عیسی منصوری
معاون وزیر کار
۶۳ درصد درآمد افراد از خرید و فروش مستغلات، سود بانکی و خرید و فروش سکه و ارز است.
نادرست
آیا ۶۳ درصد درآمد افراد از خرید و فروش ملک و طلا و ارز و سود بانکی است؟
عیسی منصوری، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی، روز ۱۲ شهریور ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفته است:
«هم اکنون ۶۳ درصد درآمد افراد از محل کار و فعالیت نیست بلکه از خرید و فروش مستغلات، سود حساب بانکی و خرید و فروش سکه و ارز است.»
عیسی منصوری در ادامه همان گفت‌وگو با اشاره به روند افزایشی سهم درآمدهای غیر شغلی خانوارها توضیح داده است که «در سال ۹۰ درآمد غیر شغلی خانوارها ۵۷ درصد بوده است این رقم در سال ۹۶ به ۴۹ درصد و در حال حاضر به ۶۳ درصد رسیده است.»
این گفته مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است، به عنوان مثال روزنامه شهروند تیتر اول روزنامه پنج‌شنبه ۱۳ شهریور ۱۳۹۹ را به این موضوع اختصاص داد.
این خبر در روزنامه‌ها و رسانه‌های اقتصادی هم بازتاب داشت. مثلا روزنامه دنیای اقتصاد در صفحه سیاست‌گذاری صحبت‌های آقای منصوری را بازتاب داده است.
جست‌وجوی منبع
پیش از هر چیز تلاش کردیم تا از طریق سایت رسمی معاونت توسعه کارآفرینی وزارتخانه از ایشان درباره منبع این آمار سوال کنیم که تا این لحظه به سوال ما پاسخی داده نشده است.
آقای منصوری در سال‌های گذشته نیز اظهارات مشابهی را بیان کرده است. به عنوان مثال گزارشی به تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۶ در خبرگزاری خانه ملت منتشر شده که در آن به نقل از معاون توسعه کارآفرینی وزیر کار نوشته شده:
«درآمدهای غیر کاری طی چند سال گذشته با افزایش مواجه بوده، به طوری که این سهم از حدود ۴۰ درصد به ۵۳ درصد افزایش یافته و این به معنای افزایش آسیب‌پذیری جامعه است. در عین حال درآمد ناشی از کار خانوار در حال حاضر ۴۳ درصد است.»
این گفته در نشستی تخصصی بیان شده است، اما نه در گزارش خانه ملت و نه در گزارشهای دیگری که به طور پراکنده در رسانه‌ها منتشر شده، منبع این اظهارات اعلام نشده است.
برای همین دست به کار شدیم تا ببینیم آیا با جست‌وجو در آمارهای رسمی مرتبط با هزینه و درآمد خانوار و همچنین اشتغال می‌توان فکتی معتبر برای تایید یا رد این ادعا پیدا کرد.
جست‌وجو در آمارهای رسمی
مرکز آمار ایران در بخشی از گزارش هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی سال ۱۳۹۸ که آخرین گزارش این مرکز از وضعیت بودجه خانوار به حساب می‌آید، به ترکیب درآمدهای سالانه خانوارهای شهری و روستایی اشاره کرده است.
سهم درآمد متفرقه از کل درآمد خانوارهای شهری چقدر است؟
بر اساس این گزارش مرکز آمار ایران، درآمد خانوارهای شهری و روستایی از سه بخش تشکیل شده است.
«درآمد مزد و حقوق‌بگیری»، «درآمد مشاغل آزاد» و «درآمدهای متفرقه» سه محل عمده تامین درآمدهای خانوارها است از این ترکیب سبد درآمدهای خانوار احتمالا آنچه به منظور معاون وزارت کار از «درآمدهای غیر شغلی» نزدیکی بیشتری دارد علی‌القاعده باید در بخش درآمدهای متفرقه دسته‌بندی شود.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، پارسال ۵۱/۴ درصد از کل درآمدهای خانوار شهری از محل «درآمدهای متفرقه» تامین شده است، ۳۲/۵ درصد درآمد از محل درآمدهای ناشی از مزد و حقوق‌بگیری به دست آمده و بالاخره مابقی یعنی ۱۶/۱ درصد درآمد از محل درآمدهای «مشاغل آزاد» کسب شده است.
اما «درآمدهای متفرقه» در این گزارش مرکز آمار ایران خود انواع و اقسامی دارد. بزرگترین سهم درآمدهای متفرقه خانوارهای شهری در سال ۹۸ از محل «برآورد اجاره بهای مسکن شخصی» بود که ۳۷/۵ درصد از کل درآمدهای متفرقه خانوار شهری را به خود اختصاص داد.
پس از آن «حقوق بازنشستگی» با سهم ۳۱/۶ درصدی در جایگاه دوم درآمدهای متفرقه خانوار شهری در سال ۹۸ بود، «سایر درآمدها» با ۲۵/۱ درصد و «یارانه» با ۵/۸ درصد ترکیب‌های دیگر درآمدی بودند که در زمره درآمدهای متفرقه خانوارهای شهری دسته‌بندی شدند.
درآمدهای متفرقه در سال ۹۷ با ۴۹/۷ درصد، در مقایسه با این نوع درآمد در سال ۹۸، سهمی کمتر از سبد انواع درآمدهای یک خانوار شهری در آن سال داشت.
شرح تصاویر: ترکیب درآمد سالانه خانوار شهری در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ برگرفته از دو گزارش مرکز آمار ایران از آمارگیری هزینه و درآمد خانوار در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۷
سهم درآمد متفرقه از کل درآمد خانوارهای روستایی چقدر است؟
مرکز آمار ایران در گزارش خود از بودجه خانوار در سال ۹۸، ترکیب سبد درآمدی خانوارهای روستایی را نیز اعلام کرده است. بر این اساس هر خانوار روستایی نیز در سال گذشته درآمدهای خود را از سه محل عمده درآمدهای ناشی از «مزد و حقوق‌بگیری»،« مشاغل آزاد» و «درآمدهای متفرقه» کسب کرده است.
«درآمدهای متفرقه» با سهم ۳۵/۸ درصدی بیشترین سهم را داشته و پس از آن ۳۳/۵ درصد از محل درآمدهای «مشاغل آزاد» و ۳۰/۷ درصد از محل درآمدهای ناشی از «مزد و حقوق‌بگیری» به جیب خانوارهای روستایی رفته است.
اما «درآمدهای متفرقه» خانوارهای روستایی در سالی که گذشت خود انواع و اقسامی داشته است، «سایر درآمدها» با ۳۴/۸ درصد بزرگترین سهم را از «درآمدهای متفرقه» به خود اختصاص داد، پس از آن «برآورد اجاره بهای مسکن شخصی» با ۲۷/۳ درصد در جایگاه دوم قرار داشت.
«حقوق بازنشستگی» دیگر بخش درآمدهای متفرقه خانوارهای روستایی در سال ۹۸ بود که سهمی ۲۰/۱ درصدی از این درآمدها داشت و بالاخره درآمد ناشی از محل «یارانه»ها ۱۷/۷ درصد از کل درآمدهای متفرقه یک خانوار روستایی در سال ۹۸ را به خود اختصاص داده بود.
نکته جالب آنکه سرجمع «درآمدهای متفرقه» در سال ۹۷ سهمی ۳۷/۴ درصدی از سبد درآمدهای خانوارهای روستایی را تشکیل می‌داد که در سال ۹۸ به سهم ۳۵/۸ درصدی از کل درآمدهای یک خانوار روستایی، کاهش یافته بود.
آیا داده‌های هزینه و درآمد خانوار آمار معاون وزیر کار را تایید می‌کند؟
خیر. حتی اگر کل درآمدهای متفرقه (شامل اجاره‌بهای مسکن شخصی، حقوق بازنشستگی، یارانه و سایر درآمدها) را هم در نظر بگیریم و آن را «درآمد غیر شغلی» خانوارها محسوب کنیم همچنان نتیجه با آنچه عیسی منصوری، معاون وزیر کار اعلام کرده که ۶۳ درصد درآمد افراد از محل درآمدهای غیر شغلی تامین میشود، تفاوت فاحشی دارد.
چند میلیون ایرانی بدون شغل درآمد دارند؟
تا اینجا در این گزارش سهم درآمدهای غیر شغلی خانوار از کل درآمد خانوارها را بررسی کردیم به این معنی که چه درصدی از درآمد سالانه خانوار از محل درآمدهای غیر شغلی نصیب خانوارها شده است، اما شاید منظور معاون وزیر کار بد منتقل شده باشد و منظور او از عدد ۶۳ درصدی اعلام شده، ترکیب شاغلان از مشاغل بازار باشد، یعنی سهمی از بازار کار که افراد به فعالیت‌هایی مشغول هستند که به عنوان شغل محسوب نمی‌شود اما درآمد و عایدی دارد.
در گزارشهای مرکز آمار ایران از بازار کار، علاوه بر اعلام شمار و درصد بیکاران و نرخ مشارکت اقتصادی و سهم هر بخش اقتصاد از اشتغال موجود، جمعیت فعال و غیرفعال اقتصادی و دیگر شاخص‌های این بازار، عدد و درصدی نیز تحت عنوان افراد «دارای درآمد بدون کار» اعلام میشود که در میان «جمعیت غیرفعال اقتصادی از نظر اقتصادی» در کنار « محصل»، «خانه‌دار» و «سایر» دسته‌بندی می‌شوند.
بنا به تعریف مرکز آمار ایران، افراد «دارای درآمد بدون کار»، کسانی هستند که «شاغل، بیکار، محصل و خانه‌دار محسوب نمی‌شوند و درآمدهای مستمری مانند حقوق بازنشستگی، حقوق وظیفه، درآمد املاک و مستغلات، سود سهام و ... دارند، دارای درآمد بدون کار محسوب می‌شوند.»
این تعریف مرکز آمار ایران با آنچه عیسی منصوری، معاون وزیر کار درباره درآمد غیر شغلی توضیح داده است، همخوانی بسیاری دارد.
با مراجعه به گزارش مرکز آمار ایران معلوم میشود که در سال ۱۳۸۰، ۶۲/۸ درصد از جمعیت در سن کار یعنی جمعیت ۱۰ساله و بیشتر، از نظر اقتصادی به عنوان «جمعیت غیرفعال» شناسایی شدند یعنی کسانی که اصولا به عنوان «شاغل» یا «بیکار» در بازار کار حضور نداشته‌اند و به عنوان جویای کار هم جایی ثبت نشده‌اند.
از این ۶۲/۸ درصد گروه بزرگی محصل، بخش دیگری خانه‌دار بودند و ۴/۲ درصد کسانی بودند که بدون کار دارای درآمد بودند.
بر اساس این گزارش مرکز آمار ایران در سال ۹۷ جمعیت غیرفعال اقتصادی به ۶۰/۲ درصد رسید که ۲/۶ واحد/درصد از سال ۸۰ کمتر بود، اما درصد افراد قرار گرفته در زمره افراد «دارای درآمد بدون کار» به ۸/۱ درصد از جمعیت غیرفعال افزایش یافت.
همان طور که ملاحظه میشود درصد افرادی که بدون داشتن کار درآمد داشتند حتی به ۱۰ درصد جمعیت غیرفعال از نظر اقتصادی هم نرسیده است.
در گزارش دیگری از مرکز آمار ایران که به شاخص‌های بازار کار در بازه زمانی ۸۴ تا ۹۵ پرداخته می‌توان به شمار این افراد نیز پی برد.
بر اساس این گزارش در سال ۱۳۸۴حدود دو میلیون نفر از جمعیت غیرفعال، افرادی بودند که بدون داشتن کاری درآمد داشته‌اند، این رقم در سال ۱۳۹۵به بیش از دو میلیون و ۵۳۹ هزار نفر بالغ شد.
در همان گزارش تصریح شده بود که «افزایش قابل توجه جمعیت دارای درآمد بدون کار یکی از پدیده‌های بازار کار ایران در سال‌های اخیر است و مقوله‌ای قابل تامل» به حساب می‌آید.
جمع‌بندی
«۶۳ درصد درآمد افراد از محل کار و فعالیت نیست بلکه از خرید و فروش مستغلات، سود حساب بانکی و خرید و فروش سکه و ارز است.» این جمله در روزهای اخیر، مورد توجه بسیاری رسانه‌ها و افراد در شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است. این آمار توسط معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت کار اعلام شده، اما منبع یا سندی برای آن ذکر نشده است.
ما دقیقا نمی‌دانیم مبنای محاسبه یا منبع این آمار کجا است. قاعدتا منبع چنین آمارهایی نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار است، برای همین به سراغ این آمار رفتیم و دیدیم که این آمار نمی‌تواند درست باشد.
بر اساس آخرین آمار موجود در سال ۱۳۹۸ بر خلاف ادعای آقای منصوری حدود نیمی از درآمد خانوار شهری و دو سوم درآمد خانوار روستایی از طریق «مزد و حقوق‌بگیری» یا «درآمد مشاغل آزاد» بوده است. برای همین سهم کل درآمدهای غیر شغلی در مناطق شهری نصف و در مناطق روستایی حدود یک سوم کل درآمد خانوار است.
باید به این هم اشاره کرد که همه درآمدهای غیر شغلی «از خرید و فروش مستغلات، سود حساب بانکی و خرید و فروش سکه و ارز» به دست نمی‌آید. در مناطق شهری حدود یک سوم این درآمدها حقوق بازنشستگی است. حدود ۶ درصد سهم یارانه است و بیش از یک سوم سهم «برآورد اجاره بهای مسکن شخصی» است. تنها یک چهارم درآمدهای متفرقه در بخش «سایر» دسته‌بندی شده‌اند که می‌تواند مصداق چیزی باشد که آقای منصوری درباره آن صحبت کرده است. به تعبیری سهم کل این بخش از درآمد خانوار شهری از ۱۲ درصد کل درآمد خانوار تجاوز نمی‌کند.
با این اوصاف فکت‌نامه اعداد و ارقام ارائه شده از سوی عیسی منصوری، معاون وزیر کار را مغایر فکت‌های موجود و آمارهای رسمی می‌داند و به همین دلیل به این جمله که «۶۳ درصد درآمد افراد جامعه از محل کار و فعالیت نیست»، نشان «نادرست» می‌دهد.
