آیا ایران جزو ۵، ۶ کشور صاحب دانش تولید موتور دیزلی است؟

دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۶ آذرماه ۱۴۰۰ در برنامه نگاه یک شبکه اول سیما گفته است: «ایران به جمع ۵، ۶ کشور صاحب دانش تولید موتور دیزلی دریایی پیوسته است.»

او در این مصاحبه می‌گوید:

«اولین موتور بومی دیزلی دریایی بزودی رونمایی می‌شود که همه مراحل آن از طراحی تا ساخت بدست متخصصان و نخبگان ایرانی انجام شده است. باید گفت که تنها ۵ یا ۶ کشور دارنده چنین دانشی هستند و ایران نیز از امروز در زمره این کشور‌ها قرار می‌گیرد. این موتور که قطعات آن کاملاً ایرانی است در روزهای آینده رونمایی و بر روی اولین ناو موشک انداز ایرانی نصب خواهد شد.»

آیا ایران پیشتر موتور دیزلی دریایی نساخته بود؟ آیا دانش تولید موتور دیزلی دریایی در اختیار ۵-۶ کشور دنیاست؟ آیا ایران به دانش تازه‌ای دست یافته است؟ «فکت نامه» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

سابقه تولید موتور دیزلی در ایران

تولید موتورهای دیزلی در ایران، تاریخ نسبتا طولانی‌ای دارد. یکی از قدیمی‌ترین شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه تولید موتورهای دیزلی، شرکت IDEM تحت لیسانس شرکت دایملر بنز آلمان است که در سال ۱۳۴۸ با سرمایه‌گذاری مشترک ایران و آلمان بنا نهاده شد و در سال ۱۳۵۰ به بهره‌برداری رسید. این شرکت مدعی است که یکی از برترین تولید‌کنندگان موتورهای دیزل سبک، نیمه سنگین و سنگین در خاورمیانه است. موتورهای دیزلی این شرکت خودرویی و صنعتی است، ضمن اینکه در تولید قطعات موتورهای دیزلی نیز فعال است. در این شرکت اشاره‌ای به تولید موتور دیزلی دریایی نشده است.

در سال ۱۳۷۱ شرکت صنعتی دیگری در ایران در حوزه تولید موتورهای دیزلی فعالیت خود را آغاز کرد به نام شرکت تولیدی بازرگانی دریا گستر اسپانه (D.G.S). برخلاف شرکت IDEM که تمرکزش بر موتورهای دیزلی خودرویی و صنعتی است، این شرکت بر تولید قطعات موتورهای دیزلی دریایی تمرکز دارد. این شرکت مدعی است تولید و وارد کننده تمامی قطعات موتورهای دیزل سنگین دریایی یانمار، میتسوبیشی، کلوین، کامینز، نیگاتا، هانشین، ام تی یو، دویتس، ام دبلیو ام، ایزوتا، پرکینز، هیوندای، وارتسیلا، دوسان، ای ام دی، اس کی ال، جی ام (جنرال موتور)، بلاکستون، کاترپیلار، ایزوتا، ام آ کی سولزر، مان، کوماتسو، ولوو پنتا، بنز، روستون، وکشا، وود وارد، ورکسپور، دایهاتسو، ماکیتا، برجن، اشکودا و… است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهم‌ترین پروژه تولید موتور دیزلی دریایی متعلق به شرکت دسا (دیزل سنگین ایران) است که در سال ۱۳۷۰ در شهرستان آمل احداث شده است. 

این شرکت در سال ۱۳۸۳ طراحی و ساخت موتور دیزلی دریایی ملی را D87 کلید زده است. نشریه تخصصی دیزل سنگین ایران در تابستان ۱۳۹۲نوشته است شرکت دسا پس از تولید موتور دیزلی دریایی ملی D87، طراحی و توليد موتورهای ديزل سنگين دور متوسط و سريع دريايی را آغاز و به اتمام رسانده است. نشریه تخصصی دیزل سنگین ایران در گزارشی دیگر به معرفی پروژه بوشهر متعلق به شرکت دسا پرداخته و این پروژه را اینگونه معرفی کرده است: 

«به منظور خودکفایی و بومی سازی زنجیرۀ تأمین و تولید موتورهای دیزلی دریایی، پروژه بوشهر با هدف گذاری ارتقای توان و دریایی سازی موتور پایه OM457 با توان ۳۰۰ اسب بخار به توان ۵۰۰ اسب بخار پس از مطالعات اولیه و امکانسنجی فنی و اقتصادی در شرکت صنعتی و تولیدی دیزل سنگین ایران اجرایی شده است.» 

روشن نیست آنچه دریادار ایرانی عنوان کرده، محصول نهایی همین شرکت است یا شرکت دیگری این موتور دیزلی دریایی را تولید کرده و قرار است به زودی رونمایی شود. ضمن اینکه به دلیل منتشر نشدن مشخصات فنی این موتور نمی‌توان مقایسه‌ای با نمونه‌های خارجی داشت و یا ارزش فنی این محصول را ارزیابی کرد، ولی آنچه روشن است اینکه تولید موتور دیزلی دریایی در ایران اتفاق تازه‌ای نیست و ایران سال‌هاست در این حوزه فعال است. 

آیا دانش تولید موتورهای دیزلی دریایی در انحصار ۵، ۶ کشور دنیاست؟

خیر؛ بررسی‌های ما نشان می دهد شرکت‌هایی متعلق به ۱۱ کشور جهان، دست برتر در بازار جهانی موتورهای دیزلی دریایی دارند. دانش تولید این موتورها در انحصار این ۱۱ کمپانی نیست و کمپانی‌های کوچکتری هم در سایر کشورهای دنیا در تولید این موتورها فعالیت دارند.

براساس گزارش سال ۲۰۱۸ شرکت Research and Markets سه کشور کره جنوبی، چین و ژاپن مهمترین کشورهای تولید کننده موتور دیزلی دریایی هستند. چین با تولید سالانه ۱۰ میلیون موتور دیزلی دریایی یک سوم بازار جهانی را در اختیار دارد. تنها در کشور چین ۱۷ کمپانی مطرح در تولید اینگونه موتورها فعالیت دارند. بزرگترین شرکت‌های تولید موتورهای دیزلی دریایی چین عبارتند از:

• China State Shipbuilding Corporation Limited (CSSC)
• China Shipbuilding Industry Corporation (CSIC
• Hudong Heavy Machinery Co., Ltd. 
• Dalian Marine Diesel Co., Ltd. 
• Weichai Heavy Machinery Co., Ltd., 
• CSSC Marine Power Co., Ltd. 
• Hudong Heavy Machinery Co., Ltd. 

اما تولید این موتورها در انحصار این سه کشور نیست یا به عبارتی دانش فنی تولید موتورهای دیزلی دریایی تنها در اختیار این سه کشور آسیایی قرار ندارد، بلکه معتبرترین شرکت‌های تولید این موتورها متعلق به کشورهای آلمان، آمریکا، انگلستان، فرانسه، فنلاند و هلند هستند.

پرفروش‌ترین موتورهای دیزلی دریایی کم سرعت متعلق به سه شرکت زیر است:

• شرکت MAN آلمان 
• شرکت Wartsila فنلاند
• شرکت Mitsubishi Heavy Industries ژاپن

پرفروش‌ترین موتورهای دیزلی دریایی با سرعت متوسط نیز متعلق به سه شرکت زیر است:

• شرکت MAN آلمان
• شرکت Caterpillar آمریکا
• شرکت Wartsila فنلاند

پرفروش ترین موتورهای دیزلی دریایی با سرعت بالا نیز متعلق به هفت شرکت زیر است:

• شرکت MTU آلمان
• شرکت Deutz آلمان
• شرکت MWM آلمان
• شرکت SACM هلند
• شرکت Pielstick فرانسه
• شرکت Ruston انگلستان
• شرکت Paxman انگلستان

در گزارش سال ۲۰۱۸ شرکت Research and Markets آمده عمده موتورهای دیزلی دریایی تولید چین تحت لیسانس شرکت‌های MAN, Wartsila و MTU است. این گزارش معتقد است شرکت‌های تولید موتورهای دیزلی دریایی در آینده نزدیک یه سمت تولید موتورهای سبز خواهند رفت تا از میزان آلودگی محیط زیست بکاهند.

وب سایت Marlin در گزارشی در سال ۲۰۱۹ به قلم Karl Anderson بهترین موتورهای دیزلی دریایی را متعلق به این کشورها و شرکت‌ها می‌داند: 

• شرکت MAN آلمان
• شرکت Volvo Penta سوئد/نروژ
• شرکت MTU آلمان
• شرکت Caterpillar آمریکا
• شرکت Cummins آمریکا/کانادا 

با این حساب به نظر می‌رسد دست‌کم ۱۱ کشور آمریکا، کانادا، انگلستان، فرانسه، هلند، سوئد، نروژ، فنلاند، چین، کره جنوبی و ژاپن صاحب شرکت‌هایی شناخته‌شده در زمینه طراحی و تولید موتورهای دیزلی دریایی‌اند. 

جمع بندی

دریادار شهرام ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «ایران به جمع ۵، ۶ کشور صاحب دانش تولید موتور دیزلی دریایی پیوسته است.» 

جست‌وجوهای ما نشان می‌دهد از سال‌ها پیش شرکت‌های ایرانی در زمینه تولید موتور دیزلی دریایی مشغول فعالیت‌اند. اولین کارخانه تولید موتورهای دیزلی در ایران به سال ۱۳۵۰با سرمایه‌گذاری مشترک ایران و آلمان (IDEM) راه‌اندازی شده است. بعد از انقلاب نیز شرکت‌های دسا، دیزل سنگین ایران مدعی تولید موتور دیزلی دریایی ملی در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ هستند. 

دانش و فناوری طراحی و تولید موتورهای دیزلی محدود به ۵، ۶ کشور نیست. دست‌کم در ۱۱ کشور آمریکا، کانادا، انگلستان، فرانسه، هلند، سوئد، نروژ، فنلاند، چین، کره جنوبی و ژاپن، شرکت‌های بزرگ و شناخته‌شده‌ای در زمینه طراحی و تولید موتورهای دیزلی دریایی فعال‌ هستند. 

بنابراین «فکت‌نامه» به ادعای شهرام ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اینکه «ایران به جمع ۵، ۶ کشور صاحب دانش تولید موتور دیزلی دریایی پیوسته است»، نشان «نادرست» می‌دهد.