قدرت ناوگان بالگردی ایران

امیر سرتیپ دوم خلبان یوسف قربانی فرمانده هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگویی با خبرگزاری فارس که در روز ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ منتشر شد، به تشریح قدرت ناوگان بالگردی ایران پرداخته و مدعی شده «از نظر قدرت ناوگان بالگردی، قدرت برتر غرب آسیا و قدرت پنجم جهان ایم.» او گفته: «ما الان از نظر قدرت ناوگان بالگردی در غرب آسیا برترین قدرت هستیم و به جرات می‌گویم قدرتمندترین ناوگان بالگردی غرب آسیا را در اختیار داریم؛ هم در تعداد و هم در قدرت رزمی. در عین حال با ناوگان عظیم بالگردی که در اختیار داریم،‌ پنجمین ناوگان بالگردی دنیا را داریم.» او اضافه کرده: «برگ برنده ما در میدان نبرد قدرت آتشمان است؛ بالگردهای ما الحمدالله قدرت و حجم آتش بسیار بالایی دارند. نکته دیگر این است که ما این قدرت آتش را متناسب با شرایط جنگ‌های امروزی ارتقاء داده‌ایم یعنی ما دیگر از نزدیک به دشمن شلیک نمی‌کنیم بلکه از فاصله دور و به صورت Fire&Forget (شلیک کن فراموش کن) دشمن را هدف قرار می‌دهیم.»

رتبه ایران در میان کشورهای منطقه و جهان از منظر قدرت ناوگان بالگردی چندم است؟ فکت‌نامه با بررسی آمار و گزارش‌های بین‌المللی می‌کوشد در این گزارش به این پرسش پاسخ دهد.

قدرت ناوگان بالگردی ارتش و سپاه جمهوری اسلامی ایران

ایران از سال ۱۳۴۸، یعنی حدود  ده سال پیش از پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷، شرکت پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران (پنها) را راه‌اندازی کرد و برای بیست سال اول فعالیت خود، بیشتر روی تعمیر و پشتیبانی بالگردها متمرکز بود. پیش از انقلاب، ایران از جمله مشتری‌های بالگرد کبری، بل، شینوک، سی کورسکی ساخت آمریکا بود و تعداد قابل توجهی هم خریداری و دریافت کرد ولی بعد از پیروزی انقلاب، و به دلیل تحریم‌ها امکان خرید بالگرد جدید با کارکرد نظامی را کمتر پیدا کرد به همین دلیل کوشید، خط تولید را به فعالیت‌های شرکت پنها اضافه کند. این شرکت موفق شد در سال ۱۳۷۵ از اولین بالگرد خود با نام شباویز  رونمایی کند.

شرکت پنها پس از آن سه بالگرد غیرنظامی دیگر به نام‌های سورنا، صبا و هما را تولید کرد که پیشرفته ترین آن صبا بود که در سال ۱۳۹۵ رونمایی شد. وزارت دفاع ایران مدعی است صبا هم کارکرد نظامی و هم غیرنظامی دارد.

سردار حسین دهقان وزیر دفاع در مراسم رونمایی از صبا در توصیف این محصول جدید شرکت پنها گفت: بالگرد ملی صبا ۲۴۸ در کلاس وزنی سبک و متوسط کاربری چندمنظوره، دو موتوره، چهار ملخه و با ظرفیت ۸ سرنشین قادر است ماموریت‌های حمل و نقل بار و مسافر و عملیات امداد و نجات، عکس‌برداری و شناسایی، آمبولانس هوایی، عملیات فراساحلی و تاکسی هوایی را انجام دهد.

وزیر دفاع، استفاده از فناوری‌های روز در حوزه ناوبری، هدایت و سامانه‌های مکانیکی، کارکرد قابل قبول در حالت یک موتور خاموش، قابلیت اطمینان بالا، صدا و ارتعاشات کم و سرعت بالا، قابلیت عملیاتی در محدوده دمایی ۲۵- تا ۵۵ درجه سانتی‌گراد و بدنه آیرودینامیکی مناسب را از جمله مشخصات فنی بالگرد صبا۲۴۸ ذکر کرد و گفت: «این بالگرد بر اساس نیاز مشتریان نظامی و غیر نظامی و قابلیت صادرات به بازارهای بین‌المللی خصوصا کشورهای اسلامی با قیمت رقابتی قابل عرضه است.»

شاهد۲۸۵ شاید تنها بالگرد نظامی ایران باشد که توسط شرکت هواپیمایی هسا تولید شده است. سایت «میلیتاری فکتوری» در تشریح این بالگرد آن را کپی بالگرد بل ۲۰۶ رنجر آمریکایی دانسته و نوشته این بالگرد در نبردهای هوایی نقش پشتیبانی را دارد.

گفتنی است سالانه کمتر از ده بالگرد به نیروهای مسلح تحویل می‌شود که عمدتا بالگردهایی است که اورهال (تعمیر اساسی) شده است، واقعیتی که نشان می‌دهد بسیاری از بالگردهای ایران به دلیل عمر زیاد (بازمانده‌های نظام پهلوی) از کار افتاده و نیازمند تعمیرات اساسی دارند. 

رتبه جهانی و منطقه‌ای ایران در ناوگان بالگردی

براساس گزارش سال ۲۰۲۰ Global Firepower ایران چهاردهمین قدرت نظامی جهان، و بعد از روسیه، چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه، هفتمین قدرت نظامی آسیا و قدرت اول غرب آسیا است.

براساس این گزارش نیروی هوایی ارتش ایران، در میان ۱۳۸ ارتش جهان که قدرت آنها مورد ارزیابی قرار گرفته رتبه ۲۴ را دارد. Global Firepower قدرت نیروی هوایی عربستان را ۱۲، امارات متحده عربی ۲۲ ارزیابی کرده است. بنابراین نیروی هوایی ارتش ایران، پس از عربستان و امارات قدرت سوم غرب آسیاست. آیا ناوگان بالگردی ایران نیز سومین قدرت غرب آسیاست؟ Global Firepower نشان می‌دهد که ایران در برخورداری از تعداد بالگردها، جایگاهی پایین‌تر دارد.

جدول زیر نشان دهنده قدرت ناوگان بالگردی کشورهای غرب آسیا و رتبه جهانی آنهاست:

براساس گزارش سال ۲۰۲۰ Global Firepower ده کشور با بالاترین قدرت ناوگان بالگردی به این شرح است:

بنابراین نه ناوگان بالگردی و نه نیروی هوایی ارتش ایران، جایگاهی در میان ده قدرت برتر جهان ندارد.

توان رزمی بالگردهای ارتش ایران

اطلاعاتی از جایگاه ایران به لحاظ قدرت نظامی-تهاجمی ناوگان بالگردی در دست نیست، تنها براساس گزارش سال ۲۰۲۰ Global Firepower می‌دانیم که اکثر بالگردهای ارتش ایران، کارکرد پشتیبانی دارند. ارتش ایران براساس این گزارش تنها ۱۲ بالگرد تهاجمی دارد که قدرت مشارکت در عملیات نظامی و پرتاب موشک دارد که از این منظر جایگاه منطقه‌ای ایران ششم و جهانی ایران ۳۴ ام است. اما اینکه اساسا آیا بالگردهای ایرانی که عموما متعلق به ۴۰ تا ۵۰ سال پیش دنیا است و نمونه‌های تولید داخلی هم کپی هلی‌کوپترهای آمریکایی و اروپایی موجود در ارتش ایران است، چقدر قادر به رقابت با هلی‌کوپترهای به روز ارتش‌های قدرتمند جهان هستند روشن نیست. 

جمع‌بندی

امیر سرتیپ دوم خلبان یوسف قربانی فرمانده هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران مدعی شده «از نظر قدرت ناوگان بالگردی، قدرت برتر غرب آسیا و قدرت پنجم جهان ایم.» فکت نامه این ادعا را بررسی کرده و به این نتایج دست یافته است:

• گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد ارتش ایران با در اختیار داشتن ۱۰۰ بالگرد نظامی و ۱۲ بالگرد تهاجمی، رتبه ۶ غرب آسیا و رتبه ۳۷ جهانی را دارد.
• اکثر بالگردهای فعال در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، متعلق به ۴۰-۵۰ سال پیش است که توسط نظام پهلوی خریداری شد. بنابراین ناوگان بالگردی ایران پیر به حساب می‌آید.
• ایران در چند سال اخیر موفق به تولید بالگرد شده که گفته می‌شود کپی نمونه‌های آمریکایی و اروپایی موجود در نیروهای مسلح است.
• سالانه کمتر از ۱۰ بالگرد به نیروهای مسلح تحویل می‌شود که عموما تولید داخل و یا اورهال شده است.
• ایران در طول ۴۰ سال گذشته به دلیل تحریم‌ها موفقیت چندانی در خرید بالگرد نداشته و برعکس بسیاری از هلی‌کوپتر‌هایی که در دوران پهلوی خریداری کرده بود را در جنگ با عراق و سوانح هوایی بعدی از دست داده است.

از این رو فکت‌نامه به ادعای یوسف قربانی فرمانده هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی مبنی بر «ناوگان بالگردی ایران، قدرت برتر غرب آسیا و قدرت پنجم جهان است» نشان «نادرست» می‌دهد.