حسین خیراندیش
مروج طب سنتی
دولت آمریکا در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ مبلغ ۱۴ میلیارد دلار بودجه به توسعه طب سنتی اختصاص داده است.
نادرست
آیا دولت آمریکا طی دو سال ۱۴ میلیارد دلار بودجه به توسعه طب سنتی اختصاص داده است؟
حسین خیراندیش، یکی از چهره‌های شناخته شده و فعال در زمینه طب سنتی مدعی است: «دولت آمریکا در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ مبلغ ۱۴ میلیارد دلار بودجه به توسعه طب سنتی اختصاص داده است.»
او در گفت‌وگویی با برنامه اینترنتی «رو در رو» که روز ۲۹ آبان ۱۳۹۹ منتشر شده، اعلام کرد:
«دولت آمریکا برای سال‌های ۲۰۱۴ - ۲۰۱۵ مبلغ ۱۴میلیارد دلار برای توسعه طب سنتی خود اختصاص داده است. من از یکی از مدیران بودجه پرسیدم برای طب سنتی ایران چه قدر پول داده‌اید؟ گفت ۱۴ میلیارد تومان. که تازه اگر می‌داد چند دلار می‌شد.»
ویدئوی کامل این مصاحبه را می‌توانید در آپارات مشاهده کنید اما زمان تقریبی این ادعا حدود یک ساعت و ۲۷ دقیقه بعد از شروع مصاحبه است.
او این ادعا را در شرایطی عنوان کرد که تلاش می‌کرد توضیح دهد اگر ایران نیز مثل ایالات متحده آمریکا به طب سنتی توجه کند و بودجه اختصاص دهد، این رشته می‌تواند موفقیت‌های بیشتری را به دست آورد.
اما آیا این ادعا که ایالات متحده چنین بودجه‌ای را به توسعه طب سنتی اختصاص داده درست است؟ دولت فدرال آمریکا سالانه چه میزان برای تحقیق و توسعه پزشکی صرف می‌کند؟ آیا واقعا آمریکا در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ مبلغ ۱۴ میلیارد دلار برای توسعه طب سنتی هزینه کرده است؟ بودجه طب سنتی در ایران چقدر است؟
پیش از شروع این مطلب، یادآوری این نکته لازم است که این فکت چک به دنبال قضاوت درباره طب سنتی و همچنین قضاوت درباره سیاست‌های پژوهشی بهداشت و سلامت در آمریکا و ایران نیست. ما در این مطلب بررسی کردیم که آیا این ادعای حسین خیراندیش درباره بودجه سالانه دولت آمریکا در طب سنتی، ادعایی درست است یا با واقعیت فاصله دارد.
بودجه پژوهش و توسعه پزشکی در آمریکا از چه منابعی تامین می‌شود؟
برای پاسخ به این سوال که دولت آمریکا چه میزان بودجه برای توسعه و پژوهش طب سنتی اختصاص می‌دهد، به صورت گذرا بررسی می‌کنیم که اساسا فرایند پژوهش و توسعه پزشکی در آمریکا چگونه است. همان‌طور که در اسناد مختلف از جمله گزارش سازمان بهداشت جهانی می‌خوانیم، سیستم پزشکی ایالات متحده آمریکا، یک سیستم یکپارچه و واحد سراسری نیست و بخش‌های گوناگونی دارد. این واقعیت، درباره بودجه‌های پژوهشی بهداشت و درمان نیز وجود دارد. به طور خلاصه می‌توان لیست منابع اصلی دریافت اعتبار و کمک مالی برای توسعه و پژوهش را به این ترتیب نام برد:
۱- صنعت
۲- دولت فدرال
۳- دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی
۴- مراکز غیرپژوهشی (اما مرتبط با فناوری‌ها)
۵- دولت‌های ایالتی
میزان بودجه دولت فدرال برای توسعه و پژوهش پزشکی چه قدر است؟
نگاهی به گزارش‌های رسمی درباره بودجه‌های توسعه و پژوهش در آمریکا در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ نشان می‌دهد که کمک‌ها و بودجه‌های دولت فدرال در این دو سال در همه زمینه‌ها، عددی در حدود ۳۵ میلیارد دلار بوده است که بخش قابل توجهی از این کمک ( بیش از ۲۹ میلیارد دلار) نیز به «موسسه ملی سلامت» یا NIH اختصاص یافته است. این مرکز یکی از شاخه‌های وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده آمریکاست که وظیفه «رهبری و نظارت بر تحقیقات علوم زیستی-پزشکی» را در این کشور برعهده دارد. در واقع هزینه‌های بهداشت و درمانی که دولت یا بخش خصوصی انجام می‌دهند، در بخش‌های دیگر سیستم درمان آمریکاست و این نهاد، فقط وظیفه رهبری و نظارت بر تحقیقات را در این کشور بر عهده دارد.
بودجه توسعه و پژوهش چه تفاوتی با کل هزینه‌های پزشکی در آمریکا دارد؟
نکته‌ای که به روشن‌تر شدن بحث کمک می‌کند این است که بودجه «پژوهش و توسعه» در حوزه سلامت، بخش کوچکی از «هزینه‌های بهداشتی درمانی» آمریکاست. به عنوان مثال دولت برای مطالعه کشف یک واکسن، بودجه‌ای اختصاص می‌دهد اما معمولا هزینه‌ای که برای تولید و توزیع همان واکسن هزینه خواهد شد، بسیار بیشتر از بودجه پژوهش آن خواهد بود. اگر بخواهیم این مقایسه را به صورت آماری بررسی کنیم، نگاهی به آمارهای سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد کل «هزینه‌های بهداشتی - درمانی» ایالات متحده در حدود ۳/۶ تریلیون دلار بوده است. یعنی بخش خصوصی و دولتی برای ارائه خدمات بهداشتی و پزشکی در همه زمینه‌ها، این رقم را هزینه کرده است. اما بودجه «توسعه و پژوهش» در همین سال، تنها پنج درصد کل هزینه‌هاست. در واقع معمولا «بودجه تحقیق و توسعه» بخش کوچکی از «کل هزینه‌های بهداشت و سلامت» به شمار می‌رود.
آیا دولت آمریکا نیمی از بودجه پژوهش خود را به طب سنتی اختصاص داده است؟
خیر. با توجه به آنچه تا اینجا خواندیم، در همین نگاه اول نیز بعید به نظر می‌رسد حدود نیمی از کل بودجه پژوهش و توسعه ایالات متحده آمریکا، به طب سنتی اختصاص پیدا کند. اما با مروری بر فکت‌ها می‌توان توضیح داد که ماجرا از چه قرار است.
پس از آنکه متوجه شدیم دولت آمریکا در سال‌های ۲۰۱۴ ۲۰۱۵ حدود ۲۹ میلیارد دلار از بودجه را به موسسه ملی سلامت آمریکا اختصاص داده، نوبت به آن می‌رسد که ساختار این نهاد را بررسی کنیم. موسسه ملی سلامت آمریکا از ۲۷ موسسه ملی جداگانه تشکیل شده که شاید بتوان تنها وظیفه «یکی» از این ۲۷ مرکز را، شبیه به پژوهش و توسعه طب سنتی دانست. این موسسه ملی با نام «مرکز ملی روش‌های ثانویه در پزشکی ایالات متحده آمریکا» یا «مرکز ملی پزشکی مکمل و جایگزین» یعنی NCCIH شناخته می‌شود.
وظیفه این نهاد، رهبری و نظارت بر تمامی پژوهش‌هایی است که به صورت عمومی می‌توان آنها را خارج از فرایندهای مرسوم و عادی پزشکی، طبقه‌بندی کرد. آنها پژوهش‌های مربوط به سایر طب‌ها و همچنین محصولات سلامت و دارویی‌ای را بررسی می‌کنند که البته طب سنتی هم می‌تواند بخشی از این فعالیت‌ها باشد.
اما این موسسه طب جایگزین، سالانه چه بودجه‌ای از سوی دولت فدرال آمریکا برای تحقیق و پژوهش دریافت می‌کند؟ بر اساس گزارش‌های رسمی، این مرکز در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ هر سال مبلغ ۱۲۴ میلیون دلار بودجه دریافت کرده است. حتی اگر همه این رقم را هم به عنوان «توسعه طب سنتی» به حساب آوریم، فاصله معناداری با ادعای خیراندیش مبنی بر بودجه سالانه ۱۴ میلیارد دلاری طب سنتی دارد.
به طور کلی وقتی کل بودجه فدرال پژوهش پزشکی در یک کشور، عددی در حدود ۳۰ میلیارد دلار است، این ادعا که ۱۴ میلیارد دلار به پژوهش درباره طب سنتی اختصاص یافته است، دور از واقعیت به نظر می‌رسد. ضمن اینکه ما در آرشیو گزارش‌های بودجه فدرال آمریکا، گزارشی پیدا نکردیم که نشان دهد دولت فدرال چنین بودجه‌ای را به طب سنتی آمریکا اختصاص داده باشد.
آیا در ایران برای طب سنتی بودجه ۱۴ میلیارد تومان بودجه پیش‌بینی شده است؟
خیر. گزارش‌های رسمی درباره بودجه جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ ردیف بودجه‌ای معادل ۶ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان با عنوان «طب سنتی» اختصاص داده است.
در بودجه ۱۳۹۹ با اینکه ردیف طب سنتی از ردیف‌های اصلی حذف شده، اما «برنامه توسعه طب سنتی» با اعتباری معادل ۷ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان جزو برنامه وزارت بهداشت در جدول شماره ۷ (صفحه ۱۰۵) گنجانده شده است.
مرکز کارآزمایی بالینی طب سنتی دانشگاه شاهد نیز سالانه در حدود یک میلیارد تومان، بودجه «طب سنتی» دریافت می‌کند. بنابراین مشخص نیست عدد ۱۴ میلیارد تومان (که اتفاقا شبیه «چهارده» میلیارد دلار آمریکاست) دقیقا در کدام بخش از بودجه سالانه ایران، به طب سنتی اختصاص پیدا کرده است و به نظر می‌رسد این عدد نیز با بودجه همخوانی ندارد.
جمع‌بندی
به طور خلاصه می‌توان گفت ادعای حسین خیراندیش، فعال عرصه طب سنتی مبنی بر اینکه دولت ایالات متحده آمریکا در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ میلادی ۱۴ میلیارد دلار بودجه برای توسعه طب سنتی اختصاص داده است، ادعایی نادرست است. مروری بر گزارش‌های رسمی دولت آمریکا نشان می‌دهد کل رقم بودجه پژوهش و توسعه سلامت دولت آمریکا در این سال‌ها حدود ۳۵ میلیارد دلار است و کل بودجه موسسه‌ای که بخشی از فعالیت آن شبیه به پژوهش در طب سنتی بوده، سالانه حدود ۱۲۵ میلیون دلار است. بنابراین فکت‌نامه به این ادعای حسین خیراندیش مبنی بر اختصاص بودجه ۱۴ میلیارد دلاری آمریکا به توسعه طب سنتی، نشان «نادرست» می‌دهد.