریح شده است که در سال ۱۳۹۸، ۳۲درصد از جمعیت ایران معادل ۲۶/۵ میلیون نفر زیر خط فقر قرار داشته‌اند. در این گزارش به تعداد یا نسبت خانوارهای زیر خط فقر اشاره نشده، اما می‌توان با تخمین بعد خانوار و افزایش نرخ فقر بر اساس روندهای موجود، برآوردی از تعداد خانوار فقیر به دست آورد. 

چند میلیون خانوار زیر خط فقر در ایران زندگی می‌کنند؟

در سرشماری سال ۱۳۹۵ میانگین بعد خانوار ۳/۳ نفر اعلام شده بود. اگر فرض کنیم روند کاهشی بعد خانوار بر اساس الگوی کاهش سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ ادامه داشته باشد، در این صورت میانگین بعد خانوار در سال ۱۳۹۸ باید چیزی در حدود ۳/۲ نفر باشد. اگر این عدد را مبنای محاسبه قرار دهیم در سال ۱۳۹۸، چیزی حدود ۸,۲۸۱,۲۵۰ خانوار زیر خط فقر قرار داشته‌اند. 

در این گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برآوردی از جمعیت یا نرخ فقر در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ ارائه نشده، اما با توجه به افزایش تورم و تبعات اقتصادی همه‌گیری کرونا جمعیت فقیر در این دو سال به نسبت سال ۱۳۹۸ افزایش یافته است. 

مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹ نرخ تورم سالانه را ۳۶/۴ درصد محاسبه شده که ۱/۶ واحد بیش از از تورم سال ۱۳۹۸ است. همچنین با توجه به آثار و تبعات بحران همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ به مشاغل و فعایت‌های اقتصادی می‌توان برآورد کرد که جمعیت افراد و خانوارهای زیر خط فقر از سال ۹۸ به این سو افزایش یافته باشد.

در گزارش پایش فقر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نرخ فقر برای سال ۱۳۹۶، ۲۲ درصد اعلام شده که با رشد ۴۵درصدی در سال ۱۳۹۸ به ۳۲ درصد رسیده است. اگر نرخ فقر با همین شتاب و آهنگ اضافه شده باشد، نرخ فقر برای سال ۱۴۰۰ بیش از ۴۵ درصد خواهد شد. این در حالی است که اگر نرخ فقر در ایران به نزدیک ۳۸ درصد رسیده باشد، در این صورت از مجموع ۲۶ میلیون ۳۸۴ هزار خانوار (برآورد جمعیتی مرکز آمار ایران) ۱۰ میلیون خانوار زیر خط فقر خواهند بود. 

جمع‌بندی

مهدی عسگری نماینده کرج در مجلس می‌گوید: «بیش از ۱۰ میلیون خانوار زیر خط فقر هستند.»

آخرین برآورد رسمی از خط فقر و شمار افراد زیر خط فقر در ایران، گزارش «پایش فقر در سال ۱۳۹۹» است که در تابستان ۱۴۰۰ توسط وزارت کار- رفاه منتشر شده.

در این گزارش تعداد خانوار زیر خط فقر در ایران ذکر نشده، اما گفته شده در سال ۱۳۹۸ پیش ۳۲ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر قرار داشته‌اند. اگر این جمعیت را به متوسط بعد خانوار تقسیم کنیم به این نتیجه می‌رسیم که تعداد خانوارهای زیر خط فقر تا دو سال پیش بین ۸ تا ۸/۵ میلیون خانوار بوده است. 

داده‌های گزارش پایش فقر وزارت رفاه نشان می‌دهد سرعت افزایش فقر در ایران بالا است، چنانکه نرخ فقر در فاصله دو سال رشد ۴۵ درصدی داشته و از ۲۲ درصد سال ۱۳۹۶ به ۳۲ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است. 

با توجه به افزایش نرخ تورم در دو سال گذشته و تبعات اقتصادی همه‌گیری کرونا روی اقتصاد خانوار،‌ می‌توان انتظار داشت نرخ خط فقر در حال حاضر بیش از سال ۱۳۹۸ باشد. 

با این اوصاف به نظر می‌رسد این گزاره که «بیش از ۱۰ میلیون خانوار زیر خط فقر هستند»، اگرچه به طور کامل دقیق نیست، اما با آمارها و شواهد همخوانی دارد. به همین دلیل فکت‌نامه به آن نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.