آیا وضعیت زنان ایران نسبت به دوران پهلوی بهتر شده است؟

زهرا ساعی نماینده تبریز در مجلس دهم و کاندیدای انتخابات مجلس یازدهم از حوزه انتخابیه تهران که در لیست احزاب اصلاح طلب نیز قرار گرفته روز شنبه ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ طی یک سخنرانی در خانه کارگر با بیان اینکه معتقد است زنان شیعه مسلمان نباید ساختارشکنانه رفتار کنند، مدعی شده:

«ما نباید این را از یاد ببریم که وضعیت زنان در این ۴۰ سال نسبت به دوران پهلوی بسیار بهتر شده است.» 

او در ادامه گفته: «ما امروز زنان کارآفرینی داریم که در عرصه‌های مختلف فعال هستند. امروز یک زن علاوه بر اینکه فعال سیاسی و اجتماعی است در خانه نیز فعالیت می‌کند. تلاش ما در فراکسیون زنان این بود که محاسبه کار در خانه عملیاتی شود. خانه‌دار بودن یک افتخار است و در کشورهای پیشرفته برای این دسته از خانم‌ها امتیازات ویژه‌ای قائل می‌شوند. در بسیاری از حوزها مانند آموزش و بهداشت در حوزه زنان ما به جامعه آرمانی نزدیک شدیم اما نیاز دارد در سایر حوزه‌ها بیشتر فعالیت کنیم.»

آیا وضعیت زنان در نظام جمهوری اسلامی در مقایسه به دوران پهلوی بهتر شده است؟ فکت‌نامه می‌کوشد در این گزارش با بررسی تعدادی از شاخص‌های مهم جنسیتی به این پرسش پاسخ دهد.

 

۱- عدالت و برابری جنسیتی

سن کیفری دختران

• دوران پهلوی: ۱۸ سال (ماده واحده رشد متعاملین مصوب سال ۱۳۱۳)
• دوران جمهوری اسلامی: ۹ سال (ماده ۱۴۶ و ۱۴۷ قانون مجازات اسلامی)

سن ازدواج دختران

• دوران پهلوی: ۱۸ سال (ماده ۲۳ قانون حمایت  خانواده مصوب سال ۱۳۵۳) هرچند ازدواج کودکان اتفاق می‌افتاد و در عمل بسیاری از خانواده‌های خصوصا در روستاها این قانون را رعایت نمی‌کردند.
• دوران جمهوری اسلامی: ۹ سال (بلوغ شرعی)

تعدد زوجات

• دوران پهلوی: براساس ماده ۱۶ قانون حمایت از خانواده، اختیار کردن زن دوم مشروط بود به حکم دادگاه و رضایت همسر اول
• دوران جمهوری اسلامی: آزاد است.

حق قضاوت زنان

• دوران پهلوی: قانونی بود.
• دوران جمهوری اسلامی: ممنوع است.

شهادت زنان در دادگاه

• دوران پهلوی: اعتباری برابر با شهادت مردان داشت.
• دوران جمهوری اسلامی: شهادت دو زن در برابر یک مرد معتبر است.

خروج زنان متاهل از کشور

• دوران پهلوی: آزاد بود.
• دوران جمهوری اسلامی: نیاز به اجازه شوهر دارد.

نرخ اشتغال زنان

• دوران پهلوی: سال ۵۵ معادل ۱۲.۹ بود.
• دوران جمهوری اسلامی: نرخ اشتغال زنان بعد از انقلاب تا ۸ درصد کاهش یافت ولی دوباره در مسیر رشد قرار گرفت در سرشماری سال ۱۳۸۵ به ۱۲.۵ درصد و در سرشماری سال ۱۳۹۵ به ۱۳.۲ رسید. 

۲- امنیت و حمایت حقوقی

ازدواج کودکان

• دوران پهلوی: سن ازدواج طبق قانون خانواده مصوب سال ۱۳۵۳ برای دختران ۱۸ سال تمام بود که تحت شرایطی و با حکم دادگاه امکان ازدواج با دختر بالای ۱۵ سال هم وجود داشت.
• دوران جمهوری اسلامی: سن ازدواج دختران ۱۳ و پسران ۱۵ سال است. یعنی ازدواج کودکان رسمیت دارد. ازدواج دختران بالای ۹ سال با حکم دادگاه ممکن است چراکه دادگاه می‌تواند با صدور حکم رشد، اجازه ازدواج دختران بالای ۹ سال را صادر کند به طوریکه علی اکبر محزون مدیرکل سازمان ثبت احوال می‌گوید: «اگر کودکی زیر ده سال ازدواج کرده حتما تشریفات قانونی انجام شده و با حکم دادگاه بوده است.»

حق حضانت کودکان

• دوران پهلوی: تشخیص دادگاه و مصالح کودک تعیین می‌کرد حضانت به مادر یا پدر واگذار شود. (ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده)
• دوران جمهوری اسلامی: اولویت با پدر در صورت فوت پدر، در صورت تشخیص صلاح کودک توسط دادگاه، حضانت کودک به مادر می‌رسد در غیراینصورت اولویت با جد پدری است. (ماده ۴۳ قانون خانواده)

دیه زنان

• دوران پهلوی: قانون مجازات عمومی، تفکیک و تمایز جنسیتی نداشت.
• دوران جمهوری اسلامی: دیه زن نصف مرد است (ماده ۵۵۰ قانون مجازات اسلامی)

سهم الارث دختران

• دوران پهلوی: سهم الارث دختر متوفی نصف سهم پسر متوفی است. ماده ۹۰۷ قانون مدنی مصوب سال ۱۳۱۳
• دوران جمهوری اسلامی: براساس ماده ۹۴۷ قانون مدنی، زنان از عین زمین (ابناء و اشجار یا به عبارتی از اموال غیرمنقول) ارث نمی‌برند آنها از ارزش مالی زمین ارث می‌برند. یعنی پس از قیمت گذاری زمین، سهم زن پرداخت می شود.

حق طلاق زنان

• دوران پهلوی: حق ثبت طلاق برای زن و مرد یکسان بود.
• دوران جمهوری اسلامی: طلاق یا باید توافقی یا به درخواست مرد باشد تا ثبت شود. (ماده ۲۶ قانون خانواده)

 

۳- مشارکت سیاسی و حقوق مدنی

حق رای دادن زنان

• دوران پهلوی: قانونی شد.
• دوران جمهوری اسلامی: قانونی است.

حق انتخاب شدن

• دوران پهلوی: آزاد بود حتی برغم اینکه در قانون اساسی، سلطنت امری مردانه بود ولی در سال ۱۳۴۶ قانون اساسی اصلاح شد تا ملکه بتواند در صورت فوت پادشاه تا رسیدن ولیعهد به سن ۲۰ سالگی نیابت سلطنت را عهده‌دار شود. در آخرین مجلس شورای ملی از مجموع ۹۷ نماینده، ۳۰ زن و از مجموع ۶۰ سناتور، ۱ سناتور زن بودند.
• دوران جمهوری اسلامی:  زنان حق رئیس جمهور شدن ندارند. قانون انتخابات ریاست جمهوری رجال سیاسی و مذهبی بودن را شرط رئیس جمهوری می‌داند. شورای نگهبان به عنوان مفسر قانون اساسی و ناظر بر انتخابات ریاست جمهوری تمام کاندیداهای زن را ردصلاحیت کرده است. طبق قانون نانوشته، زنان حق عضویت در شورای نگهبان، مجلس خبرگان و مجمع تشخیص مصلحت نظام ندارند. در آخرین دوره مجلس شورای اسلامی از ۲۹۰ نماینده ۱۷ زن و در نهادهای عالی مثل مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان و مجلس خبرگان هیچ زنی حضور ندارد.

وزارت دولت

• دوران پهلوی: قانونی شد.
• دوران جمهوری اسلامی: جز در دوره احمدی نژاد زنی به وزارت نرسید. حسن روحانی اخیرا در یک سخنرانی، خواستار باز گذاشتن دست رئیس جمهور برای انتخاب زنان شد.

 

۴- آزادی‌های اجتماعی

آزادی پوشش

• دوران پهلوی: به رسمیت شناخته شده بود.
• دوران جمهوری اسلامی: زنان آزادی پوشش ندارند.

ورود زنان به استادیوم‌ها

• دوران پهلوی: آزاد بود.
• دوران جمهوری اسلامی: زنان حق ورود به استادیوم برای تماشای مسابقات فوتبال، کشتی یا شنای مردان را ندارند. بعد از ۴۰ سال تلاش‌هایی برای آزاد سازی ورود زنان به ورزشگاه‌ها با فشار فیفا شروع شده است.

تک‌خوانی زنان در مجامع عمومی

• دوران پهلوی: آزاد بود.
• دوران جمهوری اسلامی: ممنوع است.

حق برخورداری برابر از امکانات عمومی

• دوران پهلوی: حقوق زن و مرد برابر بود.
• دوران جمهوری اسلامی:  زنان نمی‌توانند دوچرخه و موتور سوار شوند. زنان حق شنا با مایو در سواحل ندارند مگر در اماکن محصور شده. زنان حق رقصیدن، آواز خواندن مانند مردان در مجالس و سالن‌های نمایش را ندارند مگر اینکه مراسم تک جنسیتی باشد و فقط زنان حاضر باشند.

 

۵- آموزش و بهداشت

سواد آموزی زنان

• دوران پهلوی: نرخ سواد زنان از مردان پایین‌تر بود دلیل اصلی آن نیز سنت‌های حاکم بر جامعه ایران و بیشتر بودن جامعه روستایی بر شهرنشینی بود. با این وجود نرخ سواد آموزی زنان از ۱۵ سال پیش از انقلاب ۵۷ شروع شده بود. در سال ۱۳۴۵ فقط ۱۷ درصد زنان و ۳۹ درصد مردان با سواد بودند. در اواخر دهه ۱۳۵۰، بیش از ۵۰ درصد جمعیت باسواد شده بودند (۳۵ درصد زنان و ۵۹ درصد مردان)
• دوران جمهوری اسلامی: امروز تعداد دختران دانشجو از پسران دانشجو بیشتر است.

نرخ باروری

• دوران پهلوی: در دهه ۵۰ به طور میانگین هر زن ۶ فرزند داشت.
• دوران جمهوری اسلامی: در دهه ۹۰ به طور میانگین هر زن ۲ فرزند دارد.

 

جمع بندی

زهرا ساعی نماینده تبریز در مجلس دهم و کاندیدای انتخابات مجلس یازدهم از حوزه انتخابیه تهران که در لیست احزاب اصلاح طلب نیز قرار گرفته مدعی شده: «ما نباید این را از یاد ببریم که وضعیت زنان در این ۴۰ سال نسبت به دوران پهلوی بسیار بهتر شده است.» 

فکت‌نامه با مقایسه شاخص‌های تعیین‌کننده در بررسی تطبیقی وضعیت زنان در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی از جمله «عدالت و برابری جنسیتی»، «امنیت و حمایت»، «مشارکت سیاسی و حقوق مدنی»، «آزادی‌های اجتماعی از جمله آزادی پوشش» و «آموزش و بهداشت» به این نتیجه دست یافته است که حقوق زنان در حکومت جمهوری اسلامی به شدت تحدید شده‌ است. زنان از حقوقی مثل آزادی پوشش، آزادی حضور در استادیوم‌های ورزشی، آزادی دوچرخه و موتورسواری، تک‌خوانی و رقص و شنا محروم شده و تبعیض و نابرابری را تحمل می‌کنند. تنها در حوزه بهداشت و آموزش، اتفاقات مثبتی در حوزه زنان در نظام جمهوری اسلامی اتفاق افتاده که آنهم محدود به این نظام نیست بلکه روند رو به رشد آموزش زنان از سال ۱۳۴۵ شروع و در جمهوری اسلامی اوج گرفته است.

از این رو فکت نامه این ادعای زهرا ساعی کاندیدای انتخابات مجلس یازدهم از حوزه تهران مبنی بر اینکه «وضعیت زنان در این ۴۰ سال نسبت به دوران پهلوی بسیار بهتر شده است» را واجد نشان «شاخ‌دار» می‌داند.