طرح‌ها لوایح
نرخ خانه‌های خالی در ایران بسیار بالاتر از متوسط جهانی است.
نادرست
آیا نرخ خانه‌های خالی در ایران بیش از متوسط جهانی است؟
جمعی از نمایندگان مجلس یازدهم روز ۲۲ تیر ۱۳۹۹ طرحی با قید دو فوریت در مجلس مطرح کردند. عنوان این طرح «اصلاح ماده ۵۴ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم؛ مالیات بر خانه‌های خالی» است که دو فوریت آن به تصویب رسیده است. طراحان در مقدمه توجیهی این طرح، مدعی شده‌اند: «نرخ خانه‌های خالی در کشور ما به ویژه شهرهایی مانند تهران، بسیار بالاتر از متوسط جهانی است و بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۵، تعداد واحدهای خالی در کشور بیش از دو میلیون واحد مسکونی بوده است.»
آیا نرخ خانه‌های خالی در ایران بالاتر از متوسط جهانی است؟ «فکت‌نامه» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش که براساس آن، نمایندگان مجلس طرحی را تدوین و در پی افزایش مالیات بر خانه‌های خالی هستند، پاسخ دهد.
آمار خانه‌های خالی در ایران چقدر است؟
در حال حاضر در میان داده‌های عمومی سرشماری‌های مرکز آمار ایران، اطلاعات واحدهای مسکونی خالی در دسترس نیست. اما در گزیده‌ای که پیش‌تر در سال ۱۳۹۶ منتشر شده (در صفحه ۴۵) تعداد کل خانه‌های خالی در سال ۱۳۹۵، دقیقا ۲,۵۸۷,۶۰۷ واحد اعلام شده است. همچنین محاسبه داده‌های آماری نشان می‌دهد ۲,۱۱۵,۶۲۹ واحد هم «اقامتگاه دوم» است که طبق تعریف خانه‌هایی است که از آن آن ، برای مدتی از سال - حداکثر ۶ ماه ناپیوسته- استفاده می‌شود.
طبق آخرین سرشماری انجام شده، از مجموع ۲۷,۵۲۸,۲۸۲ واحد مسکونی موجود در کل کشور حدود ۸۳ درصد در حال استفاده دائمی است. ۹ درصد خالی از سکنه است و حدود ۸ درصد هم اقامتگاه موقت یا خانه دوم است. اما باید دید اوضاع در کشورهای دیگر دنیا چگونه است.
آیا آماری درباره تعداد خانه‌های خالی در کشورهای دنیا وجود دارد؟
تا آنجایی که ما گشتیم گزارشی کامل از وضعیت، تعداد و آمار خانه‌های خالی در همه کشورهای دنیا پیدا نکردیم. این آمار در اروپا وجود دارد، همچنین اطلاعات موثقی درباره وضعیت خانه‌های خالی در آمریکا، چین، ژاپن و برخی دیگر از کشورها وجود دارد، اما این آمارها به طور منسجم در یک گزارش کامل گردآوری نشده که بتوان با استناد به آن نرخ «متوسط جهانی» خانه‌های خالی را محاسبه کرد.
آمار خانه‌های خالی در اروپا چقدر است؟
تعداد خانه‌های خالی در بسیاری از کشورهای اروپایی در مقایسه با آمریکا، بیشتر است. بر اساس آمارهای رسمی سرشماری سال ۲۰۱۱ اتحادیه اروپا، به طور متوسط ۱۶ درصد خانه‌ها در ۲۸ کشور اروپایی خالی است.
یونان با ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار خانه خالی معادل ۳۵ درصد خانه‌های مسکونی‌اش، بالاترین نرخ خانه‌های خالی را دارد و لهستان با ۳۲۴ هزار واحد خالی، معادل ۲.۵ درصد خانه‌های مسکونی این کشور، پایین‌ترین نرخ خانه‌های خالی را به خود اختصاص داده که در جدول زیر قابل مشاهده است.
اطلاعات این جدول مجموع خانه‌های خالی و خانه‌های و اقامتگاه‌های دوم را با هم محاسبه کرده است. با این حساب به نظر مجموع نرخ خانه‌های خالی و خانه‌های دوم روی هم در ایران (۱۷درصد) از کشورهای سوئد، ایرلند، اتریش، لاتویا، اسپانیا، قبرس، بلژیک، مالت، پرتغال، کرواسی و یونان کمتر و از ۱۵ کشور دیگر اروپایی بیشتر است.
آمار خانه‌های خالی در آمریکا، چین و ژاپن، تایوان و هنگ‌کنگ چقدر است؟
سازمان تجارت جهانی در نوامبر سال ۲۰۱۸ در مقاله‌ای به بررسی خانه‌های خالی در کشور ژاپن پرداخته و مدعی شده در برخی مناطق این کشور، مالکان برای خلاص شدن از مالیات و هزینه‌های نگهداری خانه‌هایشان حاضرند آن را مجانی به دیگران واگذار کنند. براساس این گزارش در سال ۲۰۰۸ تعداد خانه‌های خالی در ژاپن ۷.۵ میلیون بود که در سال ۲۰۱۳ این رقم به ۸.۲ میلیون رسید. براساس گزارش مرکز آمار ژاپن، در این کشور ۶۱ میلیون واحد مسکونی وجود دارد که بیش از ۵۲ میلیون معادل ۸۵ درصد آن در اشغال مالکان یا مستاجران است و بیشتر از ۸ میلیون، ۱۳ درصد آن خالی است.
بلومبرگ نیز در گزارشی تعداد خانه‌های خالی در چین را ۵۰ میلیون، بیش از یک پنجم کل خانه‌های این کشور عنوان کرده است.
بر اساس گزارش Statista این آمار در سال ۲۰۱۷ در ایالات متحده آمریکا نزدیک ۱۳ درصد بوده است.
تصویر زیر هم برگرفته از گزارشی است که سایت استاتیستا منتشر کرده و نرخ خانه‌های خالی را در پنج کشور چین، تایوان، ژاپن، آمریکا و هنگ‌کنگ چقدر است.
آمار خانه‌های خالی در برزیل، کلمبیا و کاستاریکا چقدر است؟
با این همه گزارش‌های پراکنده‌ای وجود دارد که می‌توان با استناد به آنها تصویری از واقعیت به دست آورد. به عنوان مثال می‌توان به گزارشی اشاره کرد که در ماه دسامبر ۲۰۱۹ توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) منتشر شده. تصویر زیر برگرفته از این گزارش است.
داده‌های این گزارش بر اساس آخرین آمار هایی است که تا سال ۲۰۱۸ جمع‌آوری شده. اختلاف میان این آمار با آماری که در بالا به نقل از اتحادیه اروپا آمده، احتمالا به این دلیل اسن که در آمار بالا نرخ خانه‌های خالی و خانه‌های دست دوم با هم حساب شده، اما در گزارش سازمان همکاری و توسعه صرفا نرخ خانه‌های خالی در نظر گرفته شده است. اما صرف نظر از این اختلاف، نمودار بالا نشان می‌دهد در میان ۳۰ کشوری که آمار آنها ارائه شده، نرخ خانه‌های خالی در حدود ۲۰ کشور بیش از ۱۰ درصد است.
جمع بندی
نمایندگان مجلس در مقدمه طرح «اصلاح ماده ۵۴ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم؛ مالیات بر خانه‌های خالی» مدعی شده اند: «نرخ خانه‌های خالی در کشور ما به ویژه شهرهایی مانند تهران، بسیار بالاتر از متوسط جهانی است».
بر اساس آمارهای سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵، از مجموع ۲۷,۵۲۸,۲۸۲ واحد مسکونی موجود در کل کشور دقیقا ۲,۵۸۷,۶۰۷ واحد خالی از سکنه وجود داشته است. به عبارتی نرخ خانه‌های خالی در ایران حدود ۹ درصد کل خانه‌های موجود است. اما برای اینکه ببینیم آیا ادعای نمایندگان مجلس درست است یا نه، باید ببینیم آیا متر و معیاری به نام «متوسط جهانی نرخ خانه‌های خالی» در جهان وجود دارد؟
تا آنجا که ما گشتیم گزارش جامعی را پیدا نکردیم که در آن نرخ خانه‌های خالی در همه کشورهای جهان محاسبه شده باشد، اما آمارهای پراکنده موجود نشان می‌دهد وضعیت متفاوتی در کشورهای مختلف دنیا ساکن است.
مثلا براساس سرشماری سال ۲۰۱۱ اتحادیه اروپا، حدود ۱۶ درصد کل خانه‌ها در ۲۸ کشور اروپایی خالی بوده‌اند. وضعیت کشورهای مختلف اروپایی از این نظر متفاوت است و نرخ خانه‌های خالی در سال ۲۰۱۱ بین ۳۵درصد (یونان) تا ۳ درصد (لهستان) متغیر بوده است. این نرخ در سال ۲۰۱۷ در چین ۲۲ درصد، در ژاپن ۱۳/۵ درصد، در ایالات متحده آمریکا حدود ۱۳ درصد، در تایوان ۱۴ درصد است.
پیدا است نرخ خانه‌های خالی در بسیاری از کشورها بیشتر و در بسیاری کمتر از ایران است. هیچ فکت و سند معتبری ادعای مطرح شده از سوی نمایندگان مجلس را تایید نمی‌کند بلکه بر خلاف آن شواهدی هست که نشان می‌دهد نرخ «خانه‌های خالی» در ایران به نسبت بسیاری از کشورها پایین است.
با این حساب فکت‌نامه به این گفته تعدادی از نمایندگان مجلس که «نرخ خانه‌های خالی در ایران بسیار بالاتر از متوسط جهانی است» نشان نادرست می‌دهد.