خبرگزاری تسنيم
خبرگزاری رسمی
فوتی‌های کرونا در کربلا و نجف پس از اجتماع «۱۴ میلیونی» اربعین امسال «تقریبا صفر» بوده است.
نادرست
آیا پس از اجتماع «۱۴ میلیونی اربعین» آمار فوتی‌ها کرونا در کربلا و نجف صفر شده‌اند؟
خبرگزاری تسنیم روز سه‌شنبه ششم آبان ۱۳۹۹ در گزارشی با عنوان «فوتی‌های کرونا در کربلا و نجف پس از اربعین امسال تقریبا صفر بوده است» نوشته:
«مراسم اربعین امسال در عراق با وجود شیوع و پاندمی جهانی کرونا با حضور بیش از ۱۴ میلیون زائر در شهرهای کربلا و نجف در مهر ماه برگزار شد و روز ۱۷ مهر، شهر کربلا مملو از عزاداران حسینی بود. پیش از برگزاری مراسم اربعین امسال، بسیاری از رسانه‌ها، ایجاد موج وحشت از حضور میلیونی زائران حسینی در عراق را در دستور کار خود قرار داده بودند و دائماً از پیش‌بینی وضعیت غیرقابل کنترل کووید-۱۹ در روزهای پس از اربعین و وقوع فاجعه انسانی خبر می‌دادند. اما در زمان حاضر و پس از گذشت بیش از ۱۰ روز از حضور بیش از ۱۴ میلیونی زائران در مراسم اربعین، گزارشات میدانی، بیمارستانی و وزارت بهداشت عراق، خلاف ادعا و پیش‌بینی‌های رسانه‌های داخلی و خارجی را نشان میدهد. طبق آمار وزارت بهداشت عراق تعداد فوتی‌های بیماران مبتلا به کرونا [در روزهای ۲۷ و ۲۹ مهر] در کربلا صفر و در شهر نجف اشرف فقط یک نفر بوده است.»
View this post on Instagram
A post shared by خبرگزاری تسنیم (@tasnimnews_fa) on Oct 27, 2020 at 5:08am PDT
این گزارش در ادامه اخباری است که در روزهای پس از اربعین در برخی پایگاه‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند. مضمون اخبار این است که به رغم تجمع بزرگ در کربلا، نه تنها شیوع کرونا بیشتر نشده، بلکه آمارها در حدی پایین آمده که «وضعیت سفید اعلام شده و بیمارستان‌ها از بیماران مبتلا به کرونا خالی شده‌اند.»
آیا این گونه است؟ بگذارید اول از ابعاد جمعیتی اربعین امسال شروع کنیم.
آیا امسال ۱۴ میلیون زائر در مراسم اربعین حاضر شده‌اند؟
خیر. عدد ۱۴میلیون منطقی به نظر نمی‌رسد. سایت الکفیل، وابسته به تولیت حرم عباس بن علی در کربلا در مدعی است: بر اساس گزارش سامانه شمارش الکترونیک تعداد زائرانی که از پنج ورودی کربلا برای شرکت در این مراسم وارد کربلا شده اند ۱۴,۵۵۳,۳۰۸ (چهارده میلیون و پانصد و پنجاه و سه هزار و سیصد و هشت) زائر وارد این شهر شده‌اند. این خبر در سایت‌ها و خبرگزاری‌های ایران نیز منتشر شده است.
ما نمی‌دانیم مبنای «شمارش الکترونیک» ورودی کربلا چیست. اما می‌دانیم این عدد نمی‌تواند صحت داشته باشد.
اگر این حجم جمعیت بخواهند طی ۲۴ ساعت وارد جایی شوند باید حجم ورودی در هر دقیقه بیش از ۱۰،۱۰۰ نفر باشد. اگر ظرف ۵ شبانه‌روز این اتفاق بیفتد، حجم ورودی در هر دقیقه باید ۲۰۲۰ نفر باشد. به عبارتی در هر ثانیه ۳۳ نفر باید وارد کربلا شوند تا جمعیت زائران مهمان طی پنج روز از ۱۴ میلیون نفر بگذرد. حتی اگر طول زمان را دو برابر کنیم، باز هم آمار ورودی زیاد است. باید در هر ثانیه ۱۷ نفر وارد کربلا بشوند تا طی ۱۰ شبانه‌روز کامل جمعیت ورودی آن به ۱۴/۵ میلیون نفر برسد.
این آمار در مقایسه با جمعیت هم سوال‌برانگیز است. طبق اعلام رسمی دولت عراق امسال محدودیت‌های زیادی، برای حضور زائران خارجی فراهم شده بود. مرز با ایران در این مدت مسدود بود. به گفته حسین ذوالفقاری معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور برای اربعین امسال «حدود ۵۰۰ نفر از ایرانیان با مجوزی که از سوی نخست وزیر عراق صادر شده بود توانستند به صورت قانونی از کشور خارج شوند و به عراق بروند.» او همچنین برآورد کرده حدود ۳۰۰ نفر هم به طور غیرقانونی به عراق رفته باشند. با این حساب می‌توان با اطمینان نسبی گفت اکثریت مطلق افراد حاضر در مراسم اربعین امسال را شیعیان عراقی تشکیل داده‌اند. بر اساس برآوردهای معتبر حداکثر ۷۰ درصد جمعیت عراق شیعه‌اند. چیزی در حدود ۲۸ میلیون نفر. آمار ۱۴ میلیون زائر تنها در صورتی درست خواهد بود که بپذیریم از هر دو شیعه عراقی، شامل زن و مرد و پیر و جوان و کودک خردسال و… یک نفر در مراسم اربعین در کربلا حاضر بوده باشد. پذیرفتن چنین نسبتی حتی در شرایط عادی نیز دشوار است، چه برسد به اوضاع فعلی که احتمالا بسیاری از مردم به دلیل نگرانی از شیوع کرونا حاضر به حضور در مراسم عمومی نیستند.
چند نفر در مراسم اربعین شرکت کرده‌اند؟
ما جواب دقیق این سوال را نمی‌دانیم و فعلا ابزاری برای برآورد جمعیت زائران اربعین امسال نداریم. رسانه‌های معتبر بین‌المللی از حضور «هزاران نفر» در مراسم امسال نوشته‌اند و متولیان اماکن مقدس از عدد ۱۴ میلیون سخن گفته‌اند. عدد اول یک تخمین محافظه‌کارانه است و عدد دوم چنانکه پیش‌تر گفته شد اغراق‌شده و غیرواقعی است.
آمارهای رسمی کرونا در عراق چه می‌گوید؟
ما از طریق صفحه فیسبوک و کانال تلگرام رسمی سیف‌البدر، سخنگوی وزارت بهداشت عراق داده‌های مربوط به آمار رسمی ابتلا و مرگ و میر روزانه در کربلا و نجف را در فاصله ۱۷ شهریور تا هشتم آبان پیدا کردیم که در نمودار اینتراکتیو قابل مشاهده است.
آیا طبق آمار رسمی آمار تلفات و مرگ‌ومیر بعد از اربعین کاهش پیدا کرده است؟
بله. مقایسه داده‌ها در فاصله دو هفته قبل و بعد از اربعین نشان میدهد، میانگین تعداد ابتلای روزانه در این دو شهر ۲۹ درصد و میانگین مرگ و میر روزانه ناشی از کرونا ۱۵ درصد کاهش پیدا کرده است.
طبق آمارهای رسمی وضعیت در کربلا بهتر از نجف بوده است. در کربلا آمار ابتلای رسمی ۵۳ درصد و مرگ و میر ۲۷درصد کاهش یافته است، در نجف اما با اینکه آمار ابتلا حدود ۵ درصد کم شده، اما میانگین تلفات روزانه حدود ۵ درصد به نسبت پیش از اربعین بیشتر شده است.
آیا آمار مرگ و میر صفر یا «تقریبا صفر» بوده است؟
خیر. خبرگزاری تسنیم در عنوان گزارش خود از واژه «تقریبا صفر» استفاده کرده است که به نظر نادرست است. اگرچه آمار رسمی تلفات کرونا در برخی روزها در این دو شهر صفر بوده، اما داده‌های رسمی نشان میدهد از بعد از اربعین تا زمان نگارش این گزارش (هشتم آبان) ۶۴ نفر در کربلا و نجف جانشان را از دست داده‌اند. در این مدت ۲۳۹۶ نفر هم موارد ابتلای جدید به ویروس کرونا در این دو شهر به ثبت رسیده است.
در فاصله دو هفته پیش از مراسم اربعین در دو روز سوم و شانزدهم مهر هیچ مورد مرگ و میر در کربلا و نجف گزارش نشده است. در این مدت کربلا ۴ روز و نجف ۵ روز بدون حتی یک مورد فوتی داشته است.
در دو هفته پس از مراسم اربعین هیچ روزی نبوده که مجموع تلفات این دو منطقه صفر باشد. تعداد روزهای بدون فوتی در نجف دو روز و در کربلا ۶ روز بوده است.
چه مجهول‌هایی در آمار رسمی وجود دارد؟
ما نمی‌دانیم «تعداد آزمایش‌های کرونا» در شهرهای کربلا و نجف چقدر بوده است. معلوم نیست این آمار از چه تعداد آزمایش تشخیص به دست آمده است؟ دسترسی به آمارهای روزانه تست، یکی از ابزارهای لازم برای تحلیل وضعیت است.
ما همچنین نمی‌دانیم پروتکل دولت عراق برای ثبت آمار رسمی چیست. علاوه بر این ما به اطلاعات دقیق و معتبری دسترسی نداریم که نشان دهد الگوی حرکتی و رفتاری شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین چه بوده است؟ چه تعداد افراد از کدام شهرها در این مراسم حاضر شده‌اند، چه تعداد صرفا در فضای باز و با فاصله صرفا در راهپیمایی شرکت کرده‌اند و چه تعداد در روز اربعین در فضای متراکم حضور داشته‌اند.
این نکته را هم نباید دور از ذهن داشت که حتما افرادی که برای چند ساعت در کربلا و نجف حاضر بوده و بعد از به شهر خود بازگشته‌اند، حتی در صورت تایید ابتلای آنها، تعدادشان نه در آمار نجف و کربلا، بلکه در شهرهای دیگر شمرده خواهند شد. بررسی آمارهای رسمی کل کشور عراق نشان میدهد میزان موارد ابتلای روزانه بعد از مراسم اربعین روند افزایش نسبی داشته است.
آیا می‌توان به آمارهای رسمی در عراق اعتماد کرد؟
تایید یا رد کردن آمارهای وزارت بهداشت عراق، به دلایل مختلف، کار آسانی نیست. برخی از کارشناسان و مسئولان بهداشتی در ایران نیز به این مساله اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال دکتر محمد صاحب‌الزمانی، دبیر انجمن‌های علوم آزمایشگاهی کشور در گفت‌وگو با سایت الف می‌گوید:
«من نمی توانم صحت و سقم آمار فوتی های کرونا در شهرهای عراق را تایید یا تکذیب کنم، چون درباره سیستم بیماریابی و ثبت فوتی‌های آنها اطلاعاتی ندارم، اما یک نکته مهم این است که آمار فوتی‌های کرونا در اغلب کشورهای همسایه ما زیر سایه مسائل امنیتی قرار دارد و معمولا بین آمارهای واقعی و آمارهای رسمی در حوزه کرونا، تفاوت معناداری وجود دارد.»
چند ماه پیش نیز خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی به نقل از مسئولان سیاسی و بهداشتی عراق اعلام کرده بود آمار مبتلایان به کرونا در عراق، بسیار بیشتر از آمارهایی است که به صورت رسمی اعلام می‌شود.
آیا وضعیت کرونا در عراق نگران‌کننده است؟
بله! با استناد به گزارش‌های رسمی می‌توان گفت وضعیت در عراق چندان مساعد نیست. در حالی که آمار مرگ و میر بر اثر کرونا در عراق نسبتا بالا است، آمار کلی مبتلایان (موارد شناسایی شده) متوسط و آمار تست یا آزمایش تشخیص در مقایسه با کشورهای دیگر کم است.
طبق آمارهای رسمی عراق از نظر ابتلا به نسبت جمعیت با رکورد ۱۱,۵۴۷ مورد به ازای هر یک میلیون نفر در رتبه پنجاه و چهارم (۵۴) قرار دارد. اما اگر میزان مرگ و میر به ازای یک میلیون نفر را ملاک قرار دهیم، رتبه این کشور با رکورد ۲۶۷ مرگ به ازای هر یک میلیون نفر تا مقام سی و ششم (۳۶) بالا می‌آید. این پازل را آمار تست تکمیل می‌کنند، چنانکه اگر میزان آزمایش تشخیص به ازای جمعیت را ملاک قرار دهیم، عراق با رکورد حدود ۷۰ هزار تست به ازای هر یک میلیون جمعیت در رتبه صد و دهم (۱۱۰) قرار می‌گیرد.
مسئولان و وزرای عراقی نیز نسبت به وضعیت موجود در کشور اظهار نگرانی کرده‌اند و به دنبال دریافت کمک‌های بیشتر نهادهای بین‌المللی به این کشور برای مهار کووید-۱۹ اند. از سویی دیگر ادهم اسماعیل، نماینده سازمان بهداشت جهانی در عراق نیز اعلام کرده است بررسی وضعیت کرونا در عراق، نگرانی‌ها را برای آینده بیشتر می‌کند. او به طور خاص، نگرانی خود را نسبت به رعایت نشدن پروتکل‌های بهداشتی در مراسم اربعین اعلام کرده است.
گزارش‌های رسانه‌ها نیز نشان میدهد روزنامه‌نگاران در عراق نگران وضعیت موجودند. مثلا خبرنگار NPR در اربیل توضیح میدهد که پروتکل‌ها اجرا نمی‌شود و آمارها روز به روز رو به افزایش است. از سوی دیگر، سازمان بهداشت جهانی هم دو میلیون دلار به عراق کمک کرده است تا بتواند با بحران موجود کرونا در این کشور مبارزه کند. گزارش رویترز از وضعیت کرونا در اربعین نیز می‌تواند تصویری از شرایط موجود در این کشور به دست دهد.
آیا بیمارستان‌های کربلا از بیماران کرونا خالی شده است؟
خیر. احتمالا این شایعه از خبری شروع شده که اداره بهداشت کربلا در تاریخ ۱۸ اکتبر (۲۷ مهر ۱۳۹۹) در فیسبوک منتشر کرده است. در این بیانیه گفته شده مرکز درمانی شهرک سیدالاوصیا در کربلا از بیماران کرونایی خالی شده است. این خبر بسیاری را به اشتباه انداخته، اگرچه برخی رسانه‌ها مانند خبرگزاری آنا، توضیحاتی منتشر کردند و نوشتند خالی شدن این مرکز درمانی از بیماران مبتلا به کرونا، خبر دقیق و درستی نبوده است.
جمع‌بندی
خبرگزاری تسنیم و برخی پایگاه‌های خبری در روزهای گذشته مدعی شده‌اند به رغم «اجتماع ۱۴ میلیونی» اربعین امسال، فوتی‌های کرونا در کربلا و نجف پس از اربعین امسال «تقریبا صفر» بوده است. بررسی‌های فکت‌نامه نشان میدهد:
اولا، تعداد شرکت‌کنندگان در مراسم اربعین امسال در کربلا و نجف نمی‌تواند ۱۴ میلیون باشد. تصاویر و گزارش‌های منتشر شده از مراسم امسال نشان میدهد هزاران نفر در حرم امام سوم شیعیان حضور داشته‌اند، اما آمارهایی در حد ۱۴ میلیون اغراق‌شده و غیرواقعی‌اند.
اگر بپذیریم ۱۴میلیون مسافر طی ۵ شبانه روز وارد یک شهر شده‌اند، باید قبول کنیم حجم ورودی شهر در هر ثانیه ۳۳ نفر بوده که در مقیاس شهر کربلا با ۵ ورودی عدد بسیار بزرگی است.
از سوی دیگر با توجه به بسته بودن مرز ایران و همچنین اعمال محدودیت برای ورود زائران خارجی، اغلب شرکت‌کنندگان این مراسم شیعیان عراقی بوده‌اند که کل جمعیت‌شان در برآوردهای دست بالا از ۲۸ میلیون نفر تجاوز نمی‌کند. حتی در شرایط عادی هم پذیرش اینکه از هر دو شیعه عراقی یکی در مراسم شرکت کرده باشد، دشوار است، چه برسد به وضعیت خاص امسال که احتمالا افرادی ترجیح می‌دهند برای کاهش خطر ابتلا به کرونا در اجتماعات بزرگ حاضر نشوند؟
دوم، بررسی آمارهای رسمی نشان میدهد میزان ابتلا به کرونا در دو هفته پس از اربعین کمتر از دو هفته پیش از آن است. این یعنی طبق آمار رسمی هم میزان ابتلا و هم مرگ و میر در این دو منطقه کاهش پیدا کرده، اما خبری از «وضعیت سفید» یا «صفر شدن آمار فوتی‌ها» نیست. از اربعین تا الان بیش از ۶۴ مورد مرگ رسمی بر اثر کرونا در آمارهای رسمی کربلا و نجف ثبت شده است. حتی در نجف میانگین تعداد مرگ و میر روزانه به نسبت دو هفته پیش از اربعین افزایش نسبی داشته است.
سوم، متغیرهای زیادی وجود دارد که نتیجه‌گیری از این آمار را پیچیده می‌کند. به عنوان مثال معلوم نیست روزانه چه تعداد آزمایش‌های تشخیص در کربلا و نجف انجام می‌شود. داده‌های تست کرونا یکی از ابزارهای لازم برای تحلیل وضعیت است.
ما نمی‌دانیم پروتکل وزارت بهداشت عراق برای ثبت ابتلای قطعی در این کشور چیست. همچنین تردیدهای درباره صحت آمارهای رسمی در این کشور وجود دارد.
یکی دیگر از ابهام‌ها الگوی رفت و آمد و حضور زائران در این مراسم است. برآورد مطمئنی از جمعیت زائران و پراکندگی آنها وجود ندارد. معلوم نیست چه تعداد از آنها صرفا در راهپیمایی در فضای باز بیرون شهر حاضر بوده‌اند و چه تعداد به چه مدت در فضای متراکم داخل شهر حضور داشته‌اند.
تا روشن نشدن این سوال‌ها و ابهام‌های دیگر، سخت می‌توان درباره تاثیر اربعین در شیوع کرونا در کربلا و نجف و همین طور کل کشور عراق قضاوت دقیقی کرد.
بر اساس آنچه متخصصان می‌گویند اجتماعات بزرگ انسانی خطر ابتلا و شیوع کرونا را بالا می‌برد، تحلیل آنچه در مراسم اربعین و پس از آن رخ داده، بدون روشن بودن متغیرها ممکن نیست.
چهارم، بررسی وضعیت کرونا در عراق نشان میدهد وضعیت در این کشور چندان مساعد نیست. اگرچه آمار کلی تعداد موارد ابتلا در عراق چندان چشمگیر نیست، اما این کشور به نسبت نرخ پایین تست تشخیص، نرخ مرگ و میر بالایی دارد. یعنی وضعیت واقعی در عراق احتمالا بحرانی‌تر و نگران‌کننده‌تر از آن است که در نگاه اول به نظر می‌رسد. دامن زدن برخی رسانه‌ها به این تصور که وضعیت عراق مطلوب است، ممکن است باعث تحریک و به خطر افتادن سلامتی افرادی شود که در شرایط شیوع کرونا، تمایل به سفر به شهرهای زیارتی دارند.
خلاصه آنکه فکت‌نامه، ضمن تاکید بر ابهام‌های آماری، کاهش نسبی موارد ابتلا و مرگ و میر روزانه در گزارش‌های رسمی دولت عراق را تایید و ادعاهای نظیر «اجتماع ۱۴ میلیونی» و «فوتی‌های تقریبا صفر» و «برقراری وضعیت سفید» در کربلا و نجف را رد می‌کند و به این گزاره که «فوتی‌های کرونا در کربلا و نجف پس از اربعین ۱۴ میلیونی امسال تقریبا صفر بوده است» نشان «نادرست» میدهد.