میانگین رشد اقتصادی کشور در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ چقدر است؟

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی سه‌شنبه شب، ۷ مهرماه ۱۴۰۰در برنامه‌ای تلویزیونی گفت: «میانگین رشد اقتصادی کشور در ۸ سال گذشته، صفر است.»

این اولین بار نیست که گفته می‌شود میانگین رشد اقتصادی در دوران هشت ساله ریاست جمهوری حسن روحانی صفر است. فکت‌نامه پیش‌تر هم به ادعاهای مشابهی پرداخته، از جمله در خرداد ۱۳۹۹ به ادعای خبرگزاری فارس که «متوسط رشد اقتصادی در دولت روحانی نزدیک صفر است» نشان «نیمه‌درست» داده بود. 

در آن زمان هنوز آماری از رشد اقتصادی سال ۱۳۹۹ در دست نبود و مبنای درستی‌سنجی گزارش فارس برآوردهای صندوق بین‌المللی پول از رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی بود. 

اما حالا مراجع رسمی گزارش گزارش حساب‌های ملی سال ۱۳۹۹ را منتشر کرده‌اند و می‌توان با دقت محاسبه کرد که میانگین رشد اقتصادی کشور در ۸ سال گذشته چقدر بوده است؟ 

بانک مرکزی و مرکز آمار ایران دو مرکز رسمی اعلام نرخ رشد اقتصادی در ایران هستند، این دو مرکز برآوردهای متفاوتی از نرخ رشد اقتصادی داشته و دارند. 

برآوردهای بانک مرکزی از نرخ رشد اقتصادی ایران در هشت سال گذشته یعنی دوره زمانی ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ را از نماگرهای اقتصادی منتشر شده از سوی بانک مرکزی استخراج کردیم. 

میانگین حسابی و ساده این هشت عدد که بیانگر نرخ رشد اقتصادی ایران در بازه زمانی ۹۲ تا ۹۹ هستند به ۱.۱۵ درصد و میانگین هندسی* آن ۰/۹۹ درصد است. 

مرکز آمار ایران نیز برآوردهای فصلی و سالانه خود از تغییرات تولید ناخالص داخلی یا همان نرخ رشد اقتصادی را به صورت دوره‌ای محاسبه و منتشر می‌کند.

بر اساس برآوردهای مرکز آمار میانگین حسابی نرخ رشد اقتصادی ایران در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹  معادل ۱/۶۸ درصد و میانگین هندسی آن برابر ۱/۵۲ درصد خواهد بود. 

جمع‌بندی

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «میانگین رشد اقتصادی کشور در ۸ سال گذشته، صفر بوده است.»

فکت‌نامه پارسال هم ادعای مشابهی را بررسی کرده بود و با استناد به آمارهای موجود در آن زمان به آن نشان «نیمه‌درست» داده بود. آن موقع آمار رشد اقتصادی سال ۱۳۹۹ هنوز در دست نبودند، حالا اما هم بانک مرکزی و هم مرکز آمار گزارش‌های حساب‌های مالی سال ۹۹ را منتشر کرده‌اند.

بر اساس داده‌های آماری بانک مرکزی از نرخ رشد اقتصادی ایران در دوره ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹، میانگین حسابی نرخ رشد اقتصادی در این دوره ۸ ساله ۱.۱۵ درصد و میانگین هندسی* آن کمی کمتر از یک درصد (۰/۹۹درصد) است. 

با احتساب داده‌های مرکز آمار نیز، میانگین حسابی نرخ رشد اقتصادی ایران در این بازه زمانی ۱.۶۸ درصد و میانگین هندسی آن ۱/۵۲ درصد محاسبه می‌شود. 

با اینکه گفته آقای پورابراهیمی دقیق نیست و یک تا ۱/۵ واحد درصد کمتر از آمار رسمی است، اما اختلاف فاحش و چشمگیری با واقعیت ندارد. البته یک واحد درصد در مقیاس حجم تولید ناخالص داخلی ایران رقم قابل توجهی است، اما وقتی آن را در کنار اختلاف میان محاسبات دو مرجع آماری، یعنی بانک مرکزی و مرکز آمار بگذاریم، چندان بزرگ به نظر نمی‌رسد.

با این اوصاف فکت‌نامه ضمن تاکید بر اینکه  گفته آقای پورابراهیمی دقیق نیست، به آن نشان «نیمه‌درست»** می‌دهد. 

* به دنبال تذکر یکی از مخاطبان فکت‌نامه میانگین هندسی نرخ رشد اقتصادی به متن اضافه شده است. میانگین هندسی به نسبت میانگین حسابی یا عادی ابزار دقیق‌تری برای  محاسبه میانگین نرخ رشد است.
مثلا فرض کنیم تولید یک کارگاه در سال اول ۲ برابر و در سال دوم ۸ برابر شده باشد. به این ترتیب حجم تولید بعد از دو سال ۱۶ برابر رشد کرده است.  میانگین حسابی یا عادی این دو عد ۵ به دست می‌آید، در حالی که برای اینکه به نسبت ۱۶ برسیم، باید متوسط رشد در هر سال ۴ برابر باشد.
میانگین هندسی ریشه nام حاصل ضرب n متغیر است. یعنی در مثال بالا کافی است دو عدد ۸ و ۲ را در هم ضرب کنیم و برای محاسبه ریشه دوم، جذر ۱۶ را محاسبه کنیم.

** نشان این درستی‌سنجی در تاریخ ۹ مهر ۱۴۰۰ از «نادرست» به «نیمه‌درست» تغییر کرد. با توجه به اینکه آقای پورابراهیمی در گفته خود از قید «تقریبا» استفاده کرده و میانگین رشد اقتصادی در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ بسته به محاسبات مرکز آمار و بانک مرکزی بین یک تا ۱/۵۲ درصد بوده و اختلاف چشمگیری با آنچه گفته شده ندارد، پس از بازنگری مقاله به این نتیجه رسیدیم که نشان «نیمه‌درست» منصفانه‌تر است.