آمار سقط جنین در ایران چقدر است؟

خبرگزاری تسنیم روز ۳۱ تیر ۱۳۹۹ در گزارشی با عنوان «روزانه هزار جنین زنده در کشور از طریق سقط توسط والدین کشته می‌شوند» مدعی شد: «آمار سقط جنین در ایران ۲۰ برابر تلفات سوانح رانندگی کشور است» 

مبنای این گزارش اظهارات سال ۱۳۹۶ محمدباقر لاریجانی معاون وقت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که اعلام کرد سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار سقط جنین غیرقانونی در کشور روی می‌دهد. خبرگزاری تسنیم این ادعا را آمار رسمی وزارت بهداشت اعلام کرده و مدعی شده روزانه ۱۰۰۰ جنین در کشور توسط والدین کشته می‌شوند که تنها ۱۰ مورد آن قانونی است. این گزارش در ادامه با مقایسه این آمار و آمار تلفات رانندگی نوشته: «با یک حساب سرانگشتی اگر ۹۹۰ را در تعداد روزهای سال ضرب کنیم، با عدد خیره کننده‌ای رو‌به‌رو می‌شویم! ما سالانه ۳۶۱ هزار و ۳۵۰ نفر سقط غیرقانونی در کشور داریم! برای درک بهتر این عدد، دست به یک مقایسه می‌زنیم؛ براساس آمارها، سالانه حدود ۸۰۰ هزار تصادف رانندگی در کشورمان رخ می‌‌دهد که منجر به کشته شدن روزانه ۴۳ نفر می‌شود؛ ایران با داشتن ۱۸ هزار فوتی در حوادث جاده‌ای در سال به لحاظ آماری یکی از بالاترین تلفات جاده‌ای در جهان را داراست؛ این در حالی است که بر اساس آمار وزارت بهداشت در کشور سالانه ۲۰ برابر بیشتر از فوتی‌های ناشی از سوانح رانندگی، سقط جنین داریم! در واقع ما با یک فاجعه انسانی روبه‌رو هستیم.»

این آمار چقدر با واقعیت تطابق دارد و توسط منابع رسمی تایید می‌شوند؟ سالانه چند نفر در سوانح رانندگی و چند جنین سقط می‌شوند؟ نسبت تلفات رانندگی و سقط جنین چقدر است؟ فکت‌نامه می‌کوشد در این گزارش با بررسی آمار منابع رسمی، به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

آمار سقط جنین قانونی در ایران چقدر است؟

سقط جنین، یا قانونی است یا غیرقانونی. سقط جنین قانونی، سقطی است که انجام آن با مجوز رسمی سازمان پزشکی قانونی صورت می‌گیرد. ما در میان گزارش‌های رسمی و آمارنامه‌ها، چیزی  درباره آمار سقط‌ قانونی در ایران پیدا نکردیم، اما مسئولان دولتی به طور پراکنده آمارهای شفاهی در این باره اعلام می‌کنند.

عباس مسجدی آرانی، روز ۱۷ بهمن ۱۳۹۸ آخرین آمار رسمی سقط جنین سال ۱۳۹۷ را به این شرح اعلام کرد: «در سال ۹۷، هزار پرونده ارجاع شده که ۹ هزار و ۷۰۰ مورد منجر به دستور سقط شده‌است.» یعنی چیزی حدود ۱۰ هزار جنین با مجوز پزشکی قانونی به دلیل عسر و حرج مادر یا طفل، ساقط می‌شود. این تنها آمار رسمی قابل استناد از سقط جنین قانونی در ایران است.

آیا برآورد رسمی و واحدی درباره سقط جنین غیرقانونی در ایران وجود دارد؟

درباره آمار سقط غیرقانونی، شفافیت از این هم کمتر است. نه وزارت بهداشت و نه هیچ سازمان دیگری تاکنون برآوردی رسمی از سقط جنین غیرقانونی ارائه نکرده است و هر آماری اعلام می‌شود گمانه‌زنی است. در این میان اعداد و ارقام متفاوتی اعلام می‌شود. 

به عنوان مثال، خبرگزاری تسنیم در همین گزارش، نقل قول ۳ سال پیش باقر لاریجانی معاون آموزشی وقت وزارت بهداشت را «آمار رسمی» تلقی کرده است. حال آنکه با جست‌وجوی کلیدواژه‌های «آمار» «سقط جنین» نتایج متفاوتی به دست می‌آید که معلوم نیست کدام آمار قابل استناد است. رئیس سازمان پزشکی قانونی ایران نیز برآوردش از سقط جنین غیرقانونی ۱۲۵ هزار مورد در سال است. 

جمعی از پزشکان روز ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ در نامه‌ای به وزیر وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با عنوان «آقای وزیر کنترل جمعیت را متوقف کنید/افزایش سقط جنین با غربالگری» آمار سقط جنین براساس گزارش وزارت بهداشت را سالانه بالغ بر ۲۲۰ هزار مورد عنوان کردند. وزارت بهداشت به تمام ادعاهای مطرح شده در این نامه، بند به بند توضیح داده و مواردی را تکذیب کرده، ولی آمار اعلام شده در خصوص ۲۲۰ هزار سقط جنین غیرقانونی را تکذیب نکرده که می‌تواند دال بر صحت آن باشد. آمار سقط ۲۲۰ هزار سقط جنین غیرقانونی متعلق به سال ۱۳۹۲ است. بعد از آن وزارت بهداشت هیچ گزارش دیگری ارائه نکرده است. دکتر حامد برکاتی مدیر کل دفتر سلامت، جمعیت و خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ اعلام کرد: «آمار سقط جنین سال ۱۳۹۲ حدود ۲۲۰ هزار سقط برآورد شده بود. در این زمینه یک بررسی ملی انجام دادیم و نتایج تقریبا آماده است و طی یکی و دو ماه آینده اطلاع رسانی رسمی خواهد شد.» با وجود گذشت بیش از دو ماه از این اظهار نظر هنوز این گزارش در معرض اطلاع عموم قرار نگرفته است پس تا اینجای کار آمار رسمی قابل استناد همان آمار ۷ سال پیش وزارت بهداشت است که عدد ۲۲۰ هزار را نشان می‌داد.

آمار تلفات رانندگی در ایران چقدر است؟

براساس گزارش رسمی سازمان پزشکی قانونی کشور، سال ۱۳۹۸ در مجموع در کل کشور، ۱۶ هزار ۹۴۶ نفر در سوانح رانندگی جان خود را از دست داده  اند که نسبت به سال ۱۳۹۷ کاهش ۱.۴ درصدی را نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷ تعداد ۱۷ هزار و ۱۸۳ نفر جان خود را در تصادفات رانندگی از دست داده بودند. 

آمار مرگ و میر ناشی از تصادفات در دو ماهه اول سال ۱۳۹۹ نیز در مقایسه با آمار مدت زمان مشابه در سال ۱۳۹۸ نیز کاهش ۲۳ درصدی را نشان می‌دهد در دو ماهه اول سال ۱۳۹۹ تعداد ۱,۹۷۳ نفر در تصادفات رانندگی کشته شده اند حال آنکه در دو ماه اول سال ۱۳۹۸ تعداد ۲,۵۷۵ نفر جان خود را از دست داده بودند.

آیا مقایسه آمار سقط جنین و مرگ و میر جاده‌ای مقایسه متعارفی است؟

آمار رسمی از سقط جنین قانونی و مرگ و میر ناشی از سوانح رانندگی نشان می‌دهد که مرگ جنین که به صورت قانونی و با مجوز صورت می‌گیرد کمی بیش از نیمی از آمار مرگ و میر جاده‌ای است. براساس گزارش سازمان پزشکی قانونی سال ۱۳۹۷ تعداد ۹ هزار ۷۰۰ جنین بصورت قانونی سقط شده و در این سال تعداد ۱۷ هزار ۱۸۳ نفر جان خود را در جاده‌ها از دست داده اند.

مقایسه آمار مرگ و میرهای ناشی از سوانح رانندگی، با سقط جنین غیرقانونی به لحاظ روشن نبودن آمار دقیق ممکن نیست. اگر گزارش سال ۱۳۹۲ وزارت بهداشت را ملاک قرار بگیریم، یعنی بپذیریم سالانه ۲۲۰ هزار جنین در ایران، سقط می‌شود و ۱۷ هزار نفر در جاده‌ها می‌میرند، پس می‌توانیم بگوییم سقط جنین حدود ۱۳ برابر تصادفات، جان می‌گیرد. ولی اگر سایر آمارها را در نظر بگیریم این رقم می‌تواند کم و زیاد شود. بنابراین مقایسه این دو آمار هرچند ممکن است جالب به نظر برسد ولی قیاس دو موضوع کاملا متفاوت است که هیچ معنای خاصی ندارد. شاید مهمتر و جالب‌تر این باشد که بدانیم سقط جنین در ایران در مقایسه با سایر کشورها و معدل جهانی چه وضعیتی دارد.

آمار سقط جنین در کشورهای دیگر چگونه است؟ 

سازمان بهداشت جهانی میانگین سقط جنین در کشورهای در حال توسعه را ۳۷ مورد و در کشورهای توسعه یافته ۲۷ مورد به ازای هر ۱۰۰۰ زن بین ۱۵ تا ۴۴ سال اعلام کرده است. براساس این گزارش سالانه ۵۶ میلیون سقط جنین در دنیا رخ می‌دهد که به طور میانگین می‌توان گفت سالانه ۳۵ سقط جنین به ازای هر ۱۰۰۰ زن به وقوع پیوسته است.

در میان کشورهایی که نرخ سقط جنین در آنها بررسی شده، روسیه با ۵۴  از هر ۱۰۰۰ زن بین ۱۴ تا ۴۴، رتبه اول را داراست.

نرخ سقط جنین در ایران چقدر است؟

ما در منابع معتبر خارجی، نرخ سقط جنین در ایران پیدا نکردیم. براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت زنان بین ۱۵ تا ۴۴ سال ایران معادل ۲۰ میلیون ۳۱۶ هزار ۹۷۸ است. اگر فرض کنیم آمار باقر لاریجانی و تسنیم درست باشد و سالانه ۳۶۵ هزار سقط جنین در ایران اتفاق بیفتد، در این صورت نرخ سقط در ایران به حدود ۱۸ سقط به ازای هر ۱۰۰۰ زن ۱۵ تا ۴۴ سال می‌رسد. 

این رقم ایران نصف کشورهای در حال توسعه و دو سوم کشورهای توسعه یافته است. یعنی ایران در میان کشورهای با کمترین نرخ سقط جنین قرار دارد.

جمع بندی

خبرگزاری تسنیم مدعی است: «آمار سقط جنین در ایران ۲۰ برابر تلفات سوانح رانندگی کشور است».

ما در میان مراجع معتبر داخلی و خارجی هیچ گزارش معتبری درباره سقط جنین در ایران پیدا نکردیم. حتی آمار سقط جنین قانونی هم به صورت شفاهی است. به گفته مقام‌های پزشکی قانونی در سال ۱۳۹۷ تعداد ۹۷۰۰ مورد مجوز سقط جنین قانونی صادر شده است. از سوی دیگر آن طور که گفته می‌شود وزارت بهداشت، آمار سقط جنین را در سال ۱۳۹۲ حدود ۲۲۰ هزار مورد برآورد کرده است. برخی مقام‌های این وزارتخانه هم به طور پراکنده از آمار ۳۶۵ هزار سقط در سال صحبت کرده‌اند. 

دوم، مقایسه نرخ سقط جنین و مرگ و میر جاده‌ای، قیاس مع‌الفارق است. برای داشتن تصویری نسبتا شفاف از وضعیت سقط جنین در ایران باید آن را با آمار کشورهای دیگر مقایسه کرد. حتی اگر آمار ۳۶۵ هزار سقط جنین را قبول کنیم در این صورت نرخ سقط جنین در ایران به ۱۸ مورد به ازای هر هزار زن بین ۱۵ تا ۴۴ سال می‌رسد. این رقم حدود نصف نرخ سقط در کشورهای در حال توسعه و دو سوم کشورهای توسعه یافته است. یعنی ایران در میان کشورهایی قرار دارد که نرخ سقط جنین در آنها بسیار پایین است.

ما نمی‌توانیم صحت آمار مورد استناد خبرگزاری تسنیم را تایید یا رد کنیم. حتی به فرض صورت صحت آمار، مقایسه آمار سقط جنین با تلفات جاده‌ای، مقایسه‌ای گمراه‌کننده است. چرا که تصویری بحرانی از وضعیتی ترسیم می‌کند که در واقعیت بحرانی نیست. 

با این اوصاف «فکت‌نامه» به این ادعای خبرگزاری تسنیم که «سقط جنین ۲۰ برابر تلفات سوانح رانندگی کشور است» نشان «گمراه کننده» می‌دهد.