میانگین رشد اقتصادی دولت‌های روحانی

خبرگزاری فارس روز دو‌شنبه ۱۳ خردادماه ۱۳۹۹ در گزارشی مدعی شد: «متوسط رشد اقتصادی در دولت روحانی «نزدیک صفر» بوده است.»

?s=20

در متن این گزارش آمده است: «[براساس اطلاعات مرکز آمار ایران] نشان می‌دهد در حالی که نرخ رشد اقتصادی هدف برنامه های پنجم و ششم توسعه ۸ درصد تعیین شده است، متوسط نرخ رشد اقتصادی کشور از سال ۱۳۹۱ تا سال ۱۳۹۸ نزدیک به صفر درصد بوده است. 

به جز یک نمودار اطلاعات دیگری درباره اعداد و ارقام ارائه نشده است. اما باید ببینیم اولا محاسبات خبرگزاری فارس تا چه اندازه دقیق و ادعای مطرح شده چقدر درست است؟

 

۱- رشد اقتصادی سال ۱۳۹۱ آیا جزو کارنامه روحانی است؟

خیر. اولین ایراد مربوط به طول دوره زمانی است که بررسی شده. آن طور که نمودار منتشر شده در گزارش فارس نشان می‌دهد آمار رشد اقتصادی کل دهه ۱۳۹۰ را به پای دولت حسن روحانی نوشته است. این در حالی است در گزارش ارائه شده پایین‌ترین نرخ رشد اقتصادی مربوط به سال ۱۳۹۱ است. در جدول حساب‌‌های ملی سالانه (۱۳۷۰ تا ۱۳۹۵) که در ۱۹ اسفند ۱۳۹۸ به روز شده، مرکز آمار ایران رشد اقتصادی سال ۱۳۹۱ را منفی ۸/۳ درصد محاسبه کرده است. البته در گزارش‌ حساب‌های ملی فصلی که دقیقا در همین تاریخ به روزرسانی شده نرخ رشد اقتصادی سال ۱۳۹۱ منفی ۶/۲ درصد اعلام شده است. علت این اختلاف برای فکت‌نامه روشن نیست. 

حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری خرداد ۱۳۹۲ توانست با پیروزی بر رقبای خود پیروز آن رقابت باشد، آغاز به کار دولت یازدهم که نخستین دولت حسن روحانی بود، پس از برگزاری مراسم تنفیذ و آیین تحلیف در عمل از ۱۴ مرداد ۹۲ کلید خورد. بنابراین اگر بنا به محاسبه عملکرد رشد اقتصادی در دولت روحانی است باید آمارهای بعد از سال ۱۳۹۲ مبنای محاسبه قرار بگیرد.

جست‌وجوهای فکت‌نامه نشان می‌دهد این نمودار نه تولیدی برگرفته از گزارشی است که با عنوان «تصویری از وضعیت اقتصادی کشور» از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده است. در این گزارش اشاره‌ای به دولت روحانی نشده بلکه وضعیت رشد اقتصادی در دهه ۱۳۹۰ بررسی شده است. دهه‌‌ای که با سقوط سنگین اقتصادی در سال ۱۳۹۱ آغاز شد. 

 

۲- آیا داده‌های محاسبه خبرگزاری فارس درست و قابل استناد است؟

خیر. خبرگزاری فارس از داده‌های مرکز آمار ایران استفاده کرده است که به دو دلیل خطا است. 

دلیل اول، در این محاسبات از داده‌های سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ محاسبه شده، در حالی که آخرین آمار قطعی در مرکز آمار مربوط به سال ۱۳۹۷ است. خبرگزاری فارس برای آمار سال ۱۳۹۸ از گزارش مرکز آمار از رشد اقتصادی ۹ ماهه پارسال استفاده کرده که هنوز قطعی نیست. برای بقیه جاهای خالی هم از برآوردهای صندوق بین‌المللی پول را برای میانگین‌گیری مبنا قرار داده است. این در حالی است که آمارهای صندوق بین‌المللی پول بعضا اختلاف قابل ملاحظه‌ای، بعضا تا دو واحد درصد، با داده‌های مرکز آمار دارد. خبرگزاری فارس می‌توانست برای ساده‌تر کردن ماجرا به داده‌های صندوق بین‌المللی پول استناد کند و نتیجه دلخواه خود را از یک مرجع آماری به دست آورد. 

دلیل دوم، اما اختلاف آماری داخل مرکز آمار ایران است. چنانکه در بالا اشاره شد آمار رشد اقتصادی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ در دو گزارش که تاریخ به روزرسانی هر دو یکی است با هم اختلاف زیادی دارند. به عنوان مثال در یک گزارش نرخ رشد اقتصادی سال ۱۳۹۲ منفی ۰/۶ درصد و در گزارش دیگر ۲ درصد محاسبه شده. یا در سال ۱۳۹۴ در یک گزارش نرخ رشد اقتصادی مثبت نیم درصد و در گزارش دیگر منفی ۰/۲ درصد است. دلیل این اختلاف برای ما مشخص نیست، اما وجود آن ثابت می‌کند نمی‌توان برای میانگین‌گیری به داده‌های مرکز آمار اعتماد کرد. 

 

۳- میانگین رشد اقتصادی ایران در دولت روحانی چقدر است؟ 

بسته به اینکه به مرجع آماری استناد کنیم و چه دوره زمانی را در نظر بگیریم نتیجه متفاوت خواهد بود. 

جدول زیر تمام داده‌های رشد اقتصادی ایران برگرفته از چهار مرجع آماری است. برای مرکز آمار دو روایت آماری در نظر گرفته شده است.

منابع: داده‌های حساب‌‌های ملی سالانه (۱۳۷۰ تا ۱۳۹۵)، حساب‌های ملی فصلی مرکز آمار ایران، گزارش رشد اقتصادی سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ و گزارش تحلیلی سال ۱۳۹۸؛ مرکز داده‌های بانک جهانی و چشم‌انداز اقتصاد جهان صندوق بین‌المللی پول (به روز شده در آوریل ۲۰۲۰)

میانگین نرخ رشد اقتصادی ایران در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی یعنی فاصله زمانی هفت ساله ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ بر اساس گزارش‌ها و برآورد مرکز آمار ایران در روایت نخست ۰/۹ درصد است.

بر اساس روایت دوم مرکز آمار ایران و با فرض نرخ رشد منفی ۷/۲ درصد برای سال ۱۳۹۸، میانگین نرخ رشد اقتصادی در این دوره هفت ساله ۱/۴ درصد خواهد بود.

اما عملکرد اقتصاد ایران در دولت روحانی را می‌توان با بهره گیری از آمارهای صندوق بین‌المللی پول هم سنجید، صندوق بین‌المللی پول آمارهای مربوط به سالهای ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ میلادی را اعلام کرده و پیش‌بینی این صندوق از نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی نیز در دسترس است. با این حساب می‌توان میانگین نرخ رشد اقتصادی ایران بر مبنای گزارش‌ها و پیش‌بینی آماری صندوق بین‌المللی پول را محاسبه کرد که منفی ۰/۲ درصد خواهد بود.

البته برای رسیدن به نتیجه قطعی باید منتظر ماند و عملکرد اقتصادی دولت روحانی را باید در پایان سال ۱۳۹۹ ارزیابی کرد. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی بدون درنظر گرفتن اثرات کرونا، «پیش‌بینی کرده بود که اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۹ رشد مثبت غیرنفتی (هرچند اندک) را ثبت کند». 

این میزان رشد اقتصادی ایران با هدف‌گذاری نرخ رشد اقتصادی ایران در برنامه‌ ششم توسعه فاصله بسیاری دارد، نرخ هدف برای رشد اقتصادی در برنامه‌ ششم توسعه، سالانه به طور متوسط هشت درصد در نظر گرفته شده است.

 

جمع‌بندی

بررسی داده‌های معتبر آماری نشان می‌دهد میانگین نرخ رشد اقتصادی ایران تا انتهای هفتمین سال ریاست جمهوری حسن روحانی کمتر از یک درصد است. از سوی دیگر برآوردهای صندوق بین‌المللی پول حکایت از آن دارد که سقوط اقتصادی ایران امسال نیز تا منفی ۶درصد ادامه خواهد داشت. اگر این پیش‌بینی درست از آب دربیاید، آن وقت می‌توان با اطمینان گفت که میانگین رشد اقتصادی ایران در دوران هشت ساله ریاست جمهوری حسن روحانی کمی کمتر از صفر خواهد شد، اما اگر بر خلاف این پیش‌بینی ایران موفق شود سال ۱۳۹۹ را با رشدی بیشتر از منفی ۴ درصد تمام کند رشد اقتصادی ایران کمی بیشتر از صفر، اما در هر صورت منفی خواهد بود. میانگین رشد اقتصادی دولت روحانی تنها در صورتی به مثبت یک درصد خواهد رسید که سال ۱۳۹۹ رشد اقتصادی ایران بیش از ۴ درصد باشد که با توجه به شرایط موجود بعید و دور از ذهن به نظر می‌رسد.

بنابراین می‌توان با اطمینان نسبی نتیجه‌گیری خبرگزاری فارس را تایید کرد و گفت بله، «میانگین رشد اقتصادی دولت روحانی نزدیک به صفر است»، اما باید تاکید کرد که هم روش محاسبه و هم داده‌هایی که خبرگزاری فارس برای رسیدن به این نتیجه از آنها استفاده کرده بی‌اعتبار است. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این گزارش خبرگزاری فارس نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.