ادعای پژوهشگر چینی مبنی بر آزمایشگاهی بودن کرونا

یکی از رایج‌ترین تئوری‌های توطئه درباره کرونا، ادعای دست‌ساز بودن آن در آزمایشگاه‌هاست. این ادعا، از اولین روزهای همه‌گیر شدن این ویروس،‌ شنیده می‌شد. پیش از این، در فکت‌نامه، ادعایی را بررسی کردیم و نشان دادیم که برخلاف شایعات، برنده ژاپنی جایزه نوبل، ادعا نکرده که کرونا، ساخته دست بشر است. اما این بار به سراغ ادعایی می‌رویم که واقعا از سوی یک پژوهشگر، مطرح شده است. دکتر لی منگ یان و همکارانش ادعا می‌کنند ویروس کرونا در آزمایشگاه‌های چین ساخته شده است. ادعای او هم در رسانه‌های انگلیسی‌زبان و هم در وبسایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبانان بازتاب داشته است.

در این مطلب به سراغ بررسی این ادعا می‌رویم،‌ بیشتر با خانم یان آشنا می‌شویم و واکنش‌ها به این ادعا را مرور می‌کنیم.

با دکتر یان بیشتر آشنا شویم

دکتر یان، مدرک پزشکی خود را از دانشگاه CSU در چین گرفته است. او ویروس‌شناس و ایمنی‌شناس سابق در مدرسه بهداشت عمومی دانشگاه هنگ‌کنگ بوده و در سال‌های اخیر، نتیجه پژوهش‌های خود را در زمینه ویروس‌‌شناسی در نشریات معتبری منتشر کرده است. او در فروردین امسال از چین به آمریکا رفت و از ماه شهریور امسال و پس از انتشار مقاله جنجالی خود، تلاش می‌کند با حضور در رسانه‌های آمریکا، علیه سیاست‌های بهداشتی چین و همچنین سازمان بهداشت جهانی فعالیت کند. 

ادعای دکتر لی منگ یان چیست؟

یان، دانشجوی پیشین فوق دکتری دانشگاه هنگ کنگ بارها در مصاحبه‌های تلویزیونی حضور پیدا کرده است. او می‌گوید شواهدی دارد که ویروس کرونای جدید SARS-CoV-2 در آزمایشگاه ووهان متعلق به حزب کمونیست چین ساخته شده است.

به عنوان مثال او در مصاحبه روز ۳۰ شهریور خود با برنامه تلویزیونی «تاکر کارلسون» در شبکه فاکس نیوز می‌گوید: «من می‌توانم شواهد قوی علمی را به مخاطبان‌مان ارائه کنم که نشان می‌دهد ویروس SARS-CoV-2 از طبیعت نیامده است. این یک ویروس ساخته دست بشر است که در آزمایشگاهی در چین ساخته شده است. این ویروس در ابتدا یک ویروس نادر خفاش بوده است که بر روی انسان‌ها موثر نبوده اما بعد از دست‌کاری، به ویروسی خطرناک تبدیل شده است.»

دلایل این ادعا در چه پژوهشی منتشر شده است؟

مهم‌ترین سندی که دکتر لی منگ یان به آن اشاره می‌کند، مقاله‌ای است که در سایت Zenodo منتشر کرده است. او به همراه سه همکار دیگر خود در این مقاله ادعای خود را توضیح می‌دهد. نکته‌ای که باید در بررسی مقاله به آن توجه کنیم این است که انتشار مقاله در این سایت، به معنای تایید آن از سوی مراکز علمی نیست. در واقع این مقاله از سوی هیچ گروه متخصصی تایید نشده است و متخصصان، شواهد آن را به صورت موشکافانه بررسی نکرده‌اند. تنها با کمی مهارت و آشنایی با ساز و کارهای سایت، می‌توان هر مقاله‌ای را در آن منتشر کرد. در واقع این مقاله نه تنها از سوی متخصصان بررسی، تایید و درستی‌سنجی نشده است، که کارشناسان و متخصصان، آن را زیر سوال نیز برده‌اند که در ادامه، با چند نمونه از این بررسی‌ها آشنا می‌شویم.

آیا مقاله منتشر شده، علمی است؟

یکی از نکاتی که درباره‌ مقاله دکتر یان مهم به نظر می‌رسد، رد پای موسسه‌ای به نام Rule of Law Society است. نام این موسسه در صفحه اول مقاله این چهار پژوهشگر به چشم می‌خورد. این نهاد، به یک بنیاد پژوهشی که یک سازمان سیاسی در آمریکاست. این نهاد را یک میلیاردر چینی به نام گو ون گوی و استیو بنن تاسیس کرده‌اند. آقای گوی در سال ۲۰۱۴ و بعد از اتهام فساد مالی از چین گریخت و استیو بنن نیز، چهره مشهور اقتصادی- سیاسی نزدیک به راست‌های افراطی آمریکاست که در حال حاضر به اتهام دست داشتن در اختلاس مربوط به پروژه We Build The Wall در آمریکا دستگیر شده است. جدای از اینکه بنیانذاران و گردانندگان این نهاد چه فعالیت‌هایی انجام داده‌اند، آنچه روشن است، سیاسی بودن و «غیر علمی» بودن این نهاد است. وابستگی این چهار پژوهشگر به چنین نهادی، می‌تواند بی‌طرف بودن ادعاهای آن را زیر سوال ببرد.

پاسخ پژوهشگران به این ادعا چیست؟

تا کنون نهادهای علمی و همچنین پژوهشگران زیادی نسبت به ادعاهای دکتر مینگ واکنش نشان داده‌اند. به عنوان مثال دکتر اندرو پرستون زیست‌شناس دانشگاه Bath در بیانیه‌ای می‌گوید وابستگی محققان این پژوهش به یک نهاد سیاسی، باعث تضاد منافع می‌شود. او می‌گوید دکتر یان و همکارانش شواهد موجود در نقشه ژنتیک ویروس کرونا را نادیده گرفته‌اند و برای این ادعاها، هیچ داده قابل اعتنایی معرفی نشده است.

دکتر کریگ وایلن از دانشگاه ییل نیز درباره این ادعا که چین توانسته با دستکاری در بخش‌هایی از یک ویروس، آن را به ویروسی خطرناک‌تر تبدیل کند می‌گوید که تقریبا چنین چیزی غیرممکن است. او می‌گوید ممکن است بتوان تغییر کوچک در یکی از بخش‌های ویروس داد اما ماهیت ویروس را نیز حفظ کرد. او می‌گوید با دست‌کاری آزمایشگاهی، ویروس به طور کلی تغییر می‌کند و یا از بین می‌رود. او برای مثال به سراغ ادبیات می‌رود و می‌گوید: «فرض کنید بخواهیم یکی از اشعار شکسپیر را تغییر دهیم. شاید بتوان از لغتنامه، کلماتی را جایگزین کلمات موجود کرد اما آنچه تولید شده، شعری است که معنای آن به کلی تفاوت دارد.»

ضمن اینکه پژوهشگران در مجله Nature نشان داده‌اند که این ویروس، منشا طبیعی دارد؛ پژوهشی که بر اساس داده‌های نقشه ژنتیک این ویروس انجام شده است.

دو سایت فکت‌چکینگ Snopes و Politifact نیز ادعای دکتر یان را درستی‌سنجی کرده و به آن نشان نادرست داده‌اند.

/

جمع‌بندی

دکتر لی منگ یان ویروس‌شناس و ایمنی‌شناس چینی ساکن آمریکا مدعی شده که ویروس کووید ۱۹ منشا طبیعی ندارد و در آزمایشگاه‌های کشور چین ساخته شده است.
مقاله‌ای که او این ادعا را در آن مطرح می‌کند در سایت Zenodo منتشر شده که به معنای تایید آن از سوی مراکز علمی نیست. این مقاله از سوی هیچ گروه متخصصی تایید نشده است و متخصصان، شواهد آن را بررسی نکرده‌اند و تنها با کمی آشنایی با ساز و کارهای سایت، می‌توان هر مقاله‌ای را در آن منتشر کرد.

پژوهش‌های منتشر شده در Nature نشان داده‌اند که این ویروس، منشا طبیعی دارد؛ پژوهشی که بر اساس داده‌های نقشه ژنتیک این ویروس انجام شده است.

ضمن اینکه این مقاله با حمایت موسسه‌ای غیرعلمی منتشر شده که سویه‌های سیاسی دارد. نهادها و پژوهشگران مختلفی از جمله دو سایت درستی‌سنجی ادعاهای این مقاله را زیر سوال برده‌اند. بنابراین ما در فکت‌نامه به این ادعا، نشان نادرست می‌دهیم.