درگیری‌های اسرائیل و حماس؛ بازار داغ محتوای تصویری نادرست

در حالی که درگیری‌ها بین اسرائیل و حماس، توجه بسیاری از رسانه‌های جهان را به خود جلب کرده و میلیون‌ها نفر پیگیر اخبار و تحولات منطقه خاورمیانه‌اند، انتشار ویدئوها و عکس‌های نادرست، گمراه‌کننده، بخشی از محتوایی است که در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر می‌شود؛ از عکس کودکانی که به عنوان قربانیان این درگیری‌ها منتشر می‌شود تا ویدئوهایی که با توضیحات نادرست و بدون اشاره دقیق، تلاش می‌کند واقعیت‌ها را به گونه دیگری نمایش دهد. در این مطلب به سراغ چند نمونه از این گزارش‌های نادرست می‌رویم که در آن تصویر یا ویدئو، نادرست یا گمراه‌کننده بوده است. در صورتی که به مورد جدیدی در این زمینه برخوردیم، این مطلب را به‌روزرسانی می‌کنیم.

اینها قربانیان موشک‌باران ارتش سوریه‌اند، نه کودکان غزه

یکی از تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های فارسی‌زبان، در سطح گسترده‌ای منتشر شد، تصویری از دو کودک بود که با سر و صورتی خاک‌آلود، یکدیگر را در آغوش گرفته و در حال گریه‌اند. حساب‌های کاربری توییتر و تلگرام با انتشار یک عکس از دو برادر، ادعا کردند اینها کودکانی از غزه‌اند.

حساب کاربری «میرزا کوچک» عکس زیر را با این توضیح توییت کرده است: «حالتون چیه وقتی بفهمید برادرتون زنده است؟

#غزه». این در حالی است که گزارش‌های منتشر شده در سال ۲۰۱۶ نشان می‌دهد این دو برادر نه در غزه که در منطقه‌ای در اطراف شهر حلب در سوریه به نام باب‌النیرب، قربانی حمله هوایی ارتش سوریه شده و دیگر برادر خود را زیر آوار از دست داده‌اند. این توییت تا زمان تهیه این گزارش، ۳۴۰ بار بازنشر و ۵۸ بار بازنشر با توضیح شده و ۴۸۳۰ اکانت آن را لایک کرده‌اند. 

این توییت، یکی از چندین توییت پر بازدیدی است که این عکس را با چنین توضیحی منتشر کرده است. حساب کاربری فکت‌نامه نیز به این توییت واکنش نشان داد اما تا کنون نه نویسنده این توییت آن را پاک کرده است و نه توییتر این توییت را به عنوان انتشار اخبار نادرست، برداشته است.

این اطلاعات نادرست در برخی کانال‌های تلگرام نیز با همین عنوان منتشر شده است

سرویس فکت‌چک خبرگزاری رویترز نیز این ویدئو را فکت‌چک کرده است.

این عکس اینستاگرامی دختر بچه‌ای در روسیه است نه کودکی در غزه

یکی دیگر از عکس‌هایی که در روزهای گذشته، با عنوان «ملاک رافت الطنانی» کودک قربانی غزه منتشر می‌شود، مربوط به دختربچه‌ای است که در روسیه زندگی می‌کند. مادر او مدل است و این عکس را در سال ۲۰۱۸ در حساب اینستاگرام خود منتشر کرده است. 

واکنش‌ها به این عکس زمانی به اوج خود رسید که روزنامه کیهان چاپ تهران، آن را در صفحه اول خود منتشر کرد. 

پیش از آن اما حساب کاربری خبرگزاری فارس، این عکس را توییت کرده بود که البته بعد از مدتی بدون توضیح، آن را برداشت. کاربرانی در شبکه‌های اجتماعی به این توییت خبرگزاری فارس واکنش نشان دادند. این خبر هنوز در برخی از سایت‌های خبری مانند رکنا و مشرق‌نیوز با همین عکس، قابل دسترسی است.

به نظر می‌رسد ریشه این توییت، به کاربران غیرفارسی‌زبان می‌رسد. به عنوان مثال، این اکانت توییتری که به زبان عربی توییت می‌کند، نشان داده که چگونه عکس این کودک، دستمایه انتشار عکس نادرست در شبکه‌های اجتماعی عرب‌زبان است. او در ادامه توضیح می‌دهد که این اطلاع‌رسانی به معنای انکار یا کم‌اهمیت نشان دادن کودکانی نیست که در غزه قربانی شده‌اند.

برخی رسانه‌های فارسی‌زبان در داخل و خارج از ایران (مانند رادیو فردا، دیده‌بان ایران، فرارو و…) به استفاده از این عکس در صفحه اول روزنامه کیهان واکنش نشان داده‌اند.

ویدئوی موشک‌باران مربوط به سوریه است نه غزه

ویدئویی که در توییتر از سوی اوفیر گندلمن، سخنگوی نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل منتشر شد، ادعا می‌کرد حماس، در حال موشک‌باران اسرائیل از مناطقی است که مردم عادی در آن سکونت دارند. این ویدئو اما مربوط به عملیات نظامی حکومت سوریه در سال ۲۰۱۸ بود. توییتر این توییت را با عنوان گمراه‌کننده، برچسب زد و گندلمن نیز آن را پاک کرد.

نمونه‌های دیگر استفاده از عکس و فیلم نادرست

به غیر از این دو مورد که در رسانه‌های فارسی‌زبان نیز بازتاب داشته است، رسانه‌های انگلیسی‌زبان نیز موارد دیگری را گزارش کرده‌اند که در آن ویدئوها و عکس‌هایی به عنوان اتفاقات مربوط به درگیری‌های اسرائیل و فلسطین معرفی می‌شوند. برخی از این ویدیوها قدیمی‌اند و برخی دیگر اساسا مربوط به واقعه‌ای دیگرند. برخی از آنها نیز مربوط به همین درگیری است اما توضیحاتی که درباره آنها منتشر شده گمراه‌کننده است. در ادامه چند نمونه از این عکس‌ها و فیلم‌ها را به طور خلاصه مرور می‌کنیم.

عکسی که ادعا می‌شود مسجدالاقصی دچار حریق شده، مربوط به آتش‌سوزی یک درخت روبروی این مسجد است.

ویدئوی عزاداری ساختگی، مربوط به ساکنان غزه نیست. این ویدئو در اردن تهیه شده و یک تشییع‌جنازه ساختگی برای دور زدن قوانین مربوط به خانه‌نشینی در زمان کرونا است.

این ویدئو بیش از یک سال پیش در فیسبوک منتشر شده است.