آیا ویتامین D راه درمان کووید۱۹ است و مانند واکسن عمل می‌کند؟

دکتر حمید سجادی، متخصص چشم‌پزشکی در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما اعلام کرد تحقیقاتی انجام داده که نشان می‌دهد مصرف ویتامین D در ابتلا، بستری‌شدن و طول دوره درمان کرونا موثر است. او می‌گوید باید برای مقابله با کرونا ویتامین D بخورید و این ویتامین در مقابله بدن انسان با کرونا موثر است. 

دکتر سجادی می‌گوید: «نتیجه تحقیقات روی چهار هزار بیمار که در مدت ۹ سال ویتامین D مصرف کردند نشان داد، در صورت ابتلای این افراد به کرونا با میزان ویتامین D بین ۴۰ تا ۱۰۰ نیاز به بستری نیست و همانند یک سرماخوردگی بعد از دوهفته در منزل درمان می‌شوند.»

او می‌گوید: «اگر ویتامین D شما بالای ۴۰ باشد کووید هم بگیرید یکی دوهفته مثل سرماخوردگی بروز می‌کند، اما اگر زیر ۲۰ باشد به بستری می‌کشد.» او همچنین تاثیر ویتامین D را هم‌ردیف با زدن واکسن کرونا می‌داند و می‌گوید کسانی که ویتامین D کم حتی اگر واکسن کرونا بزنند هم باز به این بیماری دچار می‌شوند. به عقیده او کم بودن ویتامین D حتی باعث می‌شود فرد پس از زدن واکسن هم ایمن نشود. او می‌گوید: «بعد از دوماه از تزریق واکسن اگر آی جی جی مثبت بود ایمنی ایجاد شده و چیز دیگری لازم نیست اگر ایمنی پایین باشد فایزر هم بزنند فایده‌ای ندارد لذا اول باید ویتامین D بدن را افزایش داد.»

در روزهای اخیر آقای سجادی در برنامه‌های دیگری هم در صدا و سیما حضور داشته و علاوه بر این ادعا مطالب دیگری را هم مطرح کرده است؛ از جمله اینکه نشریات آمریکایی به او گفته‌اند تحت فشار کمپانی‌های داروسازی نمی‌توانند نتایج پژوهش‌های او را منتشر کنند و او ناگزیر شده مقاله‌اش را سال گذشته رد یک ژورنال عراقی چاپ کند.

در این مطلب به سراغ بررسی ادعاهای می‌رویم و تلاش می‌کنیم به این سوال پاسخ دهیم که یافته‌های معتبر علمی درباره رابطه ویتامین D و کووید۱۹ و همچنین توصیه‌های معتبر علمی در این باره چیست. در ادامه نیز به سراغ پژوهشی می‌رویم که دکتر حمید سجادی در این زمینه انجام داده است.

توصیه‌های معتبر درباره مصرف ویتامین D چیست؟

سازمان بهداشت جهانی، موسسات معتبر پژوهشی-دانشگاهی و نهادهایی چون مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا توصیه می‌کنند افراد به طور عمومی از راه‌های مختلف، ویتامین D مورد نیاز بدن خود را تامین کنند. مثلا بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی، می‌توانید ویتامین D مورد نیاز خود را هم از طریق دریافت تابش خورشید، و هم از طریق مصرف خوراکی‌ها و قرص‌های تاییدشده تامین کنید. 

این سازمان توصیه می‌کند به استانداردهای تاییدشده در هر کشور در این زمینه مراجعه شود. بنابراین در ابتدای این مطلب (و در ادامه آن نیز) تاکید می‌کنیم که مصرف ویتامین D برای افراد، از سوی نهادهای معتبر توصیه شده است. 

بخش‌هایی که در ادامه خواهید خواند، نه درباره بی‌اثر بودن ویتامین D بر سلامت عمومی که درباره این ادعاست که ویتامین D و کرونا رابطه مستقیمی دارند. در واقع ویتامین D مانند غذا، برای بدن افراد لازم است اما اینکه غذا خوردن بر ابتلا به کووید ۱۹ تاثیر دارد، ادعای دیگری است و نادرست بودن یا درست بودن آن تاثیری بر این واقعیت ندارد که به هر حال لازم است به طور روزانه مواد غذایی را به بدن برسانیم.

سازمان بهداشت جهانی درباره تاثیر ویتامین D بر کرونا چه نظری دارد؟

سازمان بهداشت جهانی به طور رسمی در پاسخ به این سوال که آیا انواع ریزمغذی‌ها (از جمله ویتامین‌ها) می‌توانند باعث جلوگیری از ابتلا به کووید ۱۹ شوند یا آن را درمان کنند می‌گوید در حال حاضر چنین یافته یا دستورالعملی وجود ندارد که نشان دهد ویتامین‌ها بتوانند باعث پیشگیری یا درمان کووید ۱۹ شوند. البته همان‌طور که در بند قبلی هم توضیح دادیم (و دوباره تاکید می‌کنیم) سازمان بهداشت جهانی بلافاصله تاکید می‌کند که Micronutrients یا همان ریزمغذی‌ها که ویتامین‌ها را نیز در برمی‌گیرد، برای عملکرد مناسب سیستم ایمنی بدن لازم است و به طور کلی نقشی مهم در سلامتی افراد دارد.

بنابراین، سازمان بهداشت جهانی به صراحت تاکید می‌کند که ویتامین D نه از ابتلا جلوگیری می‌کند و نه باعث درمان می‌شود. در ادامه نیز توضیح می‌دهد که راه‌های دریافت ویتامین D چیست و تاکید می‌کند که افراد چگونه می‌توانند ویتامین D خود را در زمان قرنطینه که به تابش آفتاب دسترسی ندارند، تامین کنند.

سازمان بهداشت جهانی همچنین راهنمایی عمومی برای رژیم غذایی سالم دارد و همان‌‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، تاکید می‌کند که برای دریافت اطلاعات بیشتر در هر کشور لازم است به توصیه‌های مربوط به سلامت غذا مراجعه کرد.

نهادهای پژوهشی درباره رابطه ویتامین D و کووید ۱۹ چه می‌گویند؟

تا کنون پژوهش‌های مختلفی درباره تاثیر ویتامین D بر نرخ ابتلا، بستری و مرگ‌ومیر بر اثر کرونا انجام شده است. 

به عنوان مثال پژوهشگران دانشگاه مک‌گیل در کانادا در یکی از تازه‌ترین پژوهش‌ها که در نشریه PLOS Medicine منتشر شده و داوری همتا (Peer Review) نیز شده است نشان می‌دهند بین افرادی که به بیماری کووید ۱۹ مبتلا شده‌اند میزان ویتامین D هیچ تفاوتی بین بستری‌شدن یا ابتلای شدید به بیماری ایجاد نمی‌کند. یعنی این‌طور نیست که بالاتر یا پایین‌تر بودن ویتامین D باعث بستری‌شدن بیشتر یا ابتلای شدیدتر به کرونا باشد. آنها برای یافته خود سویه‌های ژنتیکی را در بیش از ۱۴ هزار نفر مبتلا به ویروس کرونا با شرایط بیش از ۱/۲ میلیون نفر از ۱۱ کشور جهان که به این بیماری مبتلا نشده‌اند مقایسه کرده‌اند.

از سویی دیگر هنگامی که به سراغ نشریات علمی معتبری چون Nature و Lancet می‌رویم نیز یافته‌ها و پژوهش‌هایی را نمی‌یابیم که نشان دهد بین مصرف ویتامین D و کووید۱۹، ارتباط مستقیمی وجود داشته باشد. 

به عنوان مثال، ژورنال معتبر پزشکی Lancet در یکی از مقالات خود که از سوی تحریریه نشریه «دیابت و ​​غدد درون‌ریز و متابولیسم» این نهاد منتشر شده ابتدا توضیح می‌دهد که پژوهش و بحث درباره مصرف ویتامین D، از دهه ۱۹۲۰ میلادی که تاثیر این ویتامین بر تامین سلامت بدن مشخص شد، آغاز شده است. 

این مطلب در ادامه تاکید می‌کند که مصرف ویتامین D چه مزایایی برای سلامت بدن افراد دارد و چه پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شده است. این مطلب اما به جنبه‌های بحث‌برانگیز مصرف این ویتامین به خصوص در زمانه کووید ۱۹ می‌پردازد و اشاره می‌کند که افراد در این دوران به دلیل خانه‌نشینی ممکن است با کمبود دریافت این ویتامین روبرو شوند و به همین دلیل به توصیه‌هایی می‌پردازد که از سوی دولت‌ها برای مصرف روزانه قرص‌های ویتامین D (دوزهای معمولی و استاندارد) اشاره دارد. 

مقاله لنست در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که شواهد علمی درباره رابطه ویتامین D با کاهش ابتلا به کووید ۱۹ یا تاثیر خاص آن بر این بیماری وجود ندارد؛ هر چند نیاز است پژوهش‌های بیشتر در این زمینه انجام شود. یعنی تا کنون شواهدی به دست نیامده که نشان دهد این ویتامین می‌تواند در بهبود مبتلایان به کووید ۱۹ موثر باشد.

مجله Nature نیز در مقاله‌ای که ژوئن سال ۲۰۲۱ منتشر شده به توصیه‌های مصرف ویتامین D به خصوص برای کسانی که کمبود ویتامین D دارند اشاره می‌کند اما می‌نویسد تا کنون پاسخ روشنی در این زمینه به دست نیامده که نشان دهد می‌توان به این ویتامین به عنوان عاملی موثر در درمان یا پیشگیری از کووید ۱۹ اشاره کرد.

این در حالی است که دکتر حمید سجادی در مصاحبه با خبرگزاری صدا و سیما می‌گوید ویتامین D همانند واکسن کرونا عمل می‌کند و افرادی که این ویتامین را در مدت زیادی در بدن خود داشته‌اند بیماری کووید ۱۹ را به صورت خفیف تجربه می‌کنند.

در واقع اگر بخواهیم این نظر دکتر سجادی را بپذیریم باید تصور کنیم میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری کشورهای جهان از چین و روسیه تا کشورهای اروپایی، بریتانیا و ایالات متحده برای رسیدن به واکسن کرونا بی‌مورد بوده و این دکتر سجادی است که به عنوان یک چشم‌پزشک موفق شده با مشاهده‌ای بر روی تعدادی از بیماران خود به این نتیجه برسد ویتامینی که بشر بیش از صد سال است آن را می‌شناسد، اثری هم‌پایه واکسن کرونا دارد. تصور چنین شرایطی به راحتی ممکن نیست.

درستی‌سنجی‌ها درباره رابطه ویتامین D و کووید ۱۹

مساله ویتامین D و تاثیر آن بر کرونا از روزهای آغازین این همه‌گیری، یکی از موضوعات جدی در رسانه‌ها بوده است. ما در فکت‌نامه در اسفند سال ۹۸ در مطلبی با عنوان «باورهای نادرست درباره ویروس کرونا و بیماری کووید۱۹» به نقل از سازمان بهداشت جهانی نوشته بودیم که هنوز نتایجی منتشر نشده که نشان دهد ویتامین D می‌تواند جلوی ابتلا به کرونا را بگیرد.

البته دکتر سجادی نیز ادعا نمی‌کند ویتامین D، جلوی ابتلا به کرونا را می‌گیرد اما این مثال را از این جهت در مقاله آوردیم که نشان دهیم مساله رابطه ویتامین D و کرونا، از روزهای اول همه‌گیری وجود داشته است. در نگاه اول نیز به نظر می‌رسد ویتامینی که می‌تواند بر سلامت افراد و سیستم ایمنی آنها اثر بگذارد، احتمالا بر شدت کرونا یا بستری‌شدن نیز تاثیر دارد؛ مساله‌ای که البته در پژوهش‌های گسترده در کشورهای مختلف بر روی هزاران مبتلا و مقایسه آن با شرایط بیش از یک و نیم میلیون نفر، ثابت نشده است.

کارشناسان، پژوهشگران و متخصصان دیگر نیز در گفت‌وگو با رسانه‌های معتبر درستی‌سنجی، درباره بی‌ارتباط بودن ویتامین D در ابتلا به کووید ۱۹، بستری شدن و مرگ‌ومیر توضیح داده‌اند. نمونه این درستی‌سنجی‌ها را می‌توانید در سایت Factcheck.org بخوانید.

به غیر از این، نهادهای علمی در ایران نیز نسبت به این ماجرا واکنش نشان داده‌اند. به عنوان نمونه، «انجمن متخصصین غدد درون‌ریز و متابولیسم ایران» سال ۹۸ در نامه‌ای رسمی اعلام کردند نقش ویتامین D در مقابله با عفونت حاصل از این ویروس اثبات نشده است و در دستورالعملی هشدار داده‌اند استفاده بیش از حد از این ویتامین، ممکن است باعث ایجاد مسمومیت شود. 

سایت هلال احمر ایران نیز گفت‌وگویی را به نقل از دکتر جمال میرزایی متخصص عفونی و فلوشیپ فوق تخصص نقص ایمنی، سرطان و پیوند منتشر کرده که در خرداد ۱۴۰۰ به پژوهشی اشاره می‌کند که در آن نشان داده می‌شود مصرف ویتامین D به طور خاص تاثیری بر کرونا ندارد. او می‌گوید: «در واقع زمانی که در این مقاله عوامل مداخله گر ذکر شده را حذف کردند، مشخص شد ویتامین D به طور مستقل نقشی در ابتلا یا کاهش ابتلا به ویروس کرونا نداشته است.»

ویتامین D بالا و افزایش خطر مرگ مبتلایان به کووید ۱۹

کلینیک مایو نیز یکی دیگر از منابع معتبری است که در این باره اظهار نظر کرده است. متخصصان در این مرکز می‌گویند میزان ویتامین D تاثیری بر کرونا ندارد و حتی به یافته‌هایی اشاره می‌کنند که در مواردی نشان می‌دهد افراد مبتلا به کرونایی که میزان ویتامین D در بدن آنها زیاد است، خطر مرگ بیشتری را تجربه می‌کنند.

همان‌طور که چند بار دیگر نیز در این مقاله اشاره کردیم، توصیه به مصرف ویتامین D، برای سلامتی و تقویت سیستم ایمنی بدن وجود دارد و این مساله جدای از تاثیر آن بر بیماری کووید ۱۹ است. اینجا می‌توانید توصیه‌های کلینیک مایو را درباره اهمیت مصرف استاندارد ویتامین D بخوانید.

توجه به این نکته نیز مهم است که تمام پژوهش‌ها و مطالعاتی که در این مطلب به آنها اشاره کردیم، با قید «تا کنون» گزارش شده‌اند و ممکن است مانند هر پژوهش دیگر، با تغییر در شرایط مختلف، نتایج یافته‌ها نیز به روز شود. اما مشاهداتی که از سوی نشریات معتبر منتشر شده و روش‌های مطالعه آن نیز در اختیار گروه داوری تخصصی قرار گرفته نشان نمی‌دهد که ویتامین D، تاثیری بر شدت بیماری کووید ۱۹ در افراد داشته باشد.

بررسی مقاله منتشر شده از سوی دکتر سجادی 

به غیر از مصاحبه‌ای که دکتر سجادی با خبرگزاری صداوسیما انجام داده و در آن اعلام کرده ویتامین D همان کار واکسن کرونا را می‌کند، مصاحبه‌ها و ویدئوهای دیگری نیز از او وجود دارد که در یکی از آنها که به صورت زنده از صداوسیما منتشر شده، به مقاله‌ای در این باره نوشته است اشاره می‌کند. 

او می‌گوید مقاله را برای ژورنال‌های زیادی در جهان فرستاده و سردبیر یکی از ژورنال‌های معتبر آمریکایی تلفنی با او تماس گرفته و گفته که نمی‌تواند نتایج تحقیقات او را چاپ کند زیرا فشار کارخانه‌های داروسازی مانع از انتشار این مطلب می‌شود. دکتر سجادی به نام این سردبیر یا ژورنال اشاره نمی‌کند. 

او در نهایت می‌گوید به همین دلیل،‌ مقاله خود را در ژورنالی عراقی به نام Journal of Contemporary Medical Sciences منتشر کرده است. کمی بیشتر درباره این ژورنال بدانیم.

مقاله دکتر سجادی با عنوان Suggested role of Vitamin D supplementation in COVID-19 severity در تاریخ ۲۶ اوت ۲۰۲۰ (یعنی حدود یک سال پیش از نوشته شدن این مطلب) در بخش «نامه به ادیتور» این ژورنال منتشر شده است که متن آن را می‌توانید اینجا بخوانید. این مقاله به فارسی نیز ترجمه شده که به همراه متن و فایل‌های صوتی مصاحبه‌های دکتر سجادی می‌توانید آن را در سایت علیرضا پناهیان دانلود کنید.

دو نویسنده دیگر این مقاله، دکتر پرویز افشار و محمد غفاری‌پور هستند که به ترتیب، رئیس بیمارستان ایرانی دوبی و مسئول بخش ICU در این بیمارستان هستند. این بیمارستان وابسته به هلال احمر ایران است. 

دکتر سجادی (که در ادامه کمی به سوابق پزشکی او نیز خواهیم پرداخت) نیز به عنوان مسئول بخش ​​نوروافتالمولوژی (neuro ophtalmo logy) این بیمارستان،‌ سومین نویسنده این مقاله معرفی شده است. نوروافتالمولوژی یک رشته عصبی فوق تخصصی است که کاربرد آن در تشخیص و درمان اختلالات بینایی با منشاء سیستم عصبی است.

در بخشی از این مقاله می‌خوانیم که نویسندگان می‌گویند «۲۱ نفر» از کسانی که در این بیمارستان به کووید ۱۹ دچار شده‌اند، به دلیل اینکه سطح بالایی از ویتامین D را داشته‌اند، دوران ابتلای کوتاهی را تجربه کرده‌اند و میزان بستری‌شدن آنها زیر چهار روز بوده است و. آنها می‌گویند این مشاهده باعث شده که آنها تجویز ویتامین D را در بیمارستان شروع کنند. آنها می‌گویند نتایج این تجویز را موثر یافته‌اند و پس از آغاز تجویز ویتامین D به بیماران مبتلا به کووید۱۹، به این نتیجه رسیده‌اند که این ویتامین بر کاهش شدت بیماری آنها موثر بوده است. در واقع این مقاله، گزارش یک مشاهده بالینی است و حتی تعداد افرادی که در آن این ویتامین D دریافت کرده‌اند نیز اعلام نشده است.

آشنایی بیشتر با دکتر حمید سجادی، متخصص چشم‌پزشکی

اما به غیر از موضوع اصلی این مطلب یعنی تاثیر ویتامین D بر بیماری کووید ۱۹، اشاره‌ای به فعالیت‌های پزشکی دکتر حمید سجادی نیز، ضروری به نظر می‌رسد. 

بر اساس اعلام سازمان نظام پزشکی ایران، دکتر سید حمید سجادی، مدرک دکترای حرفه‌ای پزشکی و تخصص چشم‌پزشکی دارد. این در حالی است که اعتبار پروانه طبابت او تیر ماه سال گذشته (۱۳۹۹) پایان یافته است. او در حساب لینکدین خود اعلام کرده که در سال ۱۹۷۷ میلادی مدرک دکترای پزشکی خود را از دانشگاه «کریگتون» در ایالات متحده گرفته است.

نگاهی به مقالات علمی او در سامانه Google Scholar نشان می‌دهد که از اواخر دهه هشتاد میلادی تا کنون، ۴۲ مقاله در ژورنال‌های مختلف پزشکی منتشر کرده است.

همان‌طور که پیشتر نیز اشاره کردیم، او مقاله مربوط به رابطه مصرف ویتامین D و بیماری کووید ۱۹ را در ژورنالی عراقی منتشر کرده است. این ژورنال از سوی بنیاد «نبع الحياة للعلوم الطبية و الرعاية» منتشر می‌شود. 

در زمان نوشته شدن این گزارش، سایت این بنیاد از دسترس خارج شده بود اما پست‌های صفحه رسمی فیس‌بوک و همچنین اخباری که در سایت‌های خبری منتشر شده نشان می‌دهد فعالیت این بنیاد بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ آغاز شده باشد. نخستین شماره ژورنال مربوط به این بنیاد نیز در سال ۲۰۱۵ منتشر شده است. یعنی مقاله دکتر سجادی در ژورنالی منتشر شده که سابقه انتشار آن شش سال است. این در حالی است که مثلا تاریخچه انتشار ژورنال معتبر لنست به سال ۱۸۲۳ میلادی باز می‌گردد.

از دیگر نکاتی که می‌توان در مقالات دکتر سجادی به آن اشاره کرد، تعدادی مقاله است که به طور مشترک با دکتر بهرام عین‌اللهی، وزیر کنونی بهداشت منتشر کرده است. اینجا، اینجا و اینجا می‌توانید این مقالات را بخوانید. او در سایت بیمارستان ایرانی دبی نیز به عنوان رئیس بخش ​​نوروافتالمولوژی معرفی شده است.

دکتر سجادی همچنین در دو جلسه لایو اینستاگرامی با علی کرمی، یکی از مشهورترین نظریه‌پردازان توطئه به صورت زنده صحبت کرده است. لینک را اینجا و اینجا می‌توانید ببینید. او در این جلسات هم (مانند خبرگزاری صدا و سیما) با لقب پروفسور خطاب می‌شود. 

جمع‌بندی

دکتر حمیدرضا سجادی، متخصص چشم‌پزشکی در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما مدعی شده میزان ویتامین D در بدن مبتلایان به کرونا موضوعی تعیین‌کننده است، کسانی که سطح بالای ویتامین D داشته باشند کرونای خفیف می‌گیرند، کسانی که ویتامین D کم داشته باشند حتی در صورت واکسن‌زدن هم ایمن نمی‌شوند و ویتامین D مانند واکسن کرونا عمل می‌کند.

نگاهی به پژوهش‌ها و مطالعات نهادهای علمی، بین‌المللی و همچنین ژورنال‌های معتبر پزشکی نشان می‌دهد که تا کنون رابطه معناداری بین مصرف ویتامین D و کووید۱۹ مشاهده نشده است. هر چند توصیه همه نهادهای معتبر این است که افراد باید برای بالا بردن سیستم ایمنی بدن و حفظ سلامت عمومی خود، میزان استاندارد ویتامین D را دریافت کنند. این اما به معنای تاثیر داشتن ویتامین D بر ابتلا یا درمان کرونا نیست.

پژوهشگران دانشگاه مک‌گیل در کانادا در یکی از تازه‌ترین پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که بین افرادی که به بیماری کووید ۱۹ مبتلا شده‌اند میزان ویتامین D هیچ تفاوتی در بستری‌شدن یا شدت بیماری ایجاد نمی‌کند. ژورنال معتبر پزشکی Lancet ضمن اشاره به اینکه ممکن است در زمانه کرونا، افراد بخاطر خانه‌نشینی و دوری از آفتاب با کمبود ویتامین D روبرو شوند تاکید می‌کند شواهد علمی درباره رابطه ویتامین D با کاهش ابتلا به کووید۱۹ یا تاثیر خاص آن بر این بیماری وجود ندارد. نهادهای علمی در ایران مثل «انجمن متخصصین غدد درون‌ریز و متابولیسم ایران» نیز در سال ۹۸ اعلام کردند نقش ویتامین D در مقابله با ویروس کرونا اثبات نشده است و در دستورالعملی هشدار داده‌اند استفاده بیش از حد از این ویتامین، ممکن است باعث ایجاد مسمومیت شود.

دکتر سجادی در سخنان خود به مقاله‌ای استناد می‌کند که سال گذشته منتشر کرده و در یک ژورنال عراقی منتشر شده است. نخستین شماره این ژورنال در سال ۲۰۱۵ منتشر شده است.

از آنجایی که نهادهای معتبر علمی، کارشناسان و متخصصان اعلام کرده‌اند شواهدی وجود ندارد که رابطه‌ای میان مصرف ویتامین D و درمان  کویید۱۹ وجود داشته باشد و توصیه آنها واکسیناسیون کروناست، فکت‌نامه به ادعای دکتر حمیدرضا سجادی درباره نقش ویتامین D در درمان بیماری کووید ۱۹، نشان «نادرست» می‌دهد.