آیا ادعای ابتلای هزاران اسرائیلی به کرونا پس از دریافت واکسن فایزر، ادعای دقیقی است؟

ابتلای هزاران اسرائیلی به بیماری کرونا با وجود دریافت واکسن فایزر، سوژه‌ای خبری است که در روزهای گذشته در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود. 

آیا هزاران دریافت‌کننده واکسن فایزر در اسرائیل به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند؟ ماجرا دقیقا از چه قرار است؟ 

ادعای مربوط به ابتلا به کرونا چیست؟

برخی از حساب‌های توییتری مانند «سپاه سایبری پاسداران» سوژه خبری ابتلای دریافت‌کنندگان واکسن فایزر به کرونا را با این عنوان منتشر کرده‌اند: «تست کرونای هزاران اسرائیلی پس از دریافت واکسن فایزر مثبت اعلام شد.»

این خبر به نقل از روزنامه هاآرتص منتشر شده است. در این گزارش گفته شده ۱۲ هزار و ۴۰۰ نفر از افرادی که واکسن را دریافت کرده‌اند کرونا گرفته‌اند و ۶۹ نفر از کسانی دوز دوم واکسن را نیز دریافت کرده بودند. 

آیا هاآرتص چنین آماری را منتشر کرده است؟

بله. گزارش روزنامه هاآرتص بر اساس داده‌های وزارت بهداشت اسرائیل منتشر شده است، بررسی‌ها بر روی ۱۸۹ هزار نفر از کسانی که در اسرائیل واکسن کرونا دریافت کرده‌اند نشان می‌دهد ۱۲ هزار و ۴۰۰ نفر از این تعداد یعنی ۶/۶ درصد از آنها، به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند. این داده‌ها نشان می‌دهد از تعداد ۱۸۹ هزار نفر، ۶۹ نفر، پس از دریافت دوز دوم،‌ کرونا گرفته‌اند.

خبر با تیتری منتشر شده که در آن به صراحت،‌ عبارت «دوز اول» وجود دارد،‌ عبارتی که آن را در توییت سپاه سایبری سپاه نمی‌بینیم و مشخص نیست به چه دلیل چنین تحریفی در خبر انجام شده است. خبر در واقع گزارشی درباره اثربخش بودن هر دو دوز واکسن فایزر است. همچنان که زیر تیتر اصلی می‌خوانیم واکسن کرونای فایزر پس از تزریق دوز دوم به «طرز فوق‌العاده‌ای» موثر است.

مطالعات نشان داده در میان ۱۸۹ هزار نفر از کسانی که واکسن کرونا گرفته‌اند و بر روی آنها تست کرونا انجام شده، حدود ۶/۶ درصد از آنها به بیماری کووید مبتلا شده‌اند. سوالی که پیش می‌آید این است که آیا این تعداد مبتلا، موضوعی برخلاف انتظار بوده است؟

جزئیات آزمایش چیست؟

گزارش هاآرتص که بر اساس داده‌های وزارت بهداشت اسرائیل تهیه شده می‌نویسد: «تست کرونای بیش از ۱۲ هزار و ۴۰۰ نفر از ساکنان اسرائیل بعد از واکسیناسیون کووید ۱۹ مثبت شده است که در میان آنها ۶۹ نفر، دومین دوز واکسن را نیز دریافت کرده بودند.»

این میزان، ۶/۶ درصد از ۱۸۹ هزار نفری است که بعد از واکسیناسیون از آنها تست کرونا گرفته شده است.

گزارش توضیح می‌دهد که تست کرونا از این ۱۸۹ هزار نفر در سه دوره زمانی پس از تزریق، گرفته شده است:

۱- نخستین تست کرونا: در هفته اول (از ۱۰۰ هزار نفر)

هاآرتص بر اساس داده‌های وزارت بهداشت اسرائیل می‌نویسد از میان ۱۰۰ هزار نفری که واکسن زدند و «تا» یک هفته بعد از آنها تست کرونا گرفته شد، ۵۳۴۸ نفر به عنوان مبتلا شناخته شده‌اند. هاآرتص نرخ آلودگی افراد در این بازه زمانی را (یعنی از یک روز تا یک هفته پس از تزریق) عدد ۵/۴ درصد اعلام کرده است. توضیح لازم در این زمینه است که نرخ آلودگی در صد هزار نفر در هفته اول، لزوما به معنای این نیست که «نرخ تاثیرگذاری واکسن فایزر» به طور کلی چنین عددی است. این داده البته به پژوهشگران کمک می‌کند تا بتوانند نرخ تاثیرگذاری دقیق‌تری درباره واکسن فایزر داشته باشند.

۲- دومین تست کرونا: در هفته دوم (از ۶۷ هزار نفر)

گزارش هاآرتص همچنین می‌گوید ۵۵۸۵ نفر دیگری که که تست کرونای آنها مثبت شده، این تست را بین هشت تا ۱۴ روز بعد از دریافت واکسن انجام داده‌اند؛ یعنی نرخ آلودگی در میان ۶۸ هزار نفری که تست آنها در این بازه زمانی انجام شده، ۸/۳ درصد بوده است.

۳- سومین تست کرونا: در هفته سوم (از ۲۰ هزار نفر)

گزارش هاآرتص همچنین می‌گوید از میان ۲۰ هزار نفری که تست کرونای آنها از روز پانزدهم تا بیست و یکم بعد از دریافت واکسن انجام شده، ۱۴۱۰ نفر، آلوده بوده‌اند؛ این یعنی ۷/۲ درصد آلودگی از این مرحله از آزمایش.

ضمن اینکه داده‌ها نشان می‌دهد از میان ۳۱۹۹ نفری که در هفته چهارم بعد از دریافت واکسن تست کرونا داده‌اند، ۸۴ نفر یعنی ۲/۶ درصد از این تعداد به کرونا مبتلا بوده‌اند. از میان این ۸۴ نفر، ۶۹ نفر آنها دومین دوز از واکسن را دریافت کرده بودند.

گزارش هاآرتص در زمانی تهیه شده بود که اسرائیل «تا آن زمان» ۲/۱۵ میلیون دوز واکسن کرونا تزریق کرده بود. در آن زمان ۳۰۰ هزار اسرائیلی دوز دوم واکسن فایزر را نیز دریافت کرده بودند.

همان‌طور که در گزارش هاآرتص نیز اشاره شده، این آزمایش و این مرحله از واکسیناسیون در اسرائیل نمی‌تواند باعث نتیجه‌گیری نهایی درباره «موثر بودن» واکسن باشد.

چه چیزهایی ناگفته باقی‌مانده است؟

موضوعی که باید در هنگام خواندن این خبر به آن توجه کنیم، اطلاعاتی است که در توییت «سپاه سایبری پاسداران» اشاره‌ای به آن نشده است.

۱- دوز اول

گزارشی که در هاآرتص منتشر شده هم در تیتر، هم در متن، به مساله «دوز اول» اشاره می‌کند. در واقع این داده‌ها نشان می‌دهد همان‌طور که فایزر در مراحل کارآزمایی بالینی اعلام کرده بود، اثربخشی این واکسن در شرایطی به بالاترین حد خود می‌رسد که افراد بین یک تا سه هفته بعد، دو دوز این واکسن را دریافت کنند. داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که دوز اول، میزان کمتری از افراد را از ابتلا به ویروس کرونا مصون می‌کند و تاییدی بر ادعای فایزر است.

۲- درصد ابتلا

حتی اگر مساله «دوز اول» را نادیده بگیریم، همین تعداد مبتلایان یعنی ۱۲ هزار و ۶۰۰ نفر در میان ۱۸۹ هزار نفر نیز عدد غیرقابل انتظاری نیست. کمپانی فایزر اعلام کرده بود  کارایی این واکسن در حدود ۹۵ درصد است. عدد اعلام شده از سوی اسراییل نیز حدود ۹۴ درصد کارایی را نشان می‌دهد. اگر فایزر ادعا کرده بود صد در صد افرادی که واکسن این کمپانی  را دریافت می‌کنند، مصون می‌شوند، مبتلا شدن هزاران نفر، اتفاقی برخلاف برآوردها بود. اما در واقع ۶۹ نفر از ۱۸۹ هزار نفر پس از دریافت هر دو دوز واکسن، مبتلا شده‌اند؛ درصدی بسیار پایین است که قابل انتظار بوده است.

چرا انتشار ناقص این خبر، گمراه‌کننده است؟

ما به این دلایل معتقدیم نحوه انتشار این خبر، می‌تواند گمراه‌کننده باشد و این تصور را به وجود آورد که داده‌های اعلام شده، نشانه بی‌اثر بودن واکسن کرونا است. این در حالی است که بررسی موثر بودن یا نبودن انواع واکسن‌های کرونا موضوعی است که باید آن را در تحقیقات مستقل و شفاف جستجو کرد. موثر بودن واکسن‌های کرونا ممکن است به مرور زمان و همچنین بر اساس شرایط گوناگون و مواجهه با انواع ویروس‌های کرونا، تغییر کند. با مراجعه صفحه ویژه واکسن  در سایت مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا (CDC) می‌توانید تازه‌ترین یافته‌های مورد تایید این مرکز را درباره موثر بودن واکسن‌های فایزر مرور کنید.

از سویی دیگر این باور که واکسن‌های کرونا ۱۰۰ درصد موثرند و افراد بلافاصله بعد از دریافت واکسن، به طور کامل ایمن می‌شوند و این ادعا که واکسن به تنهایی می‌تواند کرونا را از بین ببرد، درست نیست. آنچه تا کنون می‌دانیم این توصیه سازمان بهداشت جهانی است که افراد همچنان باید با وجود واکسیناسیون، دست‌های خود را بشویند و با استفاده از ماسک در فضاهای عمومی، فاصله اجتماعی را رعایت کنند.

جمع‌بندی

ادعای «ابتلای هزاران نفر از دریافت‌کنندگان واکسن فایزر به کرونا» که در شبکه‌های اجتماعی از سوی اکانت «سپاه سایبری پاسداران» مطرح شده،‌ ناقص و «گمراه‌کننده» است. 

بله، بیش از ۱۲ هزار اسرائیلی پس از تزریق دوز اول واکسن کرونا و ۶۹ نفر پس از تزریق دوز دوم به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند، اما این همه واقعیت نیست. 

منبع این آمار گزارشی است که به نقل از وزارت بهداشت اسرائیل در روزنامه هاآرتص منتشر شده. بله، در این گزارش آمده بیش از ۱۲ هزار نفر از دریافت‌کنندگان واکسن فایزر، در میان ۱۸۹ هزار نفری که این واکسن به آنها تزریق شده،‌ به کرونا مبتلا شده‌اند؛ یعنی ۶/۶ درصد. ضمن اینکه تنها ۶۹ نفر از این افراد که هر دو دوز واکسن را دریافت کرده بودند، دوباره تست کرونای مثبت داشته‌اند.

فایزر در مراحل کارآزمایی بالینی اعلام کرده بود این واکسن پس از تزریق دو دوز در حدود ۹۵ درصد موثر خواهد بود، این در حالی است که اکثریت قریب به اتفاق مبتلایان مورد بحث تنها یک دوز واکسن دریافت کرده‌اند. تعداد افرادی که هر دو دوز به آنها تزریق شده و بعد به ویروس مبتلا شده‌اند تنها ۶۹ نفر است. 

در واقع اگر بتوان از گزارش هاآرتص یک نتیجه واقع‌گرایانه گرفت این است که واکسن کرونا در شرایطی که هر دو دوز آن تزریق شود، نتایج موثر و قابل توجهی در پیشگیری از ابتلا به کووید ۱۹ دارد. 

به‌روزرسانی (ششم بهمن ۱۳۹۹)
در دو جای مقاله از عدد «۰/۰۴ درصد» به عنوان نسبت ابتلا افرادی که پس از دریافت دوز دوم به ویروس مبتلا شده‌اند، استفاده شده بود. این عدد دقیق  و درست نبود و به همین علت از متن مقاله حذف شد. همچنین برای روشن شدن موضوع پاراگراف «جزئیات آزمایش چیست؟» نیز به متن اضافه شد.