آیا آمریکا می تواند اینترنت ایران را قطع کند؟

رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی ایران معتقد است «آمریکا می‌تواند اینترنت ایران را قطع کند».

آقای جلیلی روز ۱۹ آذر ماه ۱۳۹۹ در شصت‌ویکمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه که با موضوع «شبکه ملی اطلاعات؛ انتظارات و چشم‌اندازها» برگزار شد گفته است:

«با اشاره به تهدید قطع اینترنت از طرف کشوری مانند آمریکا ما باید آمادگی داشته باشیم در صورت قطع اینترنت اگر خدمات‌دهنده و خدمت‌گیرنده در داخل کشور هستند، مشکلی برای شبکه و ارائه خدمت وجود نداشته باشد.»

او در این گفت‌وگو به جزییات دیگری درباره شبکه ملی اطلاعات ایران اشاره کرده، از جمله گفته، شبکه ملی اطلاعات از اینترنت مستقل نیست و چون در زیرساخت‌های اینترنتی ایران از تجهیزات آمریکایی استفاده می‌شود، این شبکه تاب‌آوری مناسبی ندارد.

در گزارش دیگری که سایت «ماهنامه پیوست» از این نشست منتشر کرده، آقای جلیلی می‌گوید:

«اصرار ما برای توسعه بخش‌های مختلف شبکه ملی اطلاعات این است که وقتی آقای ترامپ رئیس جمهوری آمریکا با یک توییت می‌گوید می‌خواهد اینترنت ایران را قطع کند، بتوانیم به کمک شبکه ملی اطلاعات بدون تاثیرپذیری از این تصمیم آمریکا به مردم سرویس دهیم، اتفاقی که فعلا میسر نیست.»

رسول جلیلی البته در خلال صحبت‌های خود گفته به طور کلی با قطع اینترنت بعد از راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات مخالف است. عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی گفته  قطع اینترنت مثل این است که برق را قطع کنیم و در تاریکی قرار بگیریم.

آیا امکان قطع اینترنت ایران توسط آمریکا وجود دارد؟ برای جواب دادن به این سوال باید ساختار شبکه اینترنت را بررسی کنیم و ببینیم، ایران، آمریکا و هر کشور دیگری چقدر امکان اعمال نظر روی آن را دارند. اما پیش از این ببینیم آیا تهدیدی به اسم «قطع اینترنت» وجود دارد؟ 

آیا ترامپ تهدید کرده بود اینترنت ایران را قطع می‌کند؟

آقای جلیلی به یک «توییت» از دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین آمریکا اشاره کرده که گفته می‌خواهد اینترنت ایران را قطع کند. تا آنجایی که ما در آرشیو توییت‌های ترامپ گشتیم توییتی به این مضمون پیدا نکردم. کلا در چهار توییت ترامپ واژه‌های ایران و اینترنت با هم آمده که همه مربوط به واکنش ترامپ به قطع اینترنت از سوی دولت ایران در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ است. در سایر منابع هم اثری از تهدید خارجی برای قطع اینترنت ایران ندیدیم. 

احتمال «تحریم اینترنت» هرازگاهی از سوی مقام‌های ایرانی مطرح شده است. غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایران مهم‌ترین شخصیتی است که این بحث را به میان کشیده است. او مهر ماه سال ۹۷ در گفت‌وگوی تشریحی با خبرگزاری فارس بحث قطع و تحریم اینترنت را مطرح کرده است و مدعی شده:

«اگرچه احتمال این کار را ضعیف می‌دانیم اما از طرفی، در صورتی که این اتفاق بیفتد، تدابیری دیده شده که کارکردهای ضروری کشور حفظ شود و شبکه ملی اطلاعات به اندازه‌ای که آماده شده بنا است که بتواند خدمات اساسی مردم را جواب دهد.»

در همان زمان ، محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات به این حرف واکنش نشان داد و در یک برنامه تلویزیونی گفت: 

«جایی برای نگرانی قطع اینترنت ایران نیست. دسترسی به اینترنت در دنیا رئیس ندارد که بگوییم آمریکا رییس اینترنت است و اینترنت ایران را قطع می‌کند.»

اما صرف نظر از این گفته‌ها آیا آمریکا از نظر حقوقی و فنی توانایی قطع اینترنت ایران یا هر کشور دیگری را دارد؟ 

اینترنت ایران چطور تامین می‌شود؟ 

اینترنت ساختاری شبکه‌ای دارد و دسترسی به آن از طریق درگاه‌های گوناگون امکان‌پذیر است. این درگاه‌ها در ایران توسط سازمان ارتباطات زیرساخت به شرکت‌های آی.اس.پی یا اپراتورهای تلفن همراه داده می‌شود و آنها با واسطه، دسترسی به اینترنت را برای شهروندان ایران فراهم می‌کنند. در نتیجه، اینترنت ایران از چند درگاه زمینی، دریایی و ماهواره‌ای به شرکت زیرساخت و در نهایت، مصرف‌کننده می‌رسد.

با این حساب، برای دسترسی به اینترنت باید از درگاه های مختلفی استفاده کرد که از سازمان‌های وابسته به دولت ایران می‌گذرند و ارتباطی به آمریکا ندارند.

محمدرضا کریمی، مدیرعامل شرکت پیشگامان که یکی از شرکت‌های ارائه خدمات اینترنت در ایران است، به سایت دیجیاتو گفته است: 

«شرکت ارتباطات زیرساخت، ترافیک بین‌المللی ایران را حداقل از ۱۲ گیت‌وی اصلی در کشورهای همسایه تأمین می‌کند که همگی ارتباط خوبی با ایران دارند و تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا قرار نمی‌گیرند، ضمن اینکه همواره امکان ترانزیت داده از طریق کشورهای دیگر و تأمین‌کننده‌های ثالث وجود دارد و ایران به کشور یا لینک خاصی وابسته نیست.»

چرا دولت آمریکا نمی‌تواند اینترنت را قطع کند؟

از نظر فنی و به خاطر ساختار حاکم بر اینترنت، از آن جایی که عملا آمریکا کلید اینترنت را در اختیار ندارد، نمی‌تواند ارتباط ایران یا هر کشوری را به اینترنت قطع کند. اما حتی اگر بر فرض محال آمریکا بخواهد دسترسی به خدمات زیرساختی را برای ایران ممنوع کند یا به نحوی جلوی آن را بگیرد، از نظر حقوقی به مشکل می‌خورد. OFAC  (دفتر پایش سرمایه‌های خارجی آمریکا) دسترسی عمومی به ارتباطات بین‌المللی از جمله اینترنت را محترم شمرده و تضمین کرده است.

از طرف دیگر، پیش‌تر برخی مدعیان فرضیه قطع اینترنت ایران توسط آمریکا، بر این نکته تاکید می‌کردند که برخی شرکت‌های زیرساختی مربوط به اینترنت، آمریکایی هستند و به این دلیل، می‌توانند با نفروختن سرویس‌هایشان به ایران – شبیه کاری که سرویس دهنده‌هایی مثل آمازون یا اپل می‌کنند- دسترسی ایران به اینترنت را مختل  کنند. اما از نظر فنی چنین کاری امکان‌پذیر نیست. چون اصلا سازمان‌های فراهم‌کننده زیرساخت اینترنتی (مثل آیکان که در گزارش‌های رسانه‌های طرفدار حکومت به آن تاکید می‌شود) زیر نظر دولت آمریکا نیستند. در نتیجه دولت آمریکا نمی‌تواند روی ارائه خدمات زیرساخت اینترنتی به ایران یا هر کشور دیگری اعمال نظر کند. پس اینترنت چطور مدیریت می‌شود؟

کلید اینترنت دست چه کسی است؟

آمریکا رسما در مهرماه سال ۱۳۹۵ اعلام کرد که نظارتی روی سازمان آیکان که کار نگهداری فنی مخزن آدرس‌های اینترنتی مرکزی و دامنه‌های اینترنت را برعهده دارد، نخواهد داشت. به جز این، گزارش سایت بیزینس اینسایدر درباره شیوه حکمرانی اینترنت نشان می‌دهد که اینترنت یک ماهیت بین‌المللی دارد و محدود به یک منطقه یا کشور نیست.

تحریم‌های آمریکا چه تاثیری روی دسترسی شهروندان به اینترنت می‌گذارد؟

تحریم‌های آمریکا می‌تواند روی دسترسی شهروندان ایران به اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های خارجی تاثیر بگذارد. به عنوان مثال برخی خدمات اپل، گوگل و… در ایران، به دلیل تحریم‌های ایالات متحده از دسترس کاربران ایرانی خارج شده‌اند. 

سابقه قطعی اینترنت در ایران چگونه است؟ 

سابقه نشان می‌دهد فرایند قطع عامدانه اینترنت منشا داخلی داشته و توسط دولت ایران انجام شده است. مهم‌ترین نمونه این موارد قطعی اینترنت در جریان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ است. 

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور خردادماه ۹۸ در تلویزیون دولتی ایران گفت به دلایل امنیتی اینترنت را قطع کرده‌اند. چون از طریق اینترنت برای «آموزش و فرماندهی میدان» استفاده می کنند، باید دسترسی به اینترنت را قطع کرد. او گفته به خاطر «حفظ امنیت مردم» این کار را کرده است.

فکت‌نامه آذر ۹۸ در یک مقاله‌ای با عنوان « آیا قطع اینترنت در ایران قانونی بود؟»  و همچنین در یک گزارش درستی‌سنجی به مبانی حقوقی قطعی اینترنت در ایران پرداخته و در گزارش دیگری برآوردهای از خسارت روزانه قطع اینترنت در آبان ۹۸ منتشر کرده است. 

?s=20

جمع‌بندی

رسول جلیلی، عضو شورای عالی فضای مجازی ایران مدعی است «تهدید قطع اینترنت ایران» توسط آمریکا واقعی است و آمریکا می‌تواند اینترنت ایران را قطع کند. 

او در گفته‌های خود به یک «توییت» دونالد ترامپ استناد کرده که به گفته او ایران را تهدید به قطع اینترنت کرده است. ما در آرشیو توییت‌ها ترامپ چنین چیزی پیدا نکردیم، اما این مساله بارها از سوی مقام‌های  نظامی و امنیتی ایران مطرح و بعضا رد شده است. 

قطعی اینترنت توسط دولت ایران بی‌سابقه نیست که مهم‌ترین آن در جریان اعتراضات آبان ماه ۹۸ رخ داده است. اما تا آنجایی که ما گشتیم هیچ نشانه‌ای از تهدید یک دولت خارجی برای قطع اینترنت پیدا نکردیم. اما صرف نظر از این شیوه حکمرانی اینترنت ماهیت بین‌المللی دارد و در اختیار دولت آمریکا نیست. 

ترافیک بین‌المللی اینترنت ایران حداقل از ۱۲ دروازه اصلی در کشورهای همسایه تأمین می‌شود و ایران جزوی از ترانزیت داده‌ها در شبکه جهانی است. 

دولت آمریکا می‌تواند از طریق تحریم روی دسترسی شهروندان ایران به برخی سرویس‌ها -مثل گوگل، اپل یا آمازون تاثیر بگذارد، اما توانایی فنی و حقوقی برای قطع جریان اینترنت ایران را ندارد. 

قوانین داخلی ایالات متحده دسترسی عمومی به اینترنت را تضمین کرده است. دولت این کشور همچنین نظارتی روی سازمان آیکان ندارد که وظیفه نگهداری فنی مخزن آدرس‌های اینترنتی مرکزی و دامنه‌های اینترنت را برعهده دارد، 

با این حساب فکت‌نامه ضمن رد ادعای رسول جلیلی، عضو شورای عالی فضای مجازی ایران که «تهدید آمریکا برای قطع اینترنت واقعی است» به گزاره «آمریکا می‌تواند اینترنت ایران را قطع کند» نشان «نادرست» می‌دهد.