آیا احمدی‌نژاد دستور داده «ستاره‌دار» شدن دانشجویان لغو شود؟

محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری پیشین ایران روز دهم خرداد ۱۴۰۰ در گفت‌وگویی در کلاب‌هاوس گفته است: «ستاره‌دار شدن دانشجویان در زمان دکتر معین شروع شد و ولی من آن را لغو کردم.»

دانشجوی ستاره‌دار اصطلاحی است که در سال ۸۵ برای اولین بار بر سر زبان‌ها افتاد و در سال‌های بعد به یکی از کلیدواژه‌های اصلی اعتراضات دانشجویی در کشور تبدیل شد. 

در دوره‌های پیشین انتخابات ریاست جمهوری نیز ادعاهای متفاوتی علیه بحث دانشجویان ستاره‌‌دار از سوی کاندیداهای انتخاباتی مطرح شده بود و هر کدام  جریان مقابل را باعث و بانی این نوع گزینش دانشگاهی معرفی می‌کردند. 

اما واقعا پروسه ستاره‌دار کردن دانشجویان از چه زمانی آغاز شد؟ کدام گروه از دانشجویان را شامل شد؟ و سرانجام آن به کجا رسید؟ آیا در دولت احمدی نژاد این فرایند متوقف شد؟ 

محرومیت از تحصیل در ایران

کمتر از ۸ ماه پس از انقلاب ۵۷، شورای انقلاب در تاریخ ۱۳۵۸٫۶٫۷ لایحه‌ای مربوط به پاکسازی و ایجاد محیط مساعد برای رشد نهادهای انقلاب در وزارتخانه‌ها و دانشگاه‌ها و بانک‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی را به تصویب رساند. همزمان با آغاز انقلاب فرهنگی، فرایند «گزینش» در دانشگاه‌ها و ادارات کشور فعال شد که هدف آن تحقیق، استعلام، آزمایش و مصاحبه با متقاضیان استخدام یا ورود به دانشگاه یا ادارات بود که در نتیجه این تحقیقات و مصاحبه‌ها صلاحیت اخلاقی، اعتقادی و سیاسی افراد سنجیده و در نهایت این کمیته گزینش بود که سرنوشت کاری یا تحصیلی افراد را رقم می‌زد. این فرایند در سال‌های بعد تا امروز به شکل‌های مختلف ادامه داشته و گاه با تغییر رویکرد دولت‌ها و نظام سیاسی کشور تیغ گزینش‌ برنده‌تر و گاه کندتر بوده است. 

دانشجویان بهایی محرومین همیشگی

هر چند دولت ایران هیچ گاه حاضر به پذیرش نقض حق تحصیل بهاییان در دانشگاه‌های کشور نشده است اما گزارش‌های بسیاری در دست است که نشان از تلاش حکومت برای حذف سیستماتیک کلیه دانشجویان بهایی از دانشگاه‌ها در ۴۰ سال گذشته دارد. یکی از نشانه‌های این حذف سیستماتیک، عبارت است از شناسایی آن دسته از متقاضیان ورود به دانشگاه که پیرو آیین بهاییت هستند و حذف آنها از لیست پذیرفته شدگان دانشگاهی بوده و هست. 

دانشجوی ستاره دار کیست؟

«در سال ۱۳۸۵ بر اساس گزارش دفاتر مختلفی مانند «کمیته انضباطی» و «حراست» هر دانشگاه، «کمیته انضباطی مرکزی» وزارت علوم، و همچنین بررسی «دبیرخانه گزینش دانشجو» در سازمان سنجش آموزش کشور و دستور مستقیم وزارت اطاعات، بعد از اعلام نتایج اولیه آزمون کارشناسی ارشد در روزنامه سازمان سنجش، در فرم ثبت‌نام برخی از دانشجویان یک، دو و یا سه ستاره درج شد که نشانگر نحوه برخورد با این دانشجویان بود. دانشجویان سه ستاره بدین معنی بود که این افراد اجازه ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر تحصیلی مانند کارشناسی ارشد را نخواهند داشت. دانشجویان یک و دو ستاره نیز تحت نظر بوده و با اعمال شرایطی مانند تعهد کتبی مبنی بر عدم انجام هیچ گونه فعالیت سیاسی و دانشجویی اجازه ادامه تحصیل یافتند. در دو سال بعد، ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷، مسیٔولان با تغییر شیوه خود از صدور هرگونه کارنامه اولیه در رابطه با آزمون کارشناسی ارشد برای دانشجویان موسوم به ستاره‌دار خودداری کردند… در سال ۸۸ نتایج دور اول کنکور کارشناسی ارشد پیش از انتخابات ریاست اعلام شد و به ظاهر دانشجویان محروم  از تحصیل مشکلی برای ورود به دانشگاه نداشتند اما تنها چند ماه بعد در شهریور و پس از مراجعه برای مشاهده نتایج نهایی با گزینه «مردود علمی» مواجه شدند و کارنامه نهایی نیز برای این دانشجویان صادر نشد و سایت سازمان سنجش اعلام کرد که این دانشجویان اساساً انتخاب رشته نکرده‌اند» منبع گزارش نقض حق تحصیل دانشجویان در ایران

پاسخ مسئولان به این ادعاها چه بود؟

محمد مهدی زاهدی، وزیر علوم احمدی نژاد در سال‌های ۸۴ تا ۸۸ دانشجوی ستاره‌دار را واژه جعلی می‌نامند و منشا آن را  دولت خاتمی معرفی می‌کند. او در سال ۹۶ و زمانی که رئیس کمیسیون آموزش عالی مجلس بود مدعی شد « اوایل شهریور ماه ۸۴ به عنوان وزیر علوم منصوب شدم و  ۲۰ شهریور ماه آن سال نتایج کنکور سراسری اعلام شد، در آن زمان مسئولان سازمان سنجش نسبت به دولت قبل که دولت اصلاحات بود هیچ تغییری نکرده بود و  رحیمی، رئیس سازمان سنجش و  خدایی معاون سازمان بودند که از دولت قبل همچنان روی کار بودند. پس از اعلام نتایج کنکور دیدم که یکی از روزنامه‌های اصلاح‌طلب تیتری با عنوان «ستاره‌دار کردن دانشجویان» را مطرح کرده است، از مسئولان وقت سازمان سنجش پرسیدم که قضیه ستاره‌دار شدن دانشجویان چیست که گفتند در اعلام نتایج مقابل نام برخی داوطلبان ستاره قرار دادیم، زیرا این افراد با نقص پرونده مواجه بودند. به‌طورمثال در کارنامه آنها مشکلی بوده که مشکلات نیز قابل رفع بود و این مساله از زمان وزارت دکتر معین انجام می‌شد.»

مشابه این ادعا را محمود احمدی نژاد در خرداد ۸۸ در مناظره انتخاباتی خود با میرحسین موسوی طرح کرده بود. احمدی نژاد آن زمان هم مدعی شده بود که فرایند ستاره‌دار کردن دانشجویان از زمان حضور مصطفی معین در این وزارت خانه (سال ۸۰) شکل گرفته است. به گفته احمدی نژاد در زمان معین به وجود یک ستاره در کنار نام متقاضی به معنی مشکل آموزشی در پرونده او و وجود دو ستاره به منزله مشکلات انضباطی در پرونده دانشجو بوده است. آنچه مسلم است احمدی‌نژاد در این مناظره هیچ اشاره‌ای به دانشجویان سه ستاره نمی‌کند و البته مدعی می‌شود که در سال اول دولت او این فرایند متوقف شده است. 

موضوع دانشجویان ستاره‌دار در انتخابات ۹۲

ماجرای دانشجویان ستاره‌دار پیش از این در انتخابات سال ۱۳۹۲ به عرصه عمومی کشیده شد و این‌بار سعید جلیلی، نامزد جریان‌های اصولگرا، با طرح این سوال که ماجرای ستاره‌دار شدن دانشجویان از کجا آغاز شد؟ محمد عارف، یکی از نامزدهای اصلاح‌طلبان را به چالش کشید. پس از این ادعاها وزارت علوم دولت احمدی‌نژاد در ۱۲ خرداد ۱۳۹۲ بیانیه‌ای اعلام کرد که «اگر منظور از ستاره‌دار شدن درج علامتی در کنار اسم برخی از پذیرفته‌شدگان آزمون‌های تحصیلات تکمیلی برای رفع نقص مستندات پرونده یا استعلامات از مراجع ذیربط باشد که به افراد اطلاع‌رسانی می‌شود، این موضوع طی سه دهه قبل و در همه دولت‌ها بر اساس مصوبه شورای‌ عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۶۳ وجود داشته است و آمار موجود نیز بیانگر عدم افزایش چنین داوطلبانی است. ضمن آنکه طرح موضوع ستاره‌دار کردن دانشجویان و محرومیت از تحصیل توسط وزارت علوم در سال‌های اخیر کذب محض است.»

مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی چه می‌گوید؟

جستجوی ما پیرامون مصوبات سال ۶۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی به جایی نرسید اما در جلسه ۶۰‌ام شورای عالی انقلاب فرهنگی به تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۶۴ این شورا به قانون‌گذاری جهت «نحوه تعیین تکلیف داوطلبان آزمون ورودی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی که در آزمون علمی پذیرفته‌ شده ولی به دلایل اخلاقی و سیاسی از طرف وزارت اطلاعات ناصالح تشخیص گردیده‌اند» اقدام می‌کند. در این جلسه دو ماده قانونی (صفحه ۴۲۶) به تصویب می‌رسد که به موجب آنها:

«- داوطلبان دوره‌های کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) دانشگاه‌ها باید واجد شرایط ذیل باشند. ۱- اعتقاد به اسلام یا یکی از ادیان آسمانی دیگر؛

۲- احراز عدم ضدیت با نظام جمهوری اسلامی ایران؛ تبصره- در صورتی که داوطلب سابقه ضدیت با نظام جمهوری اسلامی داشته باشد، تغییر نظر او باید احراز شود.

۳- عدم احراز فساد اخلاقی؛

۴- نداشتن سابقه عضویت در ساواک و فراماسونری و اعقاب آن.

- همچنین مقرر می‌گردد وزارت اطلاعات در اظهارنظر خود در مورد داوطلبانی که در آزمون علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی پذیرفته‌شده ولی به دلایل اخلاقی و سیاسی از طرف وزارت اطلاعات ناصالح تشخیص داده شده‌اند تصریح نماید که آیا دلیل مردود شمردن آنها وابستگی آنان به گروهک‌های محارب الحادی و منافق بوده است یا نه؛ پس از اعلام مراتب مذکور هرگاه معلوم شد که علت مردودیت تشخیص وابستگی او به گروهک‌های محارب بوده است، هیات مرکزی گزینش دانشجو نیز رای مردودیت را بپذیرد ولی اگر علت مردودیت چیز دیگری بود، هیات مرکزی گزینش پرونده شخص را مجددا مورد بررسی قرار داده و در مورد وی اخذ تصمیم نماید.»

پاسخ مصطفی معین: 

مصطفی معین، وزیر آموزش عالی دولت خاتمی در سال ۹۲ و پس از طرح دوباره ادعاها علیه وزارت خود در یادداشتی مدعی شد که ۴ سال پیش نیز قصد داشته تا پاسخ ادعاهای احمدی‌نژاد را در صدا و سیما بدهد اما به او فرصت این کار را نداده‌اند. معین در این یادداشت ماجرای ستاره‌دارها در دولت خاتمی و احمدی‌نژاد را این گونه شرح می‌دهد: «بر اساس روال معمول در اعلام نتایج آزمون کارشناسی‌ ارشد توسط سازمان سنجش، پرونده تعداد معدودی از پذیرفته‌شدگان آزمون (در حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر) به دلایل نقص مدارک آموزشی یا شبهه مسائل اخلاقی و انضباطی، مورد بررسی مجدد قرار می‌گرفت که عمدتا نیز پس از رفع نقایص، اشکالات فوق بر‌طرف می‌گردید. از این‌رو به دلیل محدود بودن تعداد و رفع موانع به طور معمول و علیرغم وجود فضای باز سیاسی، هیچ‌گاه این موضوع به یک معضل دانشجویی و اجتماعی تبدیل نشد. با کمال تاسف روال متعارف مذکور در فوق، از همان ابتدای دولت نهم با عنوان جنجالی ستاره‌دار شدن به یک پدیده گسترده سیاسی برای برخورد با دانشجویان فعال سیاسی تبدیل شد. به‌نحوی که بیش از هزار‌ نفر از پذیرفته‌شدگان آزمون کارشناسی‌ ارشد سال ۱۳۸۵ مشمول عنوان ستاره‌دار و عمدتا دچار مشکل در ادامه تحصیل شدند. علیرغم پیگیری‌های متعدد و مراجعه به مراجع ذی‌صلاح و عدم حصول نتیجه، دامنه اعتراضات دانشجویی گسترش و ادامه یافت. بنابر این متذکر می‌شود که پدیده دانشجویان ستاره‌دار و خسارات ناشی از آن در حوزه آموزش‌ عالی و جامعه، اختصاص به دولت نهم داشته و هیچ‌گونه ارتباطی با دوران مسئولیت اینجانب در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دولت اصلاحات نداشته است.»

آیا احمدی نژاد، ستاره‌دار کردن دانشجویان را متوقف کرد؟

تا آنجایی که ما گشتیم هیچ  سندی، خبری، گزارشی پیدا نکردیم که نشان احمدی‌نژاد در زمان ریاست جمهوری خود دستوری برای لغو ستاره‌دار شدن دانشجویان صادر کرده یا به طور جدی پیگیر وضعیت دانشجویان ستاره‌دار بوده باشد. در عوض شواهدی هست که نشان می‌دهد طی ۸ سال ریاست جمهوری او نه‌تنها تعداد زیادی از دانشجویان تحت عنوان «ستاره‌دار» از تحصیل محروم شده‌اند، بلکه مقام‌های دولت احمدی‌نژاد حتی بعد از پایان مسئولیت خود از آن دفاع کرده‌اند.

در پیوست پنجم (صفحات ۶۴ تا ۸۲) گزارش نقض حق تحصیل در ایران که در سال ۱۳۹۱ منتشر شده است، لیستی شامل محرومان از تحصیل در دانشگاه‌های کشور بین سال‌های ۸۴ تا ۹۱ وجود دارد که به موجب آن حداقل ۱۲۶ دانشجو در ۸ سال دولت احمدی‌نژاد به عنوان ستاره‌دار شناخته شده و از ادامه تحصیل محروم شده‌اند. 

در ۱۲ آذر ۹۳، کامران دانشجو، دومین وزیر علوم احمدی‌نژاد که از سال ۸۸ عهده دار این وزارتخانه شده بود در نشست پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد به دفاع تمام قد از ستاره‌دار کردن دانشجویان می‌پردازد و می‌گوید: «ستاره‌دار کردن دانشجویان اصلا کار بدی نبود و کار خوبی هم بود.»

جمع‌بندی

محمود احمدی‌نژاد مدعی است، ستاره‌دار شدن دانشجویان از زمان دکتر معین شروع شده و او دستور توقف آن را داده است. 

پیش از این نیز در ماه‌های پایانی دولت احمدی‌نژاد وزارت علوم در بیانیه‌ای گفته بود ستاره‌دار شدن دانشجویان مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در دهه ۶۰ است. 

بله، سازوکار محرومیت از تحصیل بعد از قبول شدن در آزمون کارشناسی ارشد و دکترا در سال ۱۳۶۴ در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است. 

ستاره‌دار شدن دانشجویان پیش از احمدی‌نژاد و پیش از وزارت علوم مصطفی معین وجود داشت، اما بعد از سال ۸۵ و ستاره‌دار شدن تعداد زیادی از دانشجویان، تبدیل به یک مساله عمومی شد. 

ما نشانه‌ای از اینکه احمدی‌نژاد دستوری برای توقف ستاره‌دار شدن دانشجویان صادر کرده باشد پیدا نکردیم، کامران دانشجو، وزیر علوم دولت احمدی‌نژاد هم در یک جلسه عمومی گفته «ستاره دار کردن دانشجویان اصلا کار بدی نبود و کار خوبی هم بود.»

با این اوصاف، فکت‌نامه به این گفته احمدی‌نژاد را که «ستاره‌دار شدن دانشجویان در زمان دکتر معین شروع شد و ولی من دستور توقف آن را دادم» نشان شاخ‌دار می‌دهد.