عبدالعلی علی‌عسگری
رئیس سازمان صدا و سیما
۵۳ درصد مردم در ایام محرم از طریق رادیو و تلویزیون عزاداری کردند.
غیرقابل اثبات
چند درصد مردم پای تلویزیون عزاداری می‌کنند؟
عبدالعلی علی‌عسکری، رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، مدعی است: «امسال ۵۳ درصد مردم در ایام محرم از طریق رادیو و تلویزیون عزاداری کردند.»
رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، روز ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ در آیین اختتامیه هجدهمین اجلاس بین‌المللی تجلیل از پیرغلامان و خادمان حسینی، گفته است:
«محرم امسال هم به دلیل کرونا مردم نمی‌توانستند حضور پرشوری در مجالس عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) داشته باشند، به همین خاطر صداوسیما حسینیه تلویزیونی ایران را ایجاد کرد تا همچون سال گذشته، امسال هم بسیاری از مردم با رادیو و تلویزیون عزاداری کنند. امسال حدود ۵۳ درصد مردم در ایام محرم از طریق رادیو و تلویزیون عزاداری کردند.»
آیا پخش مراسم عزاداری ۵۳ درصد ایرانیان را پای تلویزیون و رادیو نشانده است؟ «فکت‌نامه» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.
۵۳ درصد ایرانیان یعنی چقدر؟
جمعیت کشور را در سال ۱۴۰۰ نزدیک ۸۵ میلیون نفر برآورد می‌کند. ۵۳ درصد ۸۵ میلیون نفر معادل ۴۵ میلیون نفر است. در واقع رئیس سازمان صدا و سیما مدعی است ۴۵ میلیون نفر در ایام محرم از طریق رادیو و تلویزیون «عزاداری» کرده‌اند.
منبع ادعای آقای علی‌عسگری چیست؟
رئیس سازمان صدا و سیما در صحبت‌های خود به منبع آمار خود اشاره نمی‌کند، اما می‌توان حدس زد او به نتایج نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان صدا استناد می‌کند. البته گزارش چنین نظرسنجی هنوز روی سایت مرکز تحقیقات صدا و سیما بارگذاری نشده، اما در سال‌های قبل ظاهرا نظرسنجی‌ها مشابهی انجام شده است.
از جمله می‌توان به گزارش منتشر شده در تاریخ ۶ مهر ۱۳۹۸ اشاره کرد که در آن ادعا شده ۷۱ درصد مردم تماشاچی برنامه‌های مناسبتی محرم تلویزیون بوده‌اند. اگر ادعای آقای علی‌عسگری و نتایج این نظرسنجی، هر دو درست باشند می‌توان نتیجه گرفت تعداد بینندگان برنامه‌های مناسبتی تلویزیون در ماه محرم، در فاصله دو سال یک چهارم کاهش یافته است.
آیا نظرسنجی‌ها مرکز تحقیقات صدا و سیما معتبر است؟
تردیدهای زیادی درباره صحت نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما وجود دارد.
اولا این مرکز وابستگی سازمانی به صدا و سیما دارد و بحث تضاد منافع مطرح است.
دوم، نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما قابل راستی‌آزمایی نیستند. دقیقا معلوم نیست جامعه آماری این نظرسنجی بر اساس چه متدی انتخاب می‌شود، سوال‌ها چیستند و با چه استانداردی طراحی می‌شوند؟
سوم، بعضا اختلاف زیادی میان نتایج نظرسنجی‌های صدا و سیما، حتی در مقایسه با سایر نظرسنجی‌های داخلی وجود دارد. به عنوان نمونه در دی ماه ۹۸ و پس از وقایع آبان ماه، مرکز تحقیقات صدا و سیما مدعی بود ۸۱/۹ درصد مردم بیننده برنامه‌های تلویزیونی‌اند، در حالی که در همان زمان نتایج مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (وابسته به جهاد دانشگاهی) نشان از آن داشت میزان مراجعه مردم به صدا و سیما برای به حدود ۴۰ درصد رسیده است.
یا در نمونه‌ای دیگر نتایج نظرسنجی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در اردیبهشت ۱۴۰۰ است نشان می‌دهد که تنها ۲۶/۲ درصد مردم از برنامه‌های سیمای جمهوری اسلامی استفاده می‌کنند، اما در همین زمان نظرسنجی مرکز تحقیقات صدا و سیما (بهار ۱۴۰۰) حکایت از آن دارد که بیش از ۷۸ درصد مردم بیننده برنامه‌های سیمای جمهوری اسلامی بوده و بیش ۵۳ درصد از برنامه‌ها اظهار رضایت کرده‌اند.
آیا بینندگان صدا و سیما در ایام محرم انتخاب دیگری به جز تماشای عزاداری دارند؟
بخش زیادی از برنامه‌ها صدا و سیما، دست کم در دهه اول محرم، برنامه‌های مناسبتی است، بنابراین دایره انتخاب مخاطبان تلویزیون جمهوری اسلامی در این دوره بسیار محدود است.
جواد شیخ اکبری، دبیر شورای معارف و مدیر شبکه قرآن و معارف سیما روز ۱۷ مرداد ۱۴۰۰ در نشست خبری معرفی برنامه‌های سیما در محرم که به صورت مجازی برگزار شد از راه‌اندازی «حسینیه تلویزیونی ایران» با هدف پخش مراسم سوگواری محرم خبر داده و گفته بود: «با توجه به موفقیت حسینیه تلویزیونی ایران در سال گذشته و شرایط کرونایی، امسال نیز این برنامه‌ها از ساعت ۶ بعد از ظهر تا یک بامداد از شبکه‌های مختلف سیما پخش می‌شود.» بنابراین مدیران سازمان صدا و سیما تصمیم گرفتند که مراسم محرم را از طریق تمامی شبکه‌های تلویزیونی سازمان صدا و سیما و از ساعت ۶ صبح تا ۱ بامداد پوشش دهند.
چند درصد مردم ایران اساسا در مراسم عزاداری دهه اول ماه محرم شرکت می‌کنند؟
داده‌های دقیق و مطمئنی در این باره در دست نیستند. اما نتایج نظرسنجی ایسپا در مهر ۱۳۹۷ نشان می‌دهد ۸۵ درصد مردم ایران حداقل یک شب در مراسم عزاداری دهه اول محرم شرکت می‌کنند.
امسال با وجود شیوع کرونا منعی مراسم عزاداری محرم در ایران وجود نداشت، اما می‌توان حدس زد عده‌ای از کسانی که در سال‌های قبل، با انگیزه‌های مختلف، در مراسم عزاداری شرکت می‌کردند، امسال در خانه ماندند. اینکه جمعیت این افراد چقدر است معلوم نیست. بدون دسترسی به نتایج نظرسنجی‌های، پاسخ به این سوالات غیرممکن است: اینکه انگیزه افراد برای شرکت در مراسم عزاداری چیست؟ چند درصد افرادی که در مراسم حاضر نبوده‌اند پای تلویزیون برنامه‌های عزاداری را تماشا کرده‌اند؟ اصولا میزان تمایل به تماشای برنامه‌های عزاداری صدا و سیما به طور خاص، برنامه‌های مناسبتی مذهبی به طور عام چقدر است؟
جمع‌بندی
عبدالعلی علی‌عسکری، رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، مدعی است: «امسال ۵۳ درصد مردم در ایام محرم از طریق رادیو و تلویزیون عزاداری کردند.»
این آمار مبهم و کلی است. ۵۳ درصد مردم هم عدد بزرگی -معادل ۴۵ میلیون نفر- است. مشخص نیست منظور از «عزاداری مردم از طریق صدا و سیما» چیست؟ همین‌طور گفته نشده این تعداد بیننده، در چه زمان‌های، به چه مدت و به چه شیوه‌ای جلوی رادیو و تلویزیون عزاداری کرده‌اند.
آقای علی‌عسگری منبع این آمار را ارائه نمی‌کند، اما می‌توان حدس زد در مرکز تحقیقات صدا و سیما این آمار را تهیه کرده باشد.
تردیدهای زیادی درباره صحت نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما وجود دارد. علاوه بر بحث تضاد منافع، نظرسنجی‌های این موسسه قابل راستی‌آزمایی نیستند. اطلاعات دقیق درباره جامعه آماری، سوالات و روش طراحی سوالات نظرسنجی‌های این مرکز در دست نیست. و علاوه بر همه اینها، سال‌های گذشته اختلاف چشمگیری نتایج نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما، با سایر نظرسنجی‌های داخلی، خبرساز بوده است.
بدون وجود یک نظرسنجی معتبر نمی‌توان برآورد دقیقی از جمعیت بینندگان صدا و سیما به دست آورد، به همین دلیل فکت‌نامه به این ادعای عبدالعلی علی‌عسگری، رئیس سازمان صدا و سیما، نشان «غیرقابل اثبات» می‌دهد.
غیرقابل اثبات
گفته یا آمار را نمی‌توان با فکت‌های قابل دسترس، تایید یا رد کرد.
درباره نشان‌های میرزاروش کار ما