آیا ارتباطی میان توسعه‌یافتگی و بالا بودن نرخ خودکشی وجود دارد؟

عبدالله گنجی، مدیر مسئول روزنامه جوان اخیرا با انتشار توییتی مدعی شده: «بین توسعه‌یافتگی -توسعه با شاخص‌ها و استانداردهای غربی- و خودکشی رابطه مستقیم وجود دارد.»

او برای اثبات گفته خود به جدولی استناد کرده که نرخ خودکشی در کشورهای لسوتو، کره‌جنوبی، روسیه، اوکراین، آمریکا، ژاپن، سوئیس و ایران در آن ذکر شده است. 

در این جدول، تنها وضعیت چند کشور منتخب به نمایش درآمده است. نمی‌توان با استناد به داده‌های گلچین شده این جدول درباره ارتباط میان بالا بودن نرخ خودکشی و توسعه‌یافتگی کشورها اظهار نظر قطعی کرد. برای این کار باید تصویر کاملی از وضعیت کشورهای جهان در دست داشت.

کدام کشورها بالاترین و کدام پایین‌ترین نرخ خودکشی در سراسر دنیا را دارند؟ 

بر اساس آخرین برآوردهای سازمان بهداشت جهانی کشورهای لسوتو، گویان، اسواتینی، کیریباتی، جزایر میکرونزی، سورینام، زیمبابوه، آفریقای جنوبی، موزامبیک و آفریقای مرکزی بالاترین نرخ خودکشی را در سراسر جهان داشته‌اند. 

جدول زیر بر اساس داده‌های سال ۲۰۱۹ سازمان بهداشت جهانی آماده شده است. 

نمودار زیر هم که توسط سایت ourworldindata تهیه شده نرخ مرگ و میر بر اثر خودکشی را در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷ میلادی در کل جهان به تصویر می‌کشد. برای دیدن تغییرات کافی است روی پلی کلیک کنید. 

آیا رابطه‌ای میان توسعه‌یافتگی و بالا رفتن نرخ خودکشی وجود دارد؟ 

آقای گنجی در توییت خود تاکید کرده که منظور او از توسعه‌یافتگی تعریف توسعه بر مبنای غربی است.

برای این کار سعی می‌کنیم نرخ خودکشی را با دو شاخص توسعه انسانی و درآمد سرانه مقایسه کنیم تا ببینیم وضعیت به چه ترتیب است. 

۱- مقایسه نرخ خودکشی کشورها با شاخص توسعه انسانی

مقایسه داده‌های شاخص توسعه انسانی با نرخ خودکشی در کشورهای جهان در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد ارتباط مستقیمی میان توسعه‌یافتگی و بالا بودن نرخ خودکشی وجود ندارد. 

جدول زیر وضعیت ۱۸۳ کشور جهان را بر اساس وضعیت و رتبه شاخص توسعه انسانی و نرخ خودکشی نشان می‌دهد. منبع داده اطلاعات گزارش سال ۲۰۲۰ شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد و همین طور برآوردهای سازمان بهداشت جهانی است. 

چنانکه پیدا است رتبه شاخص توسعه انسانی ۱۰ کشوری که بالاترین نرخ خودکشی را در جهان دارند، به جز آفریقای جنوبی (رتبه شاخص انسانی ۹۷) سه رقمی است. رتبه شاخص انسانی لسوتو، گویان و اسواتینی که بالاترین نرخ خودکشی را در سراسر جهان دارند به ترتیب ۱۶۵، ۱۲۲ و ۱۳۸ است. 

۲- مقایسه نرخ خودکشی کشورها با شاخص سرانه تولید ناخالص داخلی

شاخص «سرانه تولید ناخالص داخلی» یکی از شاخص‌های متداول برای سنجش توسعه‌یافتگی کشورها است.

جدول زیر وضعیت دو شاخص و رتبه کشورها را بر اساس نرخ خودکشی و سرانه تولید ناخالص داخلی در ۱۸۳ کشور جهان در سال ۲۰۱۹ میلادی، در کنار هم به تصویر می‌کشد. 

منبع آمار خودکشی، برآوردهای سازمان بهداشت جهانی است و رقم سرانه تولید ناخالص داخلی، از مرکز داده‌های صندوق بین‌المللی پول برداشته شده است.

۶ کشور آفریقایی، دو کشور کوچک آمریکای جنوبی و دو جزیره واقع در اقیانوس آرام، ۱۰ کشوری‌اند که بالاترین نرخ خودکشی را در سراسر جهان دارند. 

لسوتو که کشوری کوچک و فقیر در جنوب آفریقا است با نرخ ۸۸ مرگ ناشی از خودکشی به ازای ۱۰۰ هزار جمعیت رکورددار نرخ خودکشی در سراسر جهان است. بر اساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول با درآمد سرانه ۱۱۱۷ دلار در سال در رتبه ۱۵۲ قرار دارد. بعد از لسوتو، گویان، کشوری کوچک در شمال شرقی آمریکای جنوبی با رکورد ۴۱ مرگ ناشی از خودکشی در میان ۱۰۰هزار نفر دومین نرخ بالای خودکشی را در جهان دارد. گویان با سرانه ۶۵۹۴ دلار در میان ۱۰ در رتبه ۸۱ در میان ۱۸۳ کشور قرار دارد. 

در میان ۲۰ کشوری که بالاترین نرخ خودکشی را در سراسر دنیا دارند، به جز چهار کشور کره‌جنوبی، لیتوانی، اروگوئه و روسیه، بقیه کشورها از نظر شاخص درآمد سرانه رتبه‌‌شان بالای ۶۰ است. 

رتبه کره‌جنوبی در رده‌بندی نرخ خودکشی دوازدهم و رتبه درآمد سرانه این کشور ۲۶ است. روسیه نیز با رتبه یازدهم در رده‌بندی نرخ خودکشی از نظر درآمد سرانه در رده ۵۷ قرار دارد. 

در میان ۲۰ کشوری که بالاترین درآمد سرانه را دارند، ایالات متحده آمریکا با رتبه هفتم در درآمد سرانه، با رکورد ۱۴/۵ خودکشی در هر ۱۰۰ هزار نفر در رده‌بندی نرخ خودکشی در رتبه ۳۱ قرار دارد. بلژیک، فنلاند و سوئد هم در رده‌بندی خودکشی به ترتیب رتبه‌های ۳۵، ۳۸ و ۴۵ را در اختیار دارند. 

ایران نیز با رکورد ۵/۱ مرگ ناشی از خودکشی به ازای هر ۱۰۰ هزار جمعیت در رده‌بندی نرخ خودکشی در رتبه ۱۴۰ و از نظر شاخص درآمد سرانه با رقم ۶۹۸۰ دلار در رتبه ۷۸ قرار دارد. 

صندوق بین‌المللی پول سرانه تولید ناخالص داخلی ایران را در سال ۲۰۱۹ بر اساس محاسبات بانک مرکزی ایران و در نظر گرفتن نرخ ارز ۴۲۰۰ محاسبه کرده است. 

عبدالله گنجی، مدیر مسئول روزنامه جوان مدعی است: «بین توسعه‌یافتگی -توسعه با شاخص‌ها و استانداردهای غربی- و خودکشی رابطه مستقیم وجود دارد.»

آقای گنجی برای اثبات گفته خود به جدولی استناد کرده که در آن نرخ خودکشی در چند کشور با هم مقایسه شده است. این جدول کامل نیست و تصویر درستی از وضعیت موجود به دست نمی‌دهد. 

بررسی آمارهای معتبر بین‌المللی نشان می‌دهد، بر خلاف ادعای آقای گنجی رابطه مستقیمی میان توسعه‌یافتگی کشورها و بالا بودن نرخ خودکشی وجود ندارد. 

اگر آمار خودکشی را با شاخص توسعه انسانی مقایسه کنیم می‌بینیم در میان ۱۰ کشوری که بالاترین نرخ خودکشی را دارند، هیچ کدام از ۶۲ کشوری در شاخص توسعه انسانی بسیار بالا دسته‌بندی شده‌اند حضور ندارند. 

در میان ۲۰ کشوری که بالاترین نرخ خودکشی را در سراسر دنیا دارند، به جز چهار کشور کره‌جنوبی (رتبه درآمد سرانه ۲۶)، لیتوانی (رتبه ۳۸)، اروگوئه (رتبه ۴۳) و روسیه (رتبه ۵۷)، رتبه بقیه کشورها از نظر شاخص درآمد سرانه بالای ۶۰ است. 

در میان ۲۰ کشوری که مردم‌شان بالاترین درآمد سرانه را در سراسر جهان دارند، آمریکا، بلژیک،‌ فنلاند و سوئد به ترتیب با رتبه‌های ۳۱، ۳۵، ۳۸ و ۴۵ بالاترین نرخ خودکشی را در سراسر جهان دارند. 

ایران با نرخ ۵/۱ مرگ ناشی از خودکشی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در رده‌بندی نرخ خودکشی در رتبه ۱۴۰، از نظر شاخص توسعه انسانی با نمره ۰/۷۳۸ در رتبه ۷۰ و از نظر شاخص درآمد سرانه با رقم ۶۹۸۰ دلار در رتبه ۷۸ قرار دارد. 

صندوق بین‌المللی پول سرانه تولید ناخالص داخلی ایران را در سال ۲۰۱۹ بر اساس محاسبات بانک مرکزی ایران و در نظر گرفتن نرخ ارز ۴۲۰۰ محاسبه کرده است. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعای مدیرمسئول روزنامه جوان که «بین توسعه‌یافتگی و خودکشی رابطه مستقیم وجود دارد»، نشان «نادرست» می‌دهد.