انتخابات با مشارکت زیر ۵۰ درصد و مکانسیم‌های حقوقی سازمان ملل متحد

انتخابات ریاست جمهوری و شوراها،  روز ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ برگزار می‌شود. کارزار موافقان و مخالفان شرکت در انتخابات در فضای مجازی فعال است و پیام‌های زیادی درباره شرکت‌کردن یا نکردن در انتخابات در پیام‌رسان‌ها دست به دست می‌شود. 

یکی از مخاطبان فکت‌نامه از ما خواسته تا این پیام را درستی‌سنجی کنیم: 

«توجه، توجه! آیا می‌دانستید اگر پنجاه درصد مردم به پای صندوق های رای نروند از نظر سازمان ملل آن حکومت مشروعیت خود را از دست داده و باید از بین برود. لطفا برای دوستان و آشنایان خود ارسال کنید… متشکرم.»

آیا میزان مشارکت در انتخابات شرط بقا یا سقوط یک حکومت برای سازمان ملل متحد است؟

خیر؛ سازمان ملل متحد اصولا وارد چنین مسائلی نمی‌شود. 

سازمان ملل متحد یک نهاد دولت‌محور است؛ به این معنی با حضور نمایندگان دولت‌های عضو، تشکیل می‌شود و هدف آن صلح و امنیت جهانی است نه شکل حکومت‌داری. سازمان ملل البته حکومت‌ها را به رعایت اصول و معیارهای دموکراسی (به عنوان اصلی از اصول حقوق بشر) تشویق می‌کند. 

سازمان ملل متحد در ماهیت انتخابات و مشارکت سیاسی مداخله‌ای ندارد. ممکن است در مواردی به تقاضای دولت‌ها یا شورای امنیت سازمان ملل متحد، روی روند برگزاری انتخابات کمک کند. به عنوان مثال می‌تواند به حضور سازمان ملل در انتخابات نیکاراگوئه در سال ۱۹۸۹ میلادی اشاره کرد. این اقدام در راستای توافقنامه صلح کشورهای منطقه آمریکای مرکزی با سازمان ملل متحد و با هدف تقویت صلح و امنیت در این کشور و به تقاضای دولت نیکاراگوئه و تایید قطعنامه ۴۴/۱۰ انجام شد. 

در چند درصد کشورهای جهان دموکراسی برقرار است؟

بر اساس ارزیابی‌های نمایه دموکراسی سال ۲۰۱۹ اکونومیست حدود یک سوم از کشورها که جمعیتی معادل ۳۶ درصد کل جمعیت جهان دارند، اساسا فاقد دموکراسی‌اند، یه این معنی که حکومت‌های اقتدارگرا در آنها سر کار هستند. ایران در این نمایه در میان این کشورها قرار دارد. 

نگاهی به نقشه دموکراسی جهان در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد بر اساس شاخص‌های تعریف شده در این گزارش تنوع دموکراسی در کشورهای مختلف جهان چگونه است.

نگاهی به رتبه ایران در رتبه‌بندی  جهانی دموکراسی نشان می دهد که ایران با نمره صفر در  فرآیند انتخابات و تکثرگرایی در جایگاه ۱۵۱ جهان، پایین تر از سودان و بحرین و بالاتر از لیبی و یمن و عربستان قرار گرفته است. یعنی در شرایط فعلی هم که بعضا مشارکت در برخی انتخابات بیش از ۷۰ درصد بوده باز از نظر ناظران بین‌المللی انتخابات در ایران آزاد، سالم و عادلانه نیست. در چنین فضایی کاهش مشارکت به زیر ۵۰ درصد نیز چیزی را تغییر نمی‌دهد. چنانکه بر اساس گزارش‌های رسمی در انتخابات اخیر (مجلس یازدهم) سطح مشارکت در کل کشور به زیر ۵۰ درصد (۴۲/۷۵ درصد) رسید.

منبع این پیام کیست؟

دقیقا معلوم نیست این پیام را چه کسانی برای اولین بار منتشر و پخش کرده‌اند. 

گروهی از مخالفان جمهوری اسلامی معتقدند مشارکت نکردن در انتخابات می‌تواند ابزاری برای اثبات «عدم مشروعیت» حکومت ایران در چانه‌زنی با کشورهای غربی باشد، اما «نرخ مشارکت» تاثیری در مکانیسم‌های حقوق بین‌الملل ندارد. 

به عنوان مثال مهناز شیرالی، دکترای علوم سیاسی و جامعه‌شناسی دین در تاریخ ۱۶ بهمن ۱۳۹۹ در توییتر نوشت: «مطمئن نیستم که اینطور باشد، ولی اگر پنجاه درصد مردم رای ندهند، میتوان عدم مشروعیت رژیم را ثابت کرد و از سازمان ملل و اتحادیه اروپا خواست که هر چه زودتر به رابطه شان با جمهوری اسلامی خاتمه دهند».

خانم شیرالی زیر همین توییت تصریح کرد که «متاسفانه چنین قانونی [برای سرنگونی کشورهایی با مشارکت کمتر از ۵۰ درصد] وجود ندارد».

?s=20

جمع بندی

شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی به این مضمون منتشر شده که «اگر پنجاه درصد مردم به پای صندوق‌های رای نروند از نظر سازمان ملل آن حکومت مشروعیت خود را از دست داده و باید از بین برود.» 

این شایعه بی‌اساس است و هیچ مبنای عملی و تئوریک ندارد.سازمان ملل متحد یک نهاد دولت‌محور است؛ به این معنی با حضور نمایندگان دولت‌های عضو، تشکیل می‌شود و هدف آن صلح و امنیت جهانی است نه شکل حکومت‌داری. این سازمان بین‌المللی در ماهیت انتخابات و مشارکت سیاسی کشورها مداخله‌ای ندارد. ممکن است در مواردی خاص به تقاضای دولت‌ها یا شورای امنیت، روی روند برگزاری انتخابات در کشورها نظارت کند، اما اختیاری برای از بین بردن یا نبردن حکومت‌ها ندارد. 

در آخرین گزارش نمایه دموکراسی اکونومیست برآورد شده حدود یک سوم کشورهای عضو سازمان ملل متحد فاقد دموکراسی‌اند و توسط حکومت‌های اقتدارگرا اداره می‌شوند. 

ایران نیز در گروه حکومت‌های «اقتدارگرا» دسته‌بندی شده است. این در حالی است که انتخابات زیادی در ایران برگزار می‌شود که بعضا نرخ مشارکت در آنها بنا به اعلام برگزارکنندگان بالای ۷۰ درصد بوده، اما این انتخابات از نگاه ناظران بین‌المللی مصداق انتخاب آزاد نیستند. 

گروهی از مخالفان جمهوری اسلامی معتقدند مشارکت نکردن در انتخابات می‌تواند ابزاری برای اثبات «عدم مشروعیت» حکومت ایران در چانه‌زنی با کشورهای غربی باشد، اما «نرخ مشارکت» تاثیری در مکانیسم‌های حقوق بین‌الملل ندارد. 

با این اوصاف فکت‌نامه این شایعه را که «اگر در حکومتی ۵۰ درصد مردم رای ندهند، از نظر سازمان ملل آن حکومت مشروعیت خود را از دست می‌دهد و باید از بین برود» به شکل واضحی خلاف واقعیت می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.