آیا حوزه علمیه بودجه پژوهشی از دولت دریافت نمی‌کند؟

ابوالقاسم مقیمی حاجی، معاون پژوهشی حوزه‌های علمیه، روز ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ در حاشیه بازدید مدیر حوزه‌های علمیه از بخش‌های مختلف معاونت پژوهش حوزه، گفته است: «حوزه علمیه هیچ بودجه پژوهشی از دولت دریافت نمی‌کند.» 

او در سخنانی که در خبرگزاری حوزه منتشر شده مدعی شده: «مرکز مدیریت حوزه هیچ‌گونه بودجه پژوهشی از سمت دولت دریافت نمی‌کند و هیچ قانونی مبنی بر این پرداخت وجود ندارد.»

آیا در بودجه سالانه اعتبارات پژوهشی برای حوزه‌های علمیه در نظر گرفته شده؟

بله. در قانون بودجه امسال دست کم چهار ردیف بودجه با عنوان رسمی «برنامه پژوهش‌های کاربردی» برای حوزه‌های علمیه در نظر گرفته است. 

آن طور که در صفحات ۹۹ تا ۱۰۱ لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ (جدول شماره ۷) آمده، اعتبارات پژوهشی معادل به ارزش ۵۱ میلیارد و ۵۵۵ میلیون تومان در اختیار چهار دستگاه زیر مجموعه حوزه‌های علمیه قرار گرفته است. «دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم»، «شورای عالی حوزه‌های علمیه»، «شورای برنامه‌ریزی و مدیریت حوزه علمیه خراسان» و «شورای سیاست‌گذاری حوزه علمیه خواهران» قرار دارد. 

این البته نقل اعداد و ارقام لایحه بودجه ۹۹ و نه بودجه اختصاص یافته یا بودجه مصوب است، اما آیا سندی هست که ثابت کند حوزه‌ علمیه بودجه پژوهشی دریافت می‌کند؟

آیا سندی وجود دارد که نشان دهد حوزه‌های علمیه بودجه پژوهشی دریافت کرده‌اند؟

بله. بر اساس اسناد دولتی در سال گذشته بیش از ۵۸ میلیارد تومان به عنوان بودجه پژوهشی به حوزه‌های علمیه پرداخت شده است. بودجه پژوهشی حوزه‌های علمیه در قانون مصوب بودجه سال ۹۹ حدود ۹۷ میلیارد تومان و در لایحه بودجه ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۲۴ میلیارد تومان است.  

با استفاده از داده‌های لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ می‌توان هم رقم بودجه پرداختی پارسال (عملکرد ۹۸) و هم بودجه مصوب امسال (مصوب ۹۹) و هم اعتبارات پیش‌بینی شده برای بودجه سال آینده (برآورد ۱۴۰۰) را پیدا کرد. 

جدول زیر بر اساس اطلاعات موجود در صفحات ۴۰۸ و ۴۰۹ جلد دوم پیوست چهارم لایحه بودجه ۱۴۰۰ تهیه شده است. هنوز این لایحه به تصویب مجلس نرسیده و معلوم نیست اعتبارات قطعی پژوهشی سال آینده حوزه‌های علمیه چقدر خواهد بود، اما عجالتا می‌توان دید که سال گذشته (۱۳۹۸) و امسال چقدر بودجه پژوهشی به حوزه‌های علمیه پرداخت یا به عنوان اعتبار در نظر گرفته شده است.

آیا نهادهای مذهبی دیگر هم بودجه پژوهشی دریافت می‌کنند؟ 

بله. علاوه بر بودجه‌های مستقیمی که به امور پژوهشی حوزه‌های علمیه تعلق دارد، بودجه‌هایی نیز به منظور امور پژوهشی در اختیار نهادهایی قرار گرفته که اگرچه به لحاظ حقوقی نهادی مستقل از حوزه به شمار می‌آیند ولی کارکردشان در رابطه با امور دینی است. جامعه مصطفی العالمیه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و ... 

به عنوان مثال در جدول شماره ۷ لایحه بودجه امسال (۱۳۹۹) برای مرکز تحقیقات علوم اسلامی ۱۵ میلیارد تومان بودجه، تحت عنوان «برنامه تحقیق و توسعه علوم انسانی در عرصه دیجیتال» اختصاص یافته است. 

یا در ردیف یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان برای پژوهش‌های پایه‌ای دانشگاهی جامعه‌المصطفی العالمیه در نظر گرفته شده است. 

بودجه پژوهشی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی تحت برنامه «توسعه علوم انسانی اجتماعی» ۱۹ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان است. 

یا برای برنامه «پژوهش کاربردی در حوزه تبلیغات اسلامی» ۵ میلیارد و ۹۳۷ میلیون تومان و برای برنامه تحقیق، تعمیق و ترویج معارف انقلاب اسلامی، ۸ میلیارد و ۹۹۹ میلیون تومان اعتبار در نظر گرفته شده است. 

 به این نهادها می‌توان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، حوزه نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها و… نیز اضافه کرد، ضمن اینکه بخشی از بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها، وزارتخانه‌های علوم، آموزش و پرورش، اقتصاد و امور دارایی و فرهنگ و ارشاد اسلامی و حتی بخشی از بودجه‌های پژوهشی وزارت کشور نیز به تحقیق در امور دینی اختصاص دارد. مجری این برنامه‌ها عمدتا حوزه‌های علمیه هستند. 

به عنوان نمونه‌ می‌توان به این چند نمونه اشاره کرد:
تفاهم‌نامه همکاری حوزه‌های علمیه و سازمان پدافند غیرعامل (آبان ۹۹)
امضای تفاهم‌نامه جامع همکاری مشترک میان سازمان تبلیغات و حوزه علمیه (آبان ۹۸)
امضای تفاهم‌نامه بین حوزه و سازمان بورس و اوراق بهادار (اردیبهشت ۹۷)
امضای تفاهم‌نامه همکاری حوزه‌های علمیه و وزارت علوم (شهریور ۹۰)
امضای تفاهم‌نامه با حوزه علمیه برای کاهش بلایای طبیعی (آبان ۸۹)

جمع‌بندی

ابوالقاسم مقیمی حاجی، معاون پژوهشی حوزه‌های علمیه، مدعی است: «حوزه علمیه هیچ بودجه پژوهشی از دولت دریافت نمی‌کند.»

این ادعا واقعیت ندارد. اسناد مالی دولت نشان می‌دهد، هر ساله مبالغی تحت عنوان «بودجه پژوهشی» به طور مستقیم به حوزه‌های علمیه در نظر گرفته می‌شود.

بودجه پژوهشی تخصیص داده شده (پرداخت شده) حوزه‌های علمیه در سال گذشته بیش از ۵۸ میلیارد تومان بوده است. بودجه پژوهشی مصوب حوزه‌های علمیه در سال ۹۹ حدود ۹۷ میلیارد تومان و در لایحه بودجه ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۲۴ میلیارد تومان است.

این مبالغ علاوه بر اعتبارات پژوهشی سایر نهادها و سازمان‌های مذهبی، مانند سازمان تبلیغات اسلامی و مدارس دینی و قراردادهای حوزه‌های علمیه با دستگاه‌های دولتی برای امور پژوهشی دینی است. 

با این اوصاف «فکت‌نامه» ادعای ابوالقاسم مقیمی حاجی، معاون پژوهشی حوزه‌های علمیه، را مبنی بر اینکه «حوزه علمیه هیچ بودجه پژوهشی از دولت دریافت نمی‌کنند»، آشکارا خلاف واقعیت می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.