مقاله منتشر شده در مجله «نیچر» و ادعای ساخته شدن ویروس کرونا در آزمایشگاه

«بعضی شواهد حاکی از این است که ویروس کرونا در آزمایشگاه به وجود آمده است.» این ادعای تازه‌ای است که اخیرا به سرعت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. 

ادعای آزمایشگاهی بودن ویروس کرونا بارها مطرح شده است. ما در فکت‌نامه در چند نوبت این ادعاها را بررسی کرده‌ایم و آنها را بی‌اساس و فاقد اعتبار دانسته‌ایم.  ولی اکنون برخی مدعی شده‌اند که مقاله‌ای پیدا کرده‌اند که نشان می‌دهد دانشمندان چینی و آمریکایی در سال ۲۰۱۵ ویروس کرونای جدید را در آزمایشگاه کشف یا دستکاری کرده‌اند. 

مقاله‌ای که به آن اشاره می‌کنند، نتایج تحقیق پانزده محقق است که دوازده نفر از آنها در موسسات تحقیقاتی آمریکا، یک نفر از سوئیس و دو نفر از ووهان چین مشغول تحقیق بوده‌اند. 

عنوان این مقاله «A SARS-like cluster of circulating bat coronaviruses shows potential for human emergence» است. به فارسی ساده می‌توان آن را این طور ترجمه کرد: «نوعی از ویروس کرونا که شبیه سارس است و در خفاش‌‌ها دیده شده، می‌تواند تهدیدی بالقوه برای انسان باشد». 

این مقاله هم در سایت نشریه نیچر و هم در کتابخانه دیجیتال مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری آمریکا در دسترس است. تاریخ انتشار مقاله ۹ نوامبر ۲۰۱۵ (۱۸ آبان ۱۳۹۴) است. 

این مقاله واقعا وجود دارد، اما هیچ نکته‌ای در آن نیست که بتوان از آن نتیجه گرفت ویروس کرونای جدید در آزمایشگاه ساخته شده است. اتفاقا برعکس این مقاله دلیلی است که ثابت می‌کند ویروس کرونای جدید سال‌ها پیش از انتقال به انسان در طبیعت وجود داشته و در گونه‌ای از جانوران در حال گردش بوده است. 

در بخشی از این مقاله که مورد توجه قرار گرفته گفته شده است:‌

«ما پتانسیل بیماری شبیه سارس را که اخیرا در میان خفاش‌های نعل اسبی در چین در گردش است بررسی کردیم. با استفاده از ساختار معکوس ژنتیکی SARS-CoV و ایجاد تغییراتی در آن ویروس را به موش منتقل کردیم و….»

و در آخر نتیجه می‌گیرد که:

«یک خطر بالقوه از پدیدار شدن دوباره SARS-CoV از ویروس‌هایی که در حال حاضر در جمعیت خفاش‌ها در گردش است.»

اول از همه این مقاله ثابت می‌کند ویروس کرونا که شبیه سارس بوده است، پیش از آنکه در آزمایشگاه ساخته شود، پنج سال پیش در میان گونه‌ای از خفاش‌های چینی شایع بوده است. نویسندگان این مقاله چهار سال پیش روی آن کار کرده‌اند و با تزریق آن به موش آزمایشگاهی، تاثیرات و خطرات احتمالی آن را در صورت انتقال به انسان بررسی کرده‌اند. 

دوم، آنچه از آن به عنوان «دستکاری» یاد شده متفاوت از تصور کسانی است که فکر می‌کنند ویروس کرونا یک ویروس آزمایشگاهی است. در این تحقیق خاص محققان سعی کرده‌اند از طریق معکوس کردن ساختار ژنتیکی ویروس سارس، ویروس جدید را برای انتقال به موش آزمایشگاهی سازگار کنند. این اتفاق یک امر عادی در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، به خصوص در فرایند ساخت و تولید واکسن است. کافی است کلیدواژه‌های «reverse genetics» و «virus» را در کتابخانه دیجیتال مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری آمریکا جست‌وجو کنید تا ببینید حجم مقالاتی که در آنها از این واژه‌ها استفاده شده، زیاد است. 

سوم، به جز این تحقیق، مطالعات دیگری هم درباره انواع ویروس‌های کرونا انجام شده است. این ویروس شاید به چشم مردم عادی یک اتفاق تازه بیاید، اما دانشمندان و محققان مدت‌ها است روی آن‌ها کار می‌کنند؛ روند تحقیقات روی ویروس کرونا بعد از شیوع سارس و مرس در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۲ در مراکز تحقیقاتی دنیا، به خصوص در چین سرعت زیادی پیدا کرده است. به طور خاص تجربه سارس نشان دارد، چین ظرفیت زیادی برای شیوع بیماری‌های ناشی از ویروس کرونا دارد. برای همین محققان زیادی در چین روی این موضوع کار کرده‌اند. 

به عنوان نمونه می‌توان به مقاله دیگری با عنوان «Bat Coronaviruses in China» اشاره کرد که روز دوم مارس پارسال (۱۱ اسفند ۱۳۹۷) در نشریه «Viruses» منتشر شده است. موضوع این مقاله احتمال و خطر شیوع بیماری جدیدی ناشی از انتقال گونه‌ای تازه از ویروس کرونا -شبیه به سارس و مرس- به انسان و شیوع آن به انسان است. 

این مقاله‌ها البته یک «پیش‌بینی علمی» بر اساس داده‌ها و اطلاعاتی است که از دنیای پیرامون به دست می‌آید. کاری که پژوهشگران هر روز در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سرگرم انجام آن هستند. 

 

نظر کارشناس

از همایون خیری، بیولوژیست و روزنامه‌نگار، به عنوان متخصص سوال کردیم و از او خواستیم برایمان بیشتر توضیح بدهد. خیری برای ما نوشت:

در مقاله نشریه نیچر این نکته در مورد موش‌ها آمده:

Briefly, neutralizing antibodies or serum was serially diluted twofold and incubated with 100 p.f.u. of the different infectious clone SARS-CoV strains for 1 h at 37 °C.

یعنی دستگاه ایمنی موش‌ها از کار انداخته شده تا ترکیب ژنتیکی ویروس جدید بتواند موش‌ها را آلوده کند. در شرایط عادی هر ویروسی قادر به ایجاد آلودگی در بدن موجودات زنده نیست چون دستگاه ایمنی در مقابل عناصر آلوده کننده آنتی بادی تولید می‌کند و ویروس غیر فعال می‌شود. نویسندگان مقاله نیچر می‌گویند جهش‌های ژنتیکی می‌توانند به خلق نمونه‌های تازه‌ای از ویروس‌های بیماری زا بینجامند. ولی همچنانکه وجود ویروس‌های متنوع در بدن خفاش‌ها به معنای بیمار شدن انسان یا سایر موجودات دیگر نیست، خلق ژنتیکی ویروس‌های تازه هم به معنای ایجاد آلودگی نیست. در مورد اخیر هم ورود به قلمرو طبیعت و جهش ژنتیکی مناسب باعث همه‌گیری ویروسی شده. در غیر این صورت سالیان دراز است که حیوانات وحشی در فهرست غذایی ملل مختلف قرار دارند و بیماری‌زا نشده‌اند.

جمع‌بندی

تا کنون هیچ سند و مدرک قابل اعتنایی مبنی بر اینکه ویروس جدید کرونا در آزمایشگاه ساخته شده باشد وجود ندارد. 

مقالات زیادی درباره ویروس کرونا و احتمال شیوع آن وجود دارد که زمان انتشار برخی از آنها قدیمی است. این مقالات هیچکدام به کار اثبات تئوری توطئه «آزمایشگاهی بودن این ویروس» نمی‌آیند. 

فکت‌نامه با اطمینان این شایعه را «مقاله‌ای قدیمی در یک نشریه علمی نشان می‌دهد ویروس کرونای جدید در آزمایشگاه ساخته شده» بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.