ویدئوی فقر و حاشیه‌نشینی در پایتخت عربستان

این گزارش به درخواست یکی از مخاطبان فکت‌نامه نوشته شده که از ما خواسته بود صحت و سقم ویدئویی را که با عنوان «فقر و بدبختی مردم ریاض در نزدیکی کاخ‌های بن سلمان» در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان منتشر شده بررسی کنیم. 

لوگوی ویدئو از سایت جستجوهای «فکت‌نامه» نشان می‌دهد که این ویدئو در تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۹۷ در گزارشی با عنوان «واقعیاتی دیده نشده از جامعه عربستان» در وب‌سایت «باشگاه خبرنگاران جوان» منتشر شده‌است. این تنها باری نیست که این فیلم در یک وب‌سایت فارسی زبان منتشر شده‌است. این ویدئو و ویدئوهای دیگری بارها با عناوین مختلف مثل فقر در ریاض، فقر و حاشیه‌نشینی در نزدیکی کاخ‌های بن سلمان و مضامینی شبیه به این، هم در سایت باشگاه خبرنگاران و دیگر وب‌سایت‌های خبری  و هم در شبکه‌های مختلف اجتماعی مثل کانال‌های تلگرامی خبر منتشر شده‌است. 

 

اصل ویدئو از کجا آمده است؟

در ویدئوی پخش شده از سوی باشگاه خبرنگاران جوان یک نوار مشکی در سمت چپ صفحه دیده می‌شود.  جست‌وجوهای ما نشان می‌دهد زیر این نوار مشکی لوگوی شبکه تلویزیونی ‌SBC (اس‌بی‌سی) درج شده است.  اس‌بی‌سی یکی از شبکه‌های تلویزیون دولتی عربستان است. 

اس‌بی‌سی وب‌سایت و آرشیو مجازی ندارد و مثل سایر شبکه‌های دولتی در وب‌سایت الاولی برنامه‌های آن به شکل زنده قابل پیگیری است.  بنابراین دسترسی به ویدئوی منتشر شده از طریق آرشیو این شبکه تلویزیونی برای فکت‌نامه امکان پذیر نبود اما یک سایت مخالف دولت عربستان با عنوان «وطن» این ویدئو را سوم مارس سال ۲۰۱۹ مصادف با ۱۲ اسفند ۱۳۹۷ یعنی ده روز پیش از این که این ویدئو برای اولین بار در سایت باشگاه خبرنگاران منتشر شود، منتشر کرد. 

در گزارشی که  در سایت «الوطن» همراه این ویدئو منتشر شده نشان می‌دهد که این ویدئو یکی از شش ویدئویی است که در برنامه «مع‌داوود» از شبکه اس‌بی‌سی در فاصله فوریه تا مارس ۲۰۱۹ از اس‌بی‌سی پخش شد. 

«مع داوود» یک تاک شو با اجرای «داوود الشریان» خبرنگار و مجری مطرح عربستانی و رئیس وقت رادیو و تلویزیون عربستان بود که معضلات عربستان را در قالب مستندهای ویدئویی پخش می‌کرد و با مسئولان مربوطه در این باره گفت‌وگوی چالشی انجام می‌داد. الشریان در یکی از برنامه‌هایش این مستند را پخش کرد. او در این برنامه درباره معضل مواد مخدر در این مناطق با رشید الارضی دستیار مبارزه با موادمخدر یک مصاحبه چالشی انجام داد. 

تاک شوی «مع داوود» اما پس از پخش شش قسمت متوقف شد و داوود الشریان چند ماه بعد از سمت خود به عنوان رییس رادیو و تلویزیون عربستان برکنار شد. 

 

این ویدئو کدام مناطق ریاض را نشان می‌دهد؟ 

گوینده نریشن این ویدئو به زبان عربی نام برخی از محلات ریاض را می‌برد، از جمله به العود و المرگب و الشمیسی و المنفوخة و الديرة اشاره می‌کند. این محلات در شهر ریاض قرار دارند و قاعدتا فاصله چندان زیادی با اقامت‌گاه رسمی خانواده سلطنتی عربستان ندارند. به عنوان مثال محله منفوحه در جنوب ریاض قرار دارد. محل اقامت رسمی پادشاه عربستان هم کاخ الیمامه در جنوب شرقی شهر است. فاصله میان مرکز محله منفوحه تا کاخ الیمامه حدود ۱۷ کیلومتر است.

 

آیا نمونه‌های مشابه این ویدئو نیز در فضای مجازی از فقر در ریاض وجود دارد؟

ویدئوی دیگری که شبیه یک مستند کوتاه است از سه سال پیش تاکنون درباره فقر در عربستان در سایت‌ها و شبکه‌های فارسی زبان منتشر شده‌است. جستجوهای فکت‌نامه نشان می‌دهد که این ویدئو پیشتر در شبکه‌های اجتماعی عرب زبان با عنوان «عربستان سعودی و فقر در قلب پایتخت، ریاض» منتشر شده‌است. این ویدئو سال ۲۰۱۱ ساخته شده‌است. روزنامه تایمز چاپ لندن همان زمان جریان ساخت این ویدئو را که به دستگیری سازندگانش منجر شده، توضیح داده‌است. این روزنامه در ماه اکتبر سال ۲۰۱۱ می‌نویسد: «سه فیلمساز جوان پس از تهیه فیلم کوتاهی که فقر در این کشور را بررسی کرده و آن را در فضای مجازی منتشر کردند، در عربستان سعودی دستگیر شدند.

 

نرخ فقر در عربستان چقدر است؟ 

تا آنجایی که ما گشتیم، به جز برخی گزارش‌های رسانه‌ای هیچ داده و آمار رسمی درباره نرخ و شدت فقر در عربستان سعودی پیدا نکردیم. 

اما الجزیره در گزارشی به تاریخ ۲۳ دسامبر ۲۰۱۹ (۲ دی ۱۳۹۸) که عنوان آن چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان و فقر است، نوشته «بر اساس برآوردها چیزی حدود ۲۰درصد مردم عربستان در فقر زندگی می‌کنند.»

در این گزارش گفته نشده این برآورد توسط چه مرجعی انجام شده است. معلوم نیست این نسبت، نرخ فقر مطلق یا فقر نسبی است و با چه استانداری محاسبه شده است. 

بنابراین پاسخ دقیق این سوال مشخص نیست. 

 

جمع‌بندی

ویدئویی در برخی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ایران با عنوان «فقر و بدبختی مردم ریاض در نزدیکی کاخ‌های بن سلمان» منتشر شده است. این ویدئو را باشگاه خبرنگاران جوان سه سال پیش با حذف لوگوی سازنده منتشر کرده، اما پیگیری ما نشان می‌دهد این ویدئو واقعی است و توسط یکی از شبکه‌های دولتی عربستان (SBC) ساخته و پخش شده است. 

محلاتی که در ویدئو نام برده می‌شوند، محلاتی در ریاض هستند و فاصله آنها با محل اقامت رسمی خانواده سلطنتی عربستان چیزی حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر است.

تا آنجایی که ما گشتیم، هیچ داده و آمار رسمی درباره نرخ و شدت فقر در عربستان سعودی پیدا نکردیم، اما گزارش‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد فقر و حاشیه‌نشینی در عربستان هم وجود دارد. سایت الجزیره سه سال پیش در گزارشی نوشته چیزی حدود ۳۰ درصد مردم عربستان در فقر زندگی می‌کنند. در این گزارش گفته نشده مبنا، مرجع و روش محاسبه این برآورد چیست. 

با این اوصاف فکت‌نامه ضمن تایید اصالت ویدئو به آن نشان «درست» می‌دهد.