محمود واعظی
رییس دفتر ریاست جمهوری
میزان ارزبری تولید خودرو ۵۰ درصد کاهش یافته است.
نادرست
آیا وابستگی ارزی خودروسازی ایران نصف شده است؟
محمود واعظی، رییس دفتر رییس جمهوری ایران شامگاه پنج‌شنبه ۱۶ مردادماه ۱۳۹۹ در آیین رسمی توقف تولید خودرو پراید در خودروسازی سایپا، گفت:
«بر اساس گزارش مدیران و مسئولان صنعت خودرو از یک سال و نیم گذشته تا کنون حدود ۵۰ درصد ارزبری خودرو کاهش یافته و مهندسان و طراحان ما توانسته‌اند خودروهایی صد در صد داخلی تولید کنند که زیبایی، کیفیت و ایمنی دارند.»
«فکت‌نامه» در این گزارش تلاش می کند تا صحت و سقم این ادعای رییس دفتر رییس جمهوری ایران را که «در یک سال و نیم گذشته ارزبری خودروهای تولید داخل ایران ۵۰ درصد کاهش داشته» بررسی کند.
ارزبری تولید خودروهای ساخت داخل به طور معمول در دوران تشدید تحریم‌ها یا افزایش قیمت ارز مورد توجه قرار می‌گیرد. تشدید تحریم‌ها موجب کاهش تولید خودروسازان می‌شود، آنها در برابر تحویل خودروهای پیش‌فروش شده ناتوان می‌شوند و برای دلیل این خلف وعده به تحریم و قطع واردات قطعات مورد نیاز اشاره می‌کنند.
در دوره‌های پس از تلاطم قیمت ارز در بازار هم به طور معمول خودروسازان داخلی با اشاره به رشد هزینه‌های تولید خود از محل بالا رفتن هزینه واردات قطعات مورد نیاز تولید، درخواست می کنند تا با افزایش قیمت تولیدات آنها موافقت شود.
در این مقطع زمانی پرسش بر سر میزان ارزبری خودروسازان و وابستگی تولید آنها به قطعات وارداتی، پررنگ‌تر مطرح می‌شود.
میزان ارزبری خودروسازان داخلی چقدر است؟
پاسخ به این پرسش البته سر راست و آسان نیست. در بهترین حالت می‌توان با استناد به گفت‌وگوی برخی کارشناسان برآوردی از حجم ارز مورد نیاز برای تولید خودروهای عمومی در ایران به دست آورد.
آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان در میانه اسفند ماه سال ۱۳۹۷ میانگین میزان ارزبری خودروهای ساخت داخل را صرف نظر از مدل و نوع خودرو ۲۵ درصد اعلام کرد. آقای محبی‌نژاد در همان گفت‌وگو تصریح کرد که بیش از ۸۰ درصد از پراید تولیدی در سایپا و بیش از ۷۵ درصد از پژو ۴۰۵ تولیدی در کارخانه ایران خودرو، داخلی‌سازی شده است. این دو مدل خودرو جزو قدیمی‌ترین مدل‌های خودروسازان داخلی است و سابقه تولید آنها در ایران به بیش از ۲۰ سال باز می‌گردد.
اما گذشته از اظهار نظرهای آرش محبی‌نژاد، دیگر فعالان صنعت خودرو و قطعه‌سازی ایران هم در این‌باره اظهاراتی داشته‌اند.
به طور مثال ولی ملکی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس دهم شورای اسلامی در اسفندماه سال ۹۷، میزان ارزبری برخی تولیدات خودروسازان ایرانی را اعلام کرد. بر اساس اعلام این نماینده وقت مجلس، برای تولید خودروی هایما ۱۳ هزار دلار قطعه وارداتی نیاز بود. همان زمان و به گفته آقای ملکی تولید خودروی پژو ۲۰۷، سه هزار و ۴۰۰ دلار و پژو ۲۰۶ که سال‌هاست در بازار ایران حضور دارد بیش از دو هزار و ۵۰۰ دلار ارزبری داشت. بر اساس اعلام سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس گذشته، خودروهای پژو ۴۰۵ و پراید پس از ۲۰ سال سابقه تولید همچنان به ترتیب دو هزار و یک هزار و ۷۰۰ دلار ارزبری داشتند.
خودروی سمند به عنوان خودروی ملی در ایران شناخته می‌شود البته این نام‌گذاری به معنای این نیست که ۱۰۰ درصد اجزا و قطعات سمند در داخل ایران تولید شود. کاظم جلالی، نماینده پیشین مجلس که در دوره‌ای ریاست بر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در دوره دهم را برعهده داشت در روزهای پایانی سال ۹۷ در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که ۹۳ درصد از اجزا و قطعات خودروی سمند در داخل ایران تولید می‌شود و فقط هفت درصد قطعات سمند از خارج به ایران وارد می‌شود.
چند ماه بعد در اردیبهشت‌ماه سال ۹۸ احمد نعمت‌بخش، دبیر انجمن خودروسازان ایران اعلام کرد تولید هر دستگاه سمند بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ یورو ارزبری دارد.
در میانه سال ۱۳۹۷ که کاهش در شمارگان تولید خودروهای داخلی به نابسامانی در بازار خودرو انجامیده بود، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی وضعیت تولید و سهم از بازار خودروهای چینی را بررسی کرد.
در آن گزارش تصریح شده است که خودروهای چینی در مجموع توانسته‌اند بیش از ۱۷ درصد از کل بازار خودروی ایران در دست بگیرند، اما میانگین میزان ساخت داخلی این خودروها به ۲۰ درصد هم نمی‌رسد. به طور معمول سهم اتاق رنگ، مونتاژ به همراه لاستیک‌های خودرو سهمی بین ۱۴ تا ۲۰ درصد از تولید خودرو را شامل می‌شود. در همان گزارش با توجه به این واقعیت‌ها هشدار داده شد که بازار خودرو ایران از ناحیه خودروهای چینی بسیار آسیب‌پذیر است.
در واقع گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌داد که با نوسان قیمتی در بازار ارز یا تغییر رویه شرکای چینی در همکاری با تولیدکنندگان خودرو در ایران می‌تواند آسیب‌هایی جدی در بازار خودرو را به دنبال داشته باشد.
در یک سال و نیم گذشته چه تحولاتی رخ داده است؟
از تیرماه سال ۱۳۹۸ و با تجربه کاهش تولید خودرو و افزایش قیمت‌ها در بازار خودرو که عمدتا تحت تاثیر تشدید تحریم‌ها رقم خورد، وزارت صنعت، معدن و تجارت افزایش سهم داخلی‌سازی قطعات مورد نیاز در تولید خودروها در دستور کار قرار داد.
به همین منظور، اصطلاحا چهار میز در این وزارت تشکیل شد تا کاهش ارزبری، داخلی‌سازی قطعات وارداتی و تعمیق ساخت داخل خودروسازی محقق شود. وزارت صمت از این برنامه و تشکیل میزها، صرفه‌جویی ۳۴۳ میلیون یورویی را دنبال می‌کرد که تقریبا ۲۲ درصد مجموع ارزبری صنایع خودروسازی ایران به حساب می‌آمد.
در واقع اگر تمام برنامه مورد نظر وزارت صمت محقق شود، ارزبری در صنعت خودرو به میزان ۲۲ درصد کاهش یافته یا کاهش می‌یابد.
آیا گزارشی از میزان تحقق برنامه دولت برای کاهش ارزبری منتشر شده است؟
خیر. گزارش مدونی که به روشنی بتوان میزان تحقق این برنامه را ارزیابی کرد یا از رقم کاهش ارزبری در این صنعت در پی اجرای برنامه وزارت صمت مطلع شد، وجود ندارد. با این حال می‌توان از روی نشانه‌های موجود در گزارش‌های پراکنده و اظهارات مقام‌های دولتی یا فعالان اقتصادی در این حوزه به ارزیابی‌هایی دست یافت.
گزارش سعید زرندی،معاون طرح و برنامه وزارت صمت از تغییرات میزان تولید صنعتی در پایان پارسال نشان می‌داد که تولید انواع سواری در پایان سال ۹۸ با کاهش ۱۳.۷ درصدی نسبت به سال قبل از آن به ۶۹۷ هزار و ۴۰۰ دستگاه رسیده است. البته آقای زرندی در همان گزارش تاکید کرد که روند کاهش تولید خودرو، متوقف شده است.
گزارش وزارت صمت از تغییرات تولید ۲۲ کالای منتخب صنعتی در بهار امسال، پیش‌بینی معاون وزیر را تایید می کرد، تولید انواع خودرو در بهار امسال در مقایسه با بهار سال ۹۸ با رشدی ۸/۴ درصدی به بیش از ۲۰۰ هزار دستگاه رسید .وزارت صنعت، معدن و تجارت در گزارشی که ابتدای امسال تحت عنوان «نهضت ساخت داخل» منتشر کرد، میزان کاهش ارزبری در صنعت خودرو در پی عملکرد میزهای تخصصی تشکیل شده برای این منظور را ۲۸۲/۵ میلیون یورو اعلام کرد که از بابت داخلی سازی ۱۰۶ قطعه در صنعت خودروسازی به دست آمده است. این رقم به معنای تحقق ۸۰ درصد از کل برنامه مورد نظر وزارت صمت برای صنعت خودرو به حساب می‌آید که کاهش ۳۴۳ میلیون یورویی ارزبری در این صنعت را مدنظر داشت.
اگر تمام برنامه کاهش ۳۴۳ میلیون یورویی ارزبری در صنعت خودرو محقق شود، نهایتا حدود ۲۰ درصد از کل ارزبری این صنعت کاهش خواهد یافت با این حساب رقم ۲۸۲.۵ میلیون یورویی در این گزارش به معنای کاهش کمتر از ۱۸ درصدی میزان ارزبری در صنعت خودروسازی ایران است.
در عین حال مازیار بیگلو، دبیر انجمن سازندگان قطعات و مجموعه‌های خودرو در خردادماه امسال از کاهش میانگین ارزبری هر دستگاه خودرو ساخت داخل به ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ دلار خبر داد. به گفته این فعال صنعت خودرو و قطعه‌سازی میانگین ارزبری هر دستگاه خودرو سال گذشته به ۲ هزار دلار می‌رسید. بر اساس گفته‌های مازیار بیگلو، کاهش ارزبری در صنعت خودرو به طور میانگین ۱۵ تا ۲۰ درصد بوده‌است.
جواد سلیمانی، مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا نیز در مهرماه پارسال گفته بود که ارزبری تولید هر دستگاه خودرو پراید از ۱۷۰۰ یورو به ۱۴۰۰ یورو رسیده است و ابراز امیدواری کرده بود که تا پایان پارسال میزان ارزبری تولید هر دستگاه پراید تا هزار یورو کاهش یابد.
از اینکه پایان پارسال ارزبری تولید پراید به چه رقمی رسیده است اطلاعی در دست نیست اما حتی اگر این ادعاهای مدیرعامل سایپا هم محقق شده باشد میزان ارزبری تولید پراید کمی بیش از ۴۱ درصد خواهد بود.
این اعداد و ارقام مندرج در گزارش‌ها و اظهارنظرهای پراکنده فعالان صنعت خودرو و قطعه‌سازان با ادعای کاهش ۵۰ درصدی ارزبری در صنعت خودرو که محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری ایران به آن اشاره کرده است، تفاوت معناداری دارد.
آیا با کاهش ارزبری مشکل خودروسازان مرتفع شده‌است؟
خیر. بر اساس آمار مربوط به جلسه کمیته خودروی وزارت صنعت، معدن و تجارت که در واپسین روزهای تیرماه امسال برگزار شد، حدود ۱۰۰ هزار دستگاه خودروی ناقص کف کارخانه‌های خودروسازی دپو شده و منتظر قطعات مورد نیاز برای نهایی شدن تولید هستند.
البته بر اساس آمار ارائه شده در کمیته خودرو تعداد خودروهای ناقص دپو شده در مقایسه با دوره مشابه پارسال ۴۵ درصد کاهش داشته است. همچنین احمدرضا رعنایی، عضو هیات مدیره انجمن صنایع همگن، نیرومحرکه و قطعه‌سازی در گفت‌وگو با وبسایت تخصصی «خودروکار»، پیش‌بینی کرده است که کمبود قطعه در صنعت خودرو تا ۴ یا ۵ ماه آینده همچنان ادامه یابد.
جمع‌بندی
محمود واعظی، رییس دفتر رییس جمهوری مدعی است طی یک سال و نیم گذشته ارزبری خودرو در ایران حدود ۵۰ درصد کمتر شده است.
ما گزارش رسمی و معتبری درباره وابستگی ارزی خودروهای داخل ایران و همین‌طور کاهش نیاز ارزی با ارزبری خودروها پیدا نکردیم. همچنین هیچ سندی وجود ندارد که تایید کند، اما از آن سو به شواهدی و قرائنی دست یافتیم که نشان می‌دهد بر خلاف ادعای آقای واعظی نه تنها «در ایران خودروهایی صد در صد داخلی» وجود ندارد، بلکه کاهش ارزبری خودروسازی به میزانی که ادعا شده نبوده است.
به دنبال بالا گرفتن بحران ارزی در دو سال گذشته، وزارت صنعت برنامه‌ای برای کاهش ۲۲ درصد ارزبری تولید خودرو در دست اجرا گذاشت. گزارش دقیقی از نتایج این برنامه در دست نیست اما حتی اگر فرض کنیم کل این برنامه به هدف رسیده باشد، باز هم نسبت به دست آمده به مراتب کمتر از ادعای رئیس‌دفتر رئیس‌جمهوری است.
با این حساب فکت‌نامه ادعای محمود واعظی را که «میزان ارزبری تولید خودرو ۵۰ درصد کاهش یافته است» غیرواقعی می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.
