آیا نشان دادن یک شماره در تلویزیون باعث ردیابی و کشته شدن فهیم دشتی شده است؟

بعد از کشته شدن محمد فهیم دشتی (مشهور به فهیم دشتی)، خبرنگار، هم‌رزم احمد مسعود و سخنگوی جبهه مقاومت ملی افغانستان در روز ۱۴ شهریور ۱۴۰۰ برخی از کاربران در شبکه‌های اجتماعی مدعی شدند، گرای محل اختفای او در حین مصاحبه‌اش با برنامه صفحه‌۲ آخر هفته در شبکه بی‌بی‌سی فارسی رخ داده است. 

در بخشی از این مصاحبه که در تاریخ ۱۱ شهریور سه روز پیش از کشته شدن آقای دشتی به صورت زنده پخش شده، به دلیل ضعیف بودن خطوط ارتباطی در پنجشیر، تصویر آقای دشتی قطع شده و برای چند ثانیه شماره‌ای روی صفحه تلویزیون ظاهر می‌شود. 

به دنبال این اتفاق عجیب و نامتعارف، گروهی از کاربران ادعا کردند که آن‌چه نمایش داده شده، شماره تلفن آقای دشتی بوده و نیروهای طالبان یا ارتش پاکستان و طالبان با استفاده از اطلاعات این شماره موفق شده‌اند او را ردیابی کنند و بکشند. برخی نیز ادعا کرده‌اند آن‌چه در تصویر نشان داده شده، مختصات رمزگذاری شده محل قرارگیری او بوده است. 

این موضوع در شبکه‌های اجتماعی، از جمله در کلاب‌هاوس بازتاب داشته است. همچنین برخی رسانه‌های داخل ایران نیز به آن پرداخته‌اند. 

از جمله روزنامه جوان در روز ۱۷ شهریور در یک یادداشت و خبرگزاری فارس به نقل از همان یادداشت این موضوع را پوشش دادند. جوان موضوع نقش بی‌بی‌سی فارسی در کشته شدن فهیم دشتی را نه به عنوان یک فرضیه، بلکه به شکل یک موضوع اثبات‌شده بیان کرد و گفت، فهیم دشتی دقایقی بعد از این مصاحبه تلفنی کشته شده است. 

تماس آقای دشتی با بی‌بی‌سی چگونه برقرار شد؟ 

برای بررسی این ادعا ابتدا به سراغ جواب این سوال می‌رویم که مصاحبه چطور و از طریق چه نرم افزاری انجام شده است؟

براساس بیانیه‌ای که بی‌بی‌سی فارسی مدتی بعد از انتشار ادعای مذکور منتشر کرد، مصاحبه با آقای دشتی از طریق زوم انجام شده است. زوم یک فضای رایگان و همگانی برای ارتباط تصویری دوسویه است. بی‌بی‌سی برای اثبات این موضوع، پیامی از آقای دشتی را پخش می‌کند که در آن، او درخواست کرده تا لینک زوم برایش فرستاده شود. 

ذکر این نکته مهم است که بدانیم،‌ یکی از راه‌های اتصال به میتیگ‌ (فضاهای گفتگو)‌ در این اپ استفاده از شماره تلفن است. در این روش، افراد می‌توانند با شماره‌گیری عدد میتینگ و رمز آن،‌ وارد فضای گفت‌وگو شده و به صورت صوتی با دیگران صحبت کنند. 

اما در عین حال، از آن‌جایی که آقای دشتی در پیام صوتی‌اش درخواست لینک کرده، مشخص است که او با روشی غیر از گرفتن شماره تلفن به برنامه متصل شده است. تصویری بودن تماس نیز این موضوع را تایید می‌کند که تماس، نه از طریق تلفن، که مستقیما از طریق نرم‌افزار زوم بوده است. 

آیا شماره نمایش داده شده شناسه زوم است؟ 

بله. بر اساس اطلاعاتی که در وب‌سایت زوم در دسترس است، شناسه ۱۰ رقمی توسط خود کاربر ساخته می‌شود. شناسه‌ وقتی که به صورت خودکار ساخته می‌شود ۱۱ رقم دارد و پس از پایان جلسه منقضی می‌شود. بنابراین روشن است، شماره‌ای که در تلویزیون بی‌بی‌سی به نمایش درآمده یک شناسه است که به طور شخصی ساخته شده است. اینکه آیا شماره «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴» به صورت تصادفی انتخاب شده یا معنی خاصی دارد، معلوم نیست. 

آیا «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴» شماره تلفن فهیم دشتی بوده است؟ 

بعید است. حتی درباره اینکه این رقم شماره تلفن بوده باشد هم تردیدهایی وجود دارد.

بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید این شماره تلفن نیست. برخی دیگر از روزنامه‌نگاران هم که با آقای دشتی در تماس بوده‌اند تایید می‌کنند که شماره نشان داده شده، شماره تلفن آقای دشتی نبوده است. 

آنچه مسلم است قطعا این شماره تلفن متعلق به افغانستان نیست، چرا که تلفن‌های افغانستان بعد از پیش‌شماره ۹ رقم دارند، در حالی که شماره نمایش داده شده ۱۰ رقمی است. اما به هر حال ممکن است عدد به نمایش درآمده با اضافه کردن کد و پیش‌شماره یک شماره تلفن ۱۰ رقمی در هر کجای جهان باشد. کدام کشور؟ جواب این سوال معلوم نیست. 

اما اگر فرض کنیم شماره بدون پیش‌شماره «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴» که در هنگام مصاحبه روی صفحه تلویزیون به نمایش درآمد، شماره تلفن باشد،‌ باید ببینم شماره تلفن متعلق به کدام منطقه جغرافیایی و کدام اپراتور است؟ 

شماره تلفن «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴» برای کجا است؟ 

پاسخ دقیق این سوال بدون داشتن کد و پیش‌شماره ممکن نیست. 

خشایار مصطفوی، نویسنده و فیلم‌ساز که در روزهای گذشته به طور فعال پیگیر ماجرا بوده است، در وبلاگ خود نوشته است این شماره «با پیش‌شماره ۹۱ متعلق به یک شرکت هندی به نام ایرتل (AIRTEL) است که خدمات اینترنتی و تماس های خود را در کشور افغانستان هم ارائه می‌دهد.»

ایرتل یک اپراتور هندی است و بر اساس اطلاعاتی که در سایت ایرتل در دسترس است، افغانستان و به طور مشخص پنجشیر جزو مناطق تحت پوشش آن قرار ندارد، اما به هر حال ممکن است خط ایرتل از طریق رومینگ و ارتباط با اپراتورهای فعال در افغانستان فعال بوده باشد. 

اما در عین حال نتایج جست‌وجوی شماره «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴» در یک سایت ردیابی موبایل هندی نشان می‌دهد که این شماره با پیش‌شماره هند (۹۱+) یک شماره واقعی و قابل ردیابی است. نمی‌دانیم این وب سایت چگونه کار می‌کند، اما اگر به فرض عدد «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴» با پیش‌شماره  هند یک تلفن واقعی باشد، باز چیز خاصی را نشان نمی‌دهد. در این سایت هیچ اشاره‌ای به احتمال فعالیت این خط در افغانستان نشده است. محل فعال بودن آن استان اوتار پرادش هند اعلام شده که فاصله قابل‌توجهی با پنجشیر افغانستان دارد. 

بگذارید فرض کنیم شماره نمایش داده شده،‌ واقعی است و اپراتور آن هم شرکت «ایرتل»‌ هند و آقای دشتی برای تماس با بی‌بی‌سی از آن آن استفاده کرده است. آیا پیدا کردن موقعیت مکانی توسط شماره تلفن ممکن است؟

آیا پیدا کردن موقعیت مکانی توسط شماره تلفن ممکن است؟

بله،  اطلاعات خطوط تلفن در اختیار اپراتورها است و سرویس امنیتی پاکستان یا نیروهای طالبان می‌توانند محدوده* موقعیت مکانی افراد را از طریق اپراتورها به دست بیاورند. علاوه بر این بعضی اپکلیکشین‌ها مدعی‌اند که می‌توانند از طریق شماره تلفن موقعیت مکانی را ردیابی کنند.

اما اطلاعاتی که اپراتور همراه دارد، مختصات دقیق جغرافیایی محل قرار گرفتن آنتن (BTS) موبایل است. اما خود آنتن، یک محدوده پوشش دارد که بستگی به فناوری و نوع ارتباطات (نسل ۳ یا ۴ و ...) متغیر است. این فاصله ممکن است چند صد متر یا حتی چند کیلومتر باشد. یعنی نهایتا با استفاده از داده‌های اوپراتور می‌توان یک محدوده نسبتا گسترده از یک کیلومتر مربع تا ۱۰ کیلومتر مربع، به مرکزیت آنتن را مشخص کرد که تماس از آن محدوده انجام شده‌است. این اطلاعات دقت کافی برای زدن آن نقطه با استفاده از پهپاد را نمی‌دهد و نیاز به اطلاعات دیگری است.

آیا از طریق شماره شناسایی زوم می‌توان مشخصات مکانی را پیدا کرد؟

فرض کنیم که این اطلاعات قبلا توسط یک سازمان از فهیم دشتی دریافت شده و به صورت عمدی و برای چند ثانیه روی صفحه تلویزیون نمایش داده شده است. زوم تاکید کرده که به اطلاعاتی از کاربر -من‌جمله اطلاعات شهری که کاربر در آن قرار گرفته (نه اطلاعات با جزییات مثل خیابان، کوچه و پلاک) دسترسی دارد اما تاکید کرده که این اطلاعات را در شرایط خاصی استفاده می‌کند. که این شامل اشخاص ثالث مثل بی‌بی‌سی یا سازمان مشابه آن نمی‌شود.

در میانه مصاحبه نیز تصویر آقای دشتی سیاه شده و به جای آن شناسه نمایش داده می‌شود. (مثل این ویدیو). 

آیا از روی همین عدد می‌توان به اطلاعات خاصی- مثلا کشور یا منطقه‌ای که زوم در آن‌جا استفاده می‌شود، رسید؟ براساس آن‌چه در سایت زوم منتشر شده،‌ این اکانت اطلاعاتی مثل لوکیشن فرد را در خودش پنهان نکرده است و برخلاف مواردی مثل شماره تلفن بین‌المللی، این آدرس آی‌پی بسته به منطقه و کشور تفاوت نمی‌کند. یعنی مثلا این‌طور نیست که آی‌پی‌های ایرانی با ۹۸ شروع شوند و افغانستان با ۹۱. 

آیا شواهدی وجود دارد که ثابت کند شماره «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴»  متعلق به آقای دشتی است؟ 

آقای خشایار مصطفوی، چنانکه گفته شده بلاگی در این باره نوشته،‌ از جمله در این مطلب ویدئوی از آخرین تماس‌های «یکی از دوستان آقای دشتی» با او منتشر کرده است. در این ویدئو شماره آقای دشتی با یک باکس سبز پوشیده شده،‌ اما آقای مصطفوی به مشابه بودن دو عدد ۷ و ۴ که پوشیده نیستند اشاره کرده و گفته این دو عدد مشابه اولین و آخرین رقم با عددی که بی‌بی‌سی نشان داده است. 

این عدد به وضوح متفاوت از شماره ۱۰ رقمی است که در بی‌بی‌سی به نمایش درآمده. جا دادن ۸ رقم در عرض مستطیل سبزی که شماره را پوشانده غیرممکن است. علاوه بر این در لحظاتی از همین ویدئو کل شماره به نمایش در می‌آید که به وضوح متفاوت از شماره‌ای است که در تلویزیون بی‌بی‌سی پخش شده است. 

آیا ممکن است «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴»، مختصات جغرافیایی رمزگذاری شده باشد؟ 

در این میان برخی هم از طریق بازی با اعداد مدعی شده‌اند شماره «۷۰۶۰۵۰۴۰۱۴» در واقع به طور رمزی مختصات جغرافیایی محل اختفای آقای دشتی را فاش کرده است. 

صرف‌نظر از اینکه لو دادن محل اختفای یک فرد از طریق پیام رمزگذاری شده در صفحه تلویزیون چقدر منطقی است، دستورالعمل ادعایی رمزگشایی از به اصطلاح «شماره رمزگذاری شده» نیز مخدوش است. 

حتی اگر فرض بگیریم که چنین ادعایی درست باشد،‌ باید با وارد کردن مختصات ادعایی جایی در افغانستان یا پنجشیر را روی نقشه ببینیم. اگر اعداد دقیقا همان‌طور که در پیام آورده شده (یعنی 35.353025, 69,8) در گوگل‌مپ وارد شود، هیچ نتیجه‌ای نشان داده نمی‌شود.

این داده را کمی تغییر می‌دهیم و در مختصات به جای ویرگول، نقطه می‌گذاریم. در این صورت به مختصات جدیدی می‌رسیم که روی گوگل‌مپ منطقه‌ای از افغانستان را نشان می‌دهد. اینجا با نام «حصه اول پنجشیر» در افغانستان نامیده می‌شود که یکی از ولسوالی‌های افغانستان است. ولسوالی یکی از تقسیمات کشوری در افغانستان است و معادل شهرستان در ایران. هر ولایت (استان)‌ از چند ولسوالی تشکیل شده که یک مرکز دارند. مرکز «حصه اول پنجشیر» خنج نام دارد.

گفته شده که آقای دشتی در مرکز مطبوعاتی جبهه مقاومت در پنجشیر کشته شده اما مختصات دقیقش - به دلایل امنیتی - عمومی نشده است. 

با همه این‌ها، حتی اگر آن اعداد را یک مختصات فرض کنیم، آن‌چه روی گوگل‌مپ نشان داده می‌شود،‌ یک منطقه بزرگ است؛ انگار مثلا به کسی بگویید دوست من در تهران زندگی می‌کند. 

روایت جبهه مقاومت ملی افغانستان چیست؟

فارغ از همه بحث‌های فنی مربوط به زوم و در نظر گرفتن احتمالات مختلف، مرور اخباری که از جبهه مقاومت ملی افغانستان منتشر شده، نشان می‌دهد که لو رفتن محل اختفای فهیم دشتی به واسطه افرادی در داخل خود این گروه بوده است. 

سایت امتداد از قول سید حسین فاضل سانچارکی، معاون سابق انتشارات وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان و از دوستان فهیم دشتی نوشته است: بر اساس اطلاعاتی که از منابع مختلف و موثق در خصوص شهادت فهیم دشتی، ژنرال عبدالودود، خواهرزاده قهرمان ملی افغانستان (احمدشاه مسعود) و شماری دیگر از قهرمانان جبهه مقاومت به من رسیده، این دوستان در مرکز مطبوعاتی و رسانه‌ای جبهه مقاومت ملی حضور داشتند که متاسفانه برخی از عوامل داخلی در جبهه پنجشیر، محل حضور آن‌ها را در اختیار دشمن قرار می‌دهند.

جمع‌بندی 

بعد از کشته شدن فهیم دشتی، سخنگوی جبهه مقاومت ملی افغانستان، برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخل ایران مطالبی درباره نقش بی‌بی‌سی در ردیابی و کشته شدن او منتشر کردند. 

در بخشی از این مصاحبه که در تاریخ ۱۱ شهریور سه روز پیش از کشته شدن آقای دشتی به صورت زنده پخش شده، به دلیل ضعیف بودن خطوط ارتباطی در پنجشیر، تصویر آقای دشتی محو شده و برای چند ثانیه شماره‌ای روی صفحه تلویزیون ظاهر می‌شود. اما این شماره چیست؟ آیا ممکن است نیروهای طالبان یا ارتش پاکستان و طالبان با استفاده از آن اطلاعات و موقعیت مکانی آقای دشتی را پیدا کرده و او را کشته باشند؟ 

۱- مصاحبه سه روز پیش از کشته شدن آقای دشتی از طریق زوم انجام شده و به طور زنده از تلویزیون پخش شده است. 

۲- شماره‌ ۱۰ رقمی که در تصویر نشان داده می‌شود در واقع شناسه تماس زوم آقای دشتی بوده که دستی درست شده است. اینکه آیا این شماره تصادفی انتخاب شده باشد یا معنی‌دار بوده و از روی شماره‌ای -مثلا شماره تلفن- ساخته شده مشخص نیست. 

۳- این شماره ۱۰ رقمی به خودی خود شماره تلفن نیست. ممکن است با اضافه شدن پیش‌شماره به اول آن یک شماره تلفن واقعی در یک نقطه‌ای از جهان باشد. 

۴- گفته شده این شماره ۱۰ رقمی «با پیش‌شماره ۹۱ متعلق به یک شرکت هندی به نام ایرتل (AIRTEL) است». با اینکه افغانستان جزو مناطق تحت پوشش شرکت ایرتل نیست، اما روی کاغذ این شماره می‌تواند از طریق رومینگ در افغانستان فعال باشد، اما اولا هیچ سندی وجود ندارد که نشان دهد آقای دشتی از چنین شماره‌ای استفاده کرده باشد. 

۵- ردیابی اطلاعات و حدود موقعیت مکانی از طریق شماره تلفن ممکن است، اما از طریق شناسه زوم به سادگی امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه کسانی که به آقای دشتی حمله کرده‌اند، به طریقی که معلوم نیست به اطلاعات کاربران زوم دسترسی‌ داشته‌اند.

۶- برخی کاربران مدعی شده‌اند، شماره ۱۰ رقمی یک کد رمزگذاری شده است که مختصات محل اختفای آقای دشتی را فاش کرده است. صرف نظر از این سوال منطقی، چرا باید شماره رمزگذاری شده در یک برنامه تلویزیونی زنده، آن هم سه روز پیش از حمله پخش شود، دستورالعمل رمزگذاری و رمزگشایی از این شماره مخدوش است. موقعیت مکانی هم که ادعا شده دقیق نیست.  

۷- علاوه بر همه اینها تاکنون منبع معتبری، درباره احتمال نقش بی‌بی‌سی در ردیابی و کشته شدن فهیم دشتی صحبت یا گمانه‌زنی نکرده است. آنچه مطرح شده عمدتا حدس و گمان‌هایی است که اسناد معتبری در تایید آنها وجود ندارد. 

با این اوصاف، فکت‌نامه با استناد به اطلاعات موجود، ادعاهای مطرح شده درباره «نقش بی‌بی‌سی فارسی در ردیابی و کشته شدن فهیم دشتی» را رد می‌کند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.

* واژه «محدوده» به متن اضافه و کلمه «دقیق» حذف شده است.