شبکه‌های اجتماعی
تلگرام، توییتر، اینستاگرام، فیسبوک،...
در مرغداریها برای افزایش وزن مرغ‌ها به آنها تریاک خورانده می‌شود.
غیر‌قابل اثبات
تریاک در مرغداریها
شایعه مصرف تریاک در مرغداریها در یک ماه گذشته، در شبکه‌های اجتماعی داغ شده است. به عنوان مثال به این پست اینستاگرامی نگاه کنید که ۹ دی ماه ۱۳۹۸ منتشر شده و در آن به نقل از رئیس سازمان دامپزشکی کشور نوشته شده:
/?utm_source=ig_web_copy_link«برخی کارخانه‌های تولید مرغ گوشتی برای پروار سازی مرغ‌ها، چندروز قبل از سر بریدن، در آب آنها تریاک می‌ریزند تا یبوست بگیرند و وزن‌شان زیاد شود. افزایش وزن گاه به نیم کیلو می‌رسد و برخی از مصرفکنندگان مرغ در تهران و شهرستان‌ها پس از خوردن مرغ،احساس رخوت و سستی می‌کنند.»
برای پاسخ دادن به این سوال سعی می‌کنیم از طریق پیگیری سابقه خبر ر و کنار هم گذاشتن مطالب متنوعی که در هفته‌ها گذشته و پیش‌تر در این باره مطرح شده، ببینیم تا چه حد این شایعه می‌تواند واقعی باشد.
آن طور که جست‌وجوهای ما نشان می‌دهد این بحث به طور عمومی از چهار ماه پیش در اوایل مهر ماه امسال به راه افتاده است.
خبرگزاری ایلنا در گزارشی که روز ۱۴ مهر ۱۳۹۸ منتشر شده، نوشت:
«چند روز پیش مدیرعامل یکی از تشکل‌های بخش خصوصی مدعی شد که برخی از مرغداران به دلیل اطلاعات پایین تریاک را در آب حل می‌کنند و به مرغ‌ها می‌خورانند تا بیماری آنها از بین برود. تریاک یکی از آرامبخش‌هاست و اگر چه بیماری طیور را از بین نمی‌برد، اما بدن مرغ را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌کند و همین موضوع باعث می‌شود مرغ دوره ۴۵ روزه نگهداری در مرغداری تا زمان کشتار را بگذراند.»
چهار روز پیش از آن روز دهم مهرماه امسال، عظیم حجت، عضو هیات مدیره اتحادیه مرغداران گوشتی، استفاده از تریاک در واحدهای مرغداری را تکذیب کرد و گفت:
«با توجه به آنکه در واحدهای مرغداری دارو و واکسن تحت نظارت دامپزشک انجام می‌شود، از این رو استفاده از تریاک در واحدهای مرغداری، حرف‌های کوچه بازاری است.»
در نسخه‌ای از این خبر که در پایگاه حکیم مهر (مرکز مجازی پژوهش‌های راهبردی دامپزشکی) منتشر شده هفت نظر پس از تایید گردانندگان سایت منتشر شده که همه مدعی‌اند بر خلاف این گفته تغذیه طیور با تریاک امری رایج در مرغداریها است.
در گزارش ایلنا نیز، علیرضا رفیعی‌پور، رئیس سازمان دامپزشکی کشور گفت: «تا امروز هیچ گزارش رسمی به سازمان دامپزشکی از مصرف تریاک در مرغداریها نرسیده است.» با این همه در گفته‌های او عباراتی وجود داشت که می‌شد آن را به نوعی تایید تلویحی خبر در نظر گرفت.
آقای رفیعی‌پور، استفاده از تریاک به جای دارو را یک «اشتباه مدیریتی» توصیف کرده و گفته بود:
«امیدوارم افرادی که این کار را می‌کنند دست بردارند، چون این ماده فقط به مزمن شدن بیماری، افزایش زمان درمان بیماری، افزایش چرک و زیاد شدن عفونت کمک می‌کند و مرگ پرنده و دام را به دنبال دارد.»
در تمام این مدت هیچ جا صحبت از تاثیر تریاک روی افزایش وزن مرغ نیست، بلکه صحبت درباره اثر دارویی آن در میان است. اما چهار ماه بعد، وقتی در بهمن ماه امسال، این ماجرا دوباره در کانون توجه قرار گرفت، همه جا صحبت از سودجویی مرغداران با سنگین‌تر کردن وزن مرغ در میان بود.
این بار رئیس سازمان دامپزشکی در اخبار صدا و سیما حاضر شد و اخبار منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی را «کذب محض» خواند.
دایره جست‌وجوهای‌مان را کمی گسترده‌تر کردیم تا ببینم پیش از این نیز جایی صحبت درباره استفاده از تریاک در مرغداریها مطرح بوده است.
در یک پایگاه خبری به نام پادا که متعلق به «شرکت توسعه مکمل زیست فناور آریانا است و در زمینه‌های بیوتکنولوژی، میکروبیولوژی و تغذیه، با هدف تولید مکمل‌ها و افزودنی‌های خوراکی دام، طیور و آبزیان» فعالیت می‌کند، نشانه‌های قدیمی‌تر از این بحث پیدا کردیم که نشان می‌دهد این بحث پیش از این نیز مطرح بوده است.
در گزارشی که یازده ماه پیش، روز دهم فرودین ۱۳۹۸ امسال در این وبسایت منتشر شده، آمده است:
«گاهی شنیده شده که در برخی از واحدهای مرغداری از شیره تریاک برای بهبود علائم بیماری‌ها و رفع تلفات استفاده می‌گردد! در ترکیب این ماده مخدر درصد قابل توجهی مورفین وجود دارد. تریاک به دلیل دارا بودن ترکیبات مسکن و کاهش دهنده درد در پزشکی نیز مصرف فراوانی دارد به ویژه در قرص های مسکنی مانند کدئین، داروی تزریقی مورفین و یا شربت متادون. پزشکان از این داروهای به اصطلاح «شبه افیونی» برای کاهش سرفه و اسهال، تسکین درد ناشی از بیماری و جراحت یا جراحی و همچنین معالجه افراد معتاد مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در مورد طیور، این ماده فقط نقش مسکن موقتی را داشته و باعث افزایش مصرف آب، ایجاد یبوست و بروز آنتریت نکروتیک، کاهش حرکات تنفسی و فعالیت مغزی پرنده خواهد شد و تاثیر مستقیمی بر نابودی عامل بیماری ندارد و ممکن است باعث وخامت علائم و تلفات هم بشود.»
در یک نمونه قدیمی دیگر در گزارشی که سه سال و نیم پیش در پایگاه «حکیم‌مهر» که یک مرجع تخصصی دامپزشکی است، این مساله دوباره مطرح شده است. این مطلب گزارشی تخصصی درباره نقل و انتقال دام و طیور با استرس کم است، در بخش نظرات این گزارش فردی که به نظر می‌رسد دامپزشک است، در تاریخ ۱۵ اردیبهشت نظری را به این شرح درج کرده است:
«البته شیوه مدرنی در ایران برای مرغ‌های گوشتی پیدا شده است که بعضی همکاران در کشتارگاه‌های مرغ مشاهده کرده‌اند و آن استفاده از تریاک می‌باشد. ۲۴ ساعت قبل از بارگیری تریاک می دهند و بعدش غذا و ماسه که خوب بخورد. اشتهای مرغ بالا می رود و دفعش بعلت کاهش حرکات سیستم گوارشی متوقف می‌شود، طوری که [وزن] هر مرغ به علت داشتن ۳۰۰ الی ۴۰۰ گرم مواد غذایی و ماسه در چینه دان افزایش پیدا می‌کند و به علت اینکه تریاک حالت مخدر و ضد استرس هم دارد وسط راه هم تلفات ندارد. اضافه کنم که تحقیق علمی صورت نگرفته و صرفا بیان حقایق توسط دلالان مرغ می‌باشد.»
تریاک یا آنتی‌بیوتیک فوزباک، کدام ارزان‌تر است؟
در روزهای اخیر بعضا گفته شده استفاده از تریاک به جای دارو صرفه اقتصادی ندارد. از جمله روز سه‌شنبه ۲۲ بهمن ۱۳۹۸، نائی‌رئیس انجمن صنفی مرغداران در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر گفت:
«قیمت تریاک از داروهای طیور گران‌تر است. زمانی که بیماری در طیور به اوج می‌رسد و هیچ دارویی جوابگو نیست مرغداران مجبور به استفاده از آنتی بیوتیک فوزباک هستند که نوع خارجی این دارو در هر کیلوگرم ۲۳۰ هزار تومان عرضه می‌شود. به ازای هرکیلوگرم وزن مرغ، از ۱۶۵ [میلی] گرم داروی فوزباک استفاده می‌شود و این دارو تأثیرگذاری بسیار بالایی دارد به طوری که طی ۴ تا ۵ روز باعث بهبود و درمان طیور می‌شود. با توجه به قیمت تریاک، استفاده از این ماده مخدر برای مرغداران اصلاً توجیه اقتصادی ندارد بخصوص که این مخدر باعث درمان نمی‌شود و فقط مسکن است.»
بگذاریم این موضوع را به حساب و کتاب ریاضی بسنجیم. فرض کنیم در یک مرغداری هزار جوجه به وزن هر کدام ۲/۵ کیلوگرم دچار بیماری شده‌اند.
دوز درمانی این دارو ۱۶۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن زنده به مدت ۳ الی ۵ روز است. دوز پیشگیری هم ۸۰ میلی‌گرم به مدت ۵ الی ۱۰ روز است.
با این حساب مرغداری فرض شده، برای هزینه درمانی ناگزیر از مصرف روزانه ۴۰۰ گرم فوزباک است که با فرض قیمت ۲۳۰ هزار تومان چیزی در حدود ۹۲ هزار تومان محاسبه می‌شود.
حالا ببینیم با این پول چقدر تریاک می‌توان خرید. آن طور که خبرگزاری فارس به نقل از مدیرعامل موسسه دانش اعتیاد ایرسا نوشته قیمت یک کیلوگرم تریاک در حال حاضر ۴ تا ۵ میلیون تومان است. با این حساب قیمت هر گرم تریاک بین ۴ تا ۵ هزار تومان از آب در می‌آید. پس با ۹۲ هزار تومان تقریبا ۲۰ گرم تریاک می‌توان تهیه کرد. اگر این رقم را به وزن مرغ‌ها (۲۵۰۹۰ کیلوگرم) تقسیم کنیم می‌توانیم بگوییم با پول داروی فوزباک می‌توان به اندازه ۸ میلی‌گرم به ازای هر یک کیلوگرم جوجه تریاک تهیه کرد.
بر اساس برآوردها میزان مصرف روزانه تریاک توسط یک مصرف‌کننده دائمی ۱/۵ گرم در روز است. اگر فرض کنیم هر فرد ۶۰ کیلوگرم وزن داشته باشد، دوز مصرف هر معتاد به ازای یک کیلوگرم وزن حدود ۲۵ میلی‌گرم خواهد شد.
ما هنوز نمی‌دانیم مصرف تریاک در مرغداریها صحت دارد یا نه؟ اگر صحت داشته باشد دوز مصرف چقدر است، اما به حساب و کتاب ریاضی می‌دانیم اگر دوز مصرف به ازای وزن ثابت، در مرغداریها حدود یک سوم دوز مصرف معتادان به تریاک باشد، هزینه تهیه تریاک با هزینه تهیه داروی فوزباک برابر خواهد شد.
جمع‌بندی
با این اوصاف نمی‌توان به طور قطع به این سوال پاسخ گفت که «آیا در مرغداریها برای افزایش وزن به مرغ‌ها آنها تریاک خورانده می‌شود؟»
این ماجرا در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی خبرساز شده است، اگرچه در روزهای اخیر مسئولان سازمان دامپزشکی این مساله را «کذب محض» خوانده‌اند، اما می‌توان با جست‌وجو به اطلاعاتی قدیمی‌تر دست پیدا کرد که مخاطب را دچار تردید می‌کند.
از توضیحات چهار ماه پیش که می‌توان آن را نوعی تایید تلویحی و ضمنی در نظر گرفت و توصیه رئیس سازمان دامپزشکی به مرغداران برای پرهیز از این کار گرفته تا مطالب معدودی به طور غیر رسمی و جسته و گریخته در برخی وب‌سایت‌ها با زمینه فعالیت تخصصی فعالیت‌شان دامپزشکی یا تغذیه دام طیور است که درباره مصرف تریاک در مرغداریها به عنوان دارو یا عامل افزایش وزن صحبت کرده‌اند.
با این اوصاف به نظر می‌رسد موضوع همچنان مبهم است و اظهار نظر قطعی درباره آن ممکن نیست. از یکسو هیچ سند و مدرک قطعی و قابل اطمینانی از رواج پدیده مصرف تریاک در مرغداریها در دست نیست و همچنین نمی‌توان تکذیبیه‌های مقام‌های رسمی را هم فکت مطمئنی در نظر گرفت.
از سوی دیگر، برخی استدلال‌ها در مقایسه قیمت تریاک و داروی استاندارد مطرح شده نیز اگرچه در نگاه اول درست به نظر می‌رسند، اما استدلال‌های محکمی نیستند. به حساب و کتاب ریاضی اگر دوز مصرف احتمالی در مرغداریها کمتر از یک سوم دوز مصرفکنندگان دائمی تریاک باشد، استفاده از تریاک به نسبت دارو، مقرون به صرفه خواهد بود.
با این حساب فکت‌نامه فعلا به این خبر نشان «غیر قابل اثبات» می‌دهد. در صورت دسترسی به منابع معتبر و قابل اطمینان وضعیت این گزارش به روز خواهد شد.
غیر‌قابل اثبات
گفته یا آمار را نمی‌توان با فکت‌های قابل دسترس، تایید یا رد کرد.
درباره نشان‌های میرزاروش کار ما