درباره امنیت واکسن‌های کرونا چه می‌‌دانیم؟
این مطلب ترجمه بخش‌هایی از مقاله‌ای است که در تاریخ ۱۶ فوریه ۲۰۲۱ (۲۸ بهمن ۱۳۹۹) در مجله معتبر نیچر منتشر شده است. مقاله، مروری بر یافته‌هایی است که تا کنون درباره ایمنی واکسن‌های کرونا منتشر شده است؛ از ایالات متحده و اروپا تا روسیه و چین. نگاهی به این گزارش‌ها، مرور فکت‌هایی است که لازم است درباره ایمنی واکسن‌های کرونا بدانیم؛ از آمارهای امیدوارکننده درباره امنیت واکسن تا گزارش‌هایی که نشان می‌دهد عوارض جانبی واکسن‌ها چه بوده است. ما در فکت‌نامه، بخش‌های اصلی این مقاله را ترجمه کرده‌ایم.
نویسنده این مقاله آریانا رِمِل روزنامه‌نگار علمی و عضو تحریریه مجله نیچر است.
واکسن‌های کرونا امن و کارآمدند اما هر چه پیش می‌رویم، پژوهشگران، اطلاعات بیشتری درباره گستره و ماهیت عوارض جانبی به دست می‌آورند.
واکسیناسیون کووید ۱۹ در بسیاری از کشورهای جهان در حال انجام است. گزارش‌ها نشان می‌دهد این واکسن‌ها عوارض جانبی موقتی چون سردرد و تب دارند. البته بیشتر این موارد، مورد انتظار بوده‌اند؛ پیش از این هم نتایج کارآزمایی بالینی واکسن‌ها همین را نشان می‌داد.
حالا اما در مقایسه با صدها هزار نفری که در مراحل ابتدایی مطالعات، واکسینه شده بودند، میلیون‌ها نفر، واکسن کرونا دریافت کرده‌اند. در نتیجه، گزارش‌هایی درباره مواردی نادر از حساسیت منتشر شده است. ضمن اینکه سوالاتی به وجود آمده که آیا برخی از مرگ‌های پیش‌آمده، بر اثر دریافت واکسن بوده‌اند یا ارتباطی با آن نداشته‌اند.
در اینکه واکسن‌های موجود، امن و موثرند، تردیدی نیست. پژوهشگران می‌گویند خطر واکنش شدید به حمله ویروس کووید ۱۹ قابل مقایسه با ایمنی‌ای نیست که این واکسن در مقابل ویروس کشنده کرونا به افراد منتقل می‌کند. در این مطلب نگاهی می‌اندازیم به آنچه دانشمندان از تکرار شوندگی و ماهیت عوارض جانبی این واکسن آموخته‌اند؛ مواردی که شماری از مردم آن را به طور مستقیم یا از طریق سیستم‌های نظارت بر ایمنی واکسن مثل اپلیکیشن تلفن‌های هوشمند، گزارش کرده‌اند.
یافته‌ها درباره عوارض جانبی واکسن کرونا
اگر به سراغ دو واکسنی برویم که با فناوری RNA ساخته شده‌اند، مشاهده می‌کنیم که بخشی از افراد واکنش‌هایی «غیر جدی» مشاهده کرده‌اند؛ مواردی چون درد در منطقه تزریق، سردرد و خستگی. این واکسن‌ها با داشتن قطعات RNA کدهای پروتئین ویروس کرونا را حمل می‌کنند؛ کدهایی که بدن علیه آنها واکنش نشان می‌دهد و پادتن تولید می‌کند. یکی از این دو نوع واکسن از سوی شرکت مدرنا در کمبریج ایالت ماساچوست ساخته می‌شود و دیگری، محصول همکاری بین دو کمپانی فایزر در نیویورک آمریکا و بایونتک در شهر ماینز آلمان است.
بر اساس داده‌های VAERS (سامانه عوارض ناخواسته واکسن آمریکا) از هر یک میلیون مورد دریافت واکسنی که با فناوری mRNA درست شده‌اند، تنها ۳۷۲ مورد، گزارشی مبنی بر واکنش‌های غیر جدی داشتهاند. این عدد پایین‌تر از سطحی است که انتظار می‌رفت بر اساس داده‌های مراحل مقدماتی وجود داشته باشد. مراحل کارآزمایی بالینی نشان می‌داد ۸۰ درصد افراد درد در ناحیه تزریق واکسن را تجربه کرده‌اند.
پژوهشگران آزمایش‌های نظارت بر بیماران را به دقت انجام می‌دهند و هر واکنشی را ثبت می‌کنند. از سوی دیگر سامانه VAERS نیز مشغول ثبت عوارض جانبی گزارش‌شده از سوی کادر درمان و سایر افراد است.
تا کنون، واکنش‌ها به واکسن‌های mRNA یکسان بوده است. این واکسن‌ها برای دو نوبت تزریق طراحی شده‌اند. اولین تزریق، واکنش ایمنی را تولید می‌کند و دومین دوز، قدرت بدن را در مقابله با ویروس کرونا افزایش می‌دهد. واکسن فایزر بایونتک مدت بیشتری است در مقایسه با واکسن مدرنا تزریق می‌شود و به همین دلیل هم اطلاعات بیشتری از این واکسن در دسترس است. عوارض جانبی این واکسن در دوز دوم بیشتر بوده است.
تا کنون در بریتانیا، سه میلیون دوز از واکسنی تزریق شده که محصول مشترک دانشگاه آکسفورد و شرکت داروسازی آسترازنکا است. این واکسن نیز، نیاز به دو نوبت تزریق دارد و از آدونو ویروس‌هایی درست شده که با ساختن پروتئین‌های ویروس کرونا در بدن، سیستم ایمنی را فعال می‌کنند. بر اساس داده‌های سامانه نظارت بر ایمنی بریتانیا (Yellow Card Scheme) از هر یک میلیون دوز، حدود ۴۰۰۰ دوز منجر به واکنش‌های ناخواسته شده است. در مورد این واکسن نیز بر اساس نتایج کارآزمایی اولیه، انتظار می‌رفت شاهد اعداد بالاتری باشیم. داده‌های اولیه نشان می‌داد حدود ۵۰ درصد از دریافت‌کنندگان، در محل تزریق درد داشتهاند و سردرد یا خستگی را تجربه کرده‌اند.
تا کنون افراد کمی دوز دوم واکسن آکسفورد آسترازنکا را دریافت کرده‌اند زیرا بریتانیا می‌خواهد واکسن تولیدی خود را تا جایی که می‌تواند به افراد بیشتری تزریق کند. اما داده‌هایی که در مرحله کارآزمایی بالینی به EMA ارائه شده بود نشان می‌داد عوارض جانبی در هنگام تزریق دومین دوز از واکسن کرونا، کمتر از دوز اول است.
به دست آوردن داده‌های ایمنی واکسن در مناطق دیگر دنیا مثل چین، دشوار‌تر است. داده‌های موقت کارآزمایی بالینی واکسن اسپوتنیک روسیه نشان می‌دهد بیشترین عوارض جانبی این واکسن، عوارضی شبیه به آنفلوآنزا و واکنش‌هایی در محل تزریق است.
عوارض جانبی واکسن کرونا در مقایسه با واکسن آنفلوآنزا
هلن چو، متخصص بیماری‌های عفونی در دانشگاه پزشکی واشنگتن در سیاتل می‌گوید پزشکان دست‌کم برای واکسن‌های mRNA عوارض جانبی بیشتری به نسبت واکسن آنفلوآنزا مشاهده کرده‌اند. او برنامه مطالعات آنفلوآنزای سیاتل را هدایت می‌کند.
به عنوان مثال در مرحله کارآزمایی بالینی، ۷۵ درصد از شرکت‌کنندگان واکنش‌های سیستمیک (systemic) گزارش کرده‌اند؛ مواردی چون سردرد، تب یا لرز.
این در حالی است که در مرحله کارآزمایی بالینی واکسن آنفلوآنزای Flubok Quadravalent حدود ۳۴ درصد از شرکت‌کنندگان در رده سنی بین ۱۸ تا ۴۹ سال چنین واکنش‌هایی داشتهاند. عوارض جانبی همچنین در میان افرادی که حداقل ۵۰ سال داشتهاند نیز کمتر بوده است.
دکتر چو می‌گوید واکنش‌های کووید ۱۹ که mRNA دارند واکنش ایمنی قدرت‌مندی ایجاد می‌کنند که خطر افزایش عوارض جانبی را به وجود می‌آورد. این موضوع همچنین به این معناست که این واکنش‌ها، کار آمدند. خود او نیز پس از دریافت دومین دوز از واکسن فایزر، عوارض جانبی خفیف مانند لرز و درد ماهیچه‌ها را تجربه کرده و برای ۲۴ ساعت استراحت کرده است. او می‌گوید این علائم بعد از ۳۶ ساعت به صورت کامل از بین رفته‌اند. دکتر چو می‌گوید: «اینکه به صورت موقت احساس مریضی کنم خیلی بهتر از این است که بخواهم با کووید ۱۹ روبه‌رو شوم.»
آیا بررسی‌ها رابطه‌ای را با مرگ بر اثر واکسن کووید ۱۹ نشان می‌دهد؟
با وجود اینکه برخی می‌پرسند که آیا واکسن‌های کرونا منجر به مرگ می‌شود یا نه، تا کنون هیچ کدام از موارد، به صورت مستقیم مربوط به تزریق واکسن کووید ۱۹ نبوده است. بعد از آنکه ۳۳ نفر از ساکنان مسن در خانه‌های سالمندان در نروژ طی شش روز دریافت واکسن فایزر-بایونتک از دنیا رفتند، تحقیقات، هم از سوی آژانس پزشکی نروژ و هم از سوی سازمان بهداشت جهانی نشان داد این تعداد مرگ در این رده سنی، نرمال است واکسن همچنان برای افراد مسن‌تر نیز امن است. وزارت بهداشت هند نیز از مرگ ۲۷ نفر در این کشور خبر داد که البته هیچ کدام از آنها نیز به طور مستقیم به واکسن کووید ۱۹ مربوط نبوده است.
هیلدا بستیان، نویسنده و متخصصی که به صورت خاص بر روی اعتبارسنجی ادعاهای مربوط به حوزه سلامت کار می‌کند می‌گوید: «بسیار دشوار است که بتوانیم به طور قطعی مرگ را به خود واکسن مرتبط بدانیم.» بخشی از این موضوع به این دلیل است که بسیاری از این مرگ‌ها، روزها و هفته‌ها پس از دریافت واکسن رخ داده است و به سادگی نمی‌توان حکم به ارتباط آنها با واکسن داد. دلیل دیگر این است که در حال حاضر، اولویت تزریق واکسن برای گروه‌هایی است که سن بیشتر و یا شرایط نامناسبی از نظر سلامتی دارند. گزارش‌هایی که در ایالات متحده و بریتانیا منتشر شده نشان می‌دهد بسیاری از کسانی که بعد از دریافت واکسن کرونا از دنیا رفته‌اند، جزو این گروه از افرادند.
پژوهشگران درباره واکنش‌های آلرژیک نادر اما شدید به واکسن‌ها چه می‌دانند؟
بر اساس داده‌های سامانه VAERS در آمریکا، از میان هر یک میلیون دوز، واکسن مدرنا سه و واکسن فایزر-بایونتک پنج واکنش شدید حساسیت را بروز می‌دهند. این تعداد، بیشتر از بسیاری از واکسن‌هاست. به عنوان مثال نرخ چنین واکنشی برای واکسن آنفلوآنزا یک مورد در یک میلیون دوز است.
درباره واکسن آکسفورد-آسترازنکا هم تاکنون از مجموع ۳ میلیون دوز تزریق شده، ۳۰ مورد آنافیلاکسی (واکنش شدید آلرژیک) گزارش شده است. متخصصان واکسیناسیون معتقدند با افزایش تعداد تزریق‌ها این نرخ نیز دچار تغییر می‌شود.
با وجود اینکه برخی از این افراد نیاز به بستری در بیمارستان داشتهاند اما همه آنها به طور کامل بهبود یافته‌اند. مسئولان رسمی بهداشت عمومی به مردم توصیه می‌کنند افرادی که سابقه آلرژی به هر گونه واکسنی دارند، واکسن کووید ۱۹ را دریافت نکنند.
پل آفیت، متخصص واکسن و بیماری‌های عفونی در بیمارستان کودکان فیلادلفیا در پنسیلوانیا می‌گوید: «برخلاف کووید ۱۹، آنافیلاکسی‌ها اگر به سرعت تشخیص داده شوند، با داروهایی چون اپی‌نفرین درمان می‌شوند. کاش کووید ۱۹ را هم می‌شد با تزریق فوری یک دوز از اپی‌نفرین درمان کرد.»
بر اساس داده‌های مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا، بسیاری از کسانی که آنافیلاکسی را تجربه کرده‌اند به سایر واکسن‌ها نیز واکنش آلرژیک داشتهاند. ۸۰ درصد از کسانی که به واکسن فایزر-بایونتک واکنش نشان داده‌اند و ۸۶ درصد از کسانی که به واکسن مدرنا واکنش نشان داده‌اند، سابقه حساسیت داشتهاند.
دلیل مشخص واکنش‌های آنافیلاکسی هنوز ناشناخته مانده است. هر چند موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا در نامه‌ای خطاب به مجله نیچر می‌گوید کارآزمایی بالینی را برای کشف این مکانیزم آغاز خواهد کرد اما مشخص نیست این آزمایش چه زمانی شروع خواهد شد.
