احمدعلی گودرزی
فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی
کولبران توسط اشرار مسلح مورد اصابت گلوله قرار می‌گیرند نه مرزبانی.
نادرست
مرزبانی یا اشرار؛ چه کسی به کولبران شلیک می‌کند؟
سردار احمدعلی گودرزی فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی (ناجا) روز دوازدهم آبان ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفته: «[بسیاری] کولبران توسط اشرار مسلح مورد اصابت گلوله قرار می‌گیرند نه مرزبانی».
او می‌گوید:
«اشرار مسلح از قاچاقچیان پول می‌گیرند، بعضا که به آنها پول نمی‌دهند، بینشان درگیری و تیراندازی می‌شود اما آنها را به پای ما حساب می‌کنند. ما گلوله‌های این درگیری‌ها را آنالیز کردیم و اصلا این نوع گلوله‌ها در سلاح‌های سازمانی ما نیست.»
او در همچنین مدعی است «بر اساس تحقیقات انجام شده روی ۲۰ کولبر کشته شده نشان داد که ۱۹ نفر آنها اصلا ساکن مناطق مرزی نبوده‌اند.»
اما چه کسی به کولبران شلیک می‌کند؟ پلیس مرزبانی یا اشرار مسلح؟ این سوال اصلی این گزارش است که فکت نامه تلاش می‌کند برای آن پاسخ پیدا کند.
کولبران چه کسانی‌اند؟
کولبران افرادی هستند که شغل آنها حمل بار بر شانه‌هایشان است. هر چند صنفی به نام کولبران وجود ندارد اما شغل کولبری به رسمیت شناخته شده و دولت ایران برای ساکنان نوار مرزی کشور کارت پیله‌وری یا همان کولبری صادر می‌کند. طبق قانون، این افراد طبق می‌توانند هر دو ماه یک بار، کالاهایی را به ارزش یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان وارد کشور کنند.
در مصوبه هیات وزیران که در سال ۱۳۹۰ به تصویب رسیده آمده:
«سرپرستان خانوارهای ساکن در روستاهای مرزی استان‌های کردستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان می‌توانند با استفاده از کارت مبادلات مرزی هر دو ماه یکبار و هر بار تا سقف پانزده میلیون ریال اقدام به ورود کالا از مرزها و بازارچه‌های رسمی نمایند.»
آیا آماری از تعداد کولبران در دست است؟
آمار دقیقی از تعداد کولبران در دست نیست. نمایندگان مجلس و مقام‌های رسمی در ایران آمار ضد و نقیضی درباره جمعیت کولبران ارائه کرده‌اند که قابل استناد نیستند. رسول خضری نماینده پیرانشهر در مجلس دهم، تعداد کولبران را ۷۰ هزار نفر عنوان اعلام است. احسن علوی نماینده سنندج در مجلس دهم تعداد کولبران را ۵۰۰ هزار نفر می‌داند.
در سال ۱۳۹۶ نیز استاندار آذربایجان غربی از صدور ۵۰ هزار کارت کولبری برای کولبران شهرستان‌های سردشت و پیرانشهر خبر داده است. در سال‌های گذشته بسیاری از کولبران در اثر پرتاب از کوه، ریزش کوه و بهمن و یا بر اثر شلیک مستقیم گلوله کشته یا مجروح شده‌اند.
سالانه چند کولبر در ایران کشته می‌شوند؟
در داخل ایران هیچ آمار رسمی درباره تعداد قربانیان کولبر منتشر نشده است. برخی منابع داخلی از جمله تعدادی از نمایندگان از کشته شدن ۱۶۶ کولبر در سال گذشته خبر داده‌اند.
سایت حقوق بشری هه‌نگاو اسامی و مشخصات ۲۵۲ کولبر را منتشر کرده که در سال ۲۰۱۹ میلادی، کشته شده یا دچار جراحت شده‌اند. از این میان بیش از ۱۸۲ مورد مرگ و جراحت در اثر «شلیک مستقیم» گزارش شده است؛ ۵۰ مورد مرگ و بیش از ۱۳۲ مورد جراحت در اثر شلیک مستقیم.
چه کسانی به کولبران شلیک می‌کنند؟
نهادهای حقوق بشری، نیروهای مرزبانی نیروی انتظامی و همین طور ماموران سپاه پاسداران را عامل تیراندازی به کولبران معرفی می‌کنند. پیش از این حتی در گزارش‌های رسمی گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل نیز به «کشتن خودسرانه کولبران در نواحی مرزی» به عنوان یکی از مصادیق نقض حقوق بشر و تبعیض علیه اقلیت‌ها در ایران اشاره شده است.
اما دولت ایران گزارش‌های حقوق‌بشری نهادهای بین‌المللی را رد می‌کند. اما آیا در میان گزارش‌های رسمی که در داخل ایران منتشر می‌شوند آیا می‌توان به این سوال پاسخ داد که چه کسانی به کولبران شلیک می‌کنند؟
تا کنون هیچ مرجع رسمی معتبر و مستقلی، عامل اصلی شلیک به سوی کولبران را اعلام نکرده است.
اما نقل قول‌های صریحی از نمایندگان مجلس، مقام‌های استانی و حتی فرماندهان انتظامی وجود دارد که در آنها به صراحت از تیراندازی نیروهای انتظامی به کولبران صحبت شده است.
در زیر به چند نمونه از این اظهارات اشاره می‌شود:
- روز دوم دی ماه ۱۳۹۸ یک عضو کمیته حقیقت‌یاب ساماندهی کولبران از تقدیم طرح دوفوریتی ممنوعیت شلیک مستقیم به کولبران به هیات رئیسه مجلس خبر داد. رسول خضری نماینده پیرانشهر در مجلس دهم، در توضیح این طرح گفته بود:
«سال‌هاست در مناطق مرزی تعدادی از کولبران به خاطر سرمازدگی، ریزش بهمن یا تیراندازی مامورین نظامی و انتظامی کشته یا زخمی می‌شوند. لذا ما به منظور جلوگیری از کشته و زخمی شدن آنها برای تامین معیشتی حداقلی خانواده و به منظور پیشگیری از تیراندازی غیر ضرور طرحی را با قید دو فوریت تهیه کرده بودیم که در نوبت بررسی طرح‌های دو فوریتی در مجلس قرار داشت.»
براساس طرح دو فوریتی نمایندگان مجلس دهم، با الحاق یک تبصره به ماده سه قانون بکارگیری سلاح توسط مامورین نیروهای مسلح در موارد ضروری، شلیک به سوی کولبران توسط ماموران نظامی و انتظامی ممنوع می‌شد. این طرح در مجلس دهم به سرانجام نرسید و خبری از پیگیری آن در مجلس یازدهم منتشر نشده است.
- روز هفتم اسفند ۱۳۹۵، چهار نماینده مناطق کردنشین در خصوص تیراندازی ماموران انتظامی به کولبران به وزیر کشور تذکر دادند. رسول خضری، محمدقسیم عثمانی، جلال محمودزاده و عبدالکریم حسین‌زاده متذکر شدند که پیشتر مسئولان کشوری در زمینه تعرض نکردن به کولبران به نیروی انتظامی تاکید کرده بودند ولی با این وجود نیروی انتظامی به طور مستقیم به کولبران شلیک می‌کند.
- روز ۳۱ شهریور ۱۳۹۹ خبرگزاری شفقنا گفت‌وگویی را با جلال محمودزاده نماینده مهاباد انجام داد که در آن این نماینده به صراحت نیروی انتظامی را عامل تیراندازی به ۱۶۶ کولبر در سال ۱۳۹۸ معرفی کرده است.
«انتظارمان این بود که دولت معابر رسمی را تعریف و کولبران برای جابجایی بار هم از دستگاه‌های موتوری و ماشین استفاده کنند و در نهایت درآمد توسط شرکت تعاونی بین کولبران توزیع شود. اما متاسفانه نه تنها این کار انجام نشد بلکه معابری هم که سال‌های ۹۷ و ۹۶ به طور رسمی تعریف شده بود را مسدود کردند... این باعث شد کولبران برای معیشت به سمت معابر مرزی و غیررسمی بروند؛ این معابر غیررسمی هم معمولا توسط نیروهای انتظامی و مرزبانی کنترل می‌شود و بعضا به سمت کولبران تیراندازی می‌کنند که در طول یک سال گذشته ۱۶۶ نفر کشته و زخمی شدند.»
- در روز نوزدهم شهریور ۱۳۹۶، فرماندار بانه از تشکیل هیات بازرسی در وزارت کشور برای بررسی کشته شدن دو کولبر و بازداشت دو مامور مرزبانی در این رابطه صحبت کرده است.
روایت مرزبانی چیست؟
فرمانده مرزبانی ناجا در همین گفت‌وگو با فارس خبر درگیری نیروهای مرزبانی ناجا با کاروان‌های کولبری را تایید می‌کند. در این روایت البته از واژه «متجاوزان مرزی»، «قاچاقچیان سلاح، مواد مخدر و مشروبات الکلی» و «تروریست‌ها» صحبت می‌شود.
آقای گودرزی خود در مصاحبه با فارس می‌گوید:
«اگر ۳۰۰ یا ۴۰۰ نفر کولبر در دل شب با حمایت اشرار که به سمت ما شلیک می‌کنند، بخواهند از مرز عبور کنند و به ایست و تیراندازی هوایی ما هم توجه نکنند و قانون ممنوعیت بکارگیری سلاح را رعایت نکنند، با آنها برخورد می‌کنیم.»
پایگاه خبری نورنیوز که گفته می‌شود وابسته به شورای عالی امنیت ملی است در گزارشی به تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۹۹ که در آن به صراحت از «فعالیت گروهک‌های تروریستی»، «قاچاق کالاهای ممنوعه و سلاح» صحبت شده، می‌نویسد:
«مرزبانان ایران ضمن آنکه مسئول ایجاد امنیت برای فعالیت کولبران قانونی هستند به وظایف خود در قبال اقدامات ضدامنیتی که با سوءاستفاده از نام کولبران زحمت‌کش انجام می‌شود با جدیت عمل خواهند کرد، لذا بدیهی است که اگر در مناطق ممنوعه ترددهای غیرمجاز صورت گیرد طبق قانون با افراد متخلف برخورد خواهد شد.»
آیا تاکنون گزارشی درباره درگیری اشرار یا کولبران منتشر شده است؟
خیر. تا آنجا که ما گشتیم هیچ گزارش رسمی یا نیمه‌رسمی پیدا نکردیم که در آن از درگیری میان «اشرار» و کولبران صحبت شده باشد. چنانکه در پاراگراف بالا گفته شد ادعا «سوءاستفاده اشرار از کولبران» تا الان زیاد در رسانه‌های رسمی داخل ایران مطرح شده است. منابع رسمی خبرهای زیادی از درگیری میان نیروهای سپاه و ماموران انتظامی با آنچه «اشرار» و «قاچاقچیان اسلحه، مواد مخدر و مشروبات الکلی» می‌خوانند، منتشر کرده‌اند، اما تاکنون صحبتی از درگیری میان کولبران با قاچاقچیان یا «اشرار» یا هر گروه دیگری به جز نیروهای نظامی و انتظامی، مطرح نبوده است.
آیا اکثریت کولبران کشته شده، ساکن نوار مرزی نبوده‌اند؟
مطابق مصوبه هیات وزیران در خصوص فعالیت پیله‌وری ساکنان نوار مرزی، کارت پیله‌وری به سرپرستان خانواری تعلق می‌گیرد که در شعاع ۲۰ کیلومتری در نوار مرزی زندگی می‌کنند.
از آنجا که اطلاعات مکتوب و مستندی از کولبران وجود ندارد، نمی‌توان گفت چند درصد کولبران ساکنان شعاع ۲۰ کیلومتری نوار مرزی هستند.
نگاهی به جدول اسامی کولبران کشته شده که توسط سازمان حقوق بشری هه‌نگاو تهیه شده نشان می‌دهد تعدادی از کولبرانی که در سال ۲۰۱۹ کشته شده‌اند (چه براثر شلیک مستقیم و چه بر اثر سوانح طبیعی همچون ریزش کوه‌ها و هجوم بهمن) ساکن شهرهایی همچون نقده و مهاباد که در فاصله بیشتری با نوار مرزی قرار دارند بوده اند. طبق این گزارش اکثریت کشته‌شدگان ساکن شهرها و روستاهای نوار مرزی بوده‌اند.
جمع بندی
سردار احمد علی گودرزی فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی (ناجا) مدعی است «کولبران توسط اشرار مسلح مورد اصابت گلوله قرار می‌گیرند نه مرزبانی».
تا آنجایی که ما گشتیم، حتی در منابع داخلی هم نشانهای در تایید این ادعا پیدا نکردیم. نهادهای حقوق بشری ماموران مرزی سپاه و نیروی انتظامی را مسئول شلیک به کولبران می‌دانند.
مقام‌های رسمی، از جمله نمایندگان مجلس، مقام‌های دولتی و حتی مقام‌های ارشد نظامی هم بارها درگیری و تیراندازی به سوی کولبران را تایید کرده‌اند. اگرچه بعضا در اظهارات خود از واژه‌هایی مانند «اشرار» و «قاچاقچیان اسلحه، مواد مخدر و مشروبات الکلی» استفاده کرده‌اند و مدعی «سواستفاده گروهک‌های تروریستی» شده‌اند. همه این ادعاها در جای خود قابل بررسی است، اما آنچه فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی درباره «کشتار کولبران توسط قاچاقچیان و اشرار» گفته، ادعایی بی‌سابقه است. دست کم ما نتوانستیم سند رسمی یا گزارش نیمه‌رسمی پیدا کنیم که مضمون آن درگیری کولبران با افراد دیگری به جز نیروهای نظامی ایران باشد.
با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته احمدعلی گودرزی فرمانده مرزبانی ناجا که «کولبران توسط اشرار مسلح مورد اصابت گلوله قرار می‌گیرند نه مرزبانی» نشان «نادرست» می‌دهد. چراکه گفته او ادعایی بدون سند است که برای اولین بار از سوی کسی مطرح شده که خود یک سر ماجرا است و سازمان و نیروهای تحت امرش به رسما سابقه تیراندازی به سوی کولبران را دارند.
