محرومیت ایران از میزبانی مسابقات فوتبال؛ سیاسی یا قانونی؟

مسعود سلطانی‌فر، وزیر ورزش و جوانان، روز ۲۹ دی ماه ۹۸ پس از حضور در جلسه فراکسیون ورزش مجلس شورای اسلامی، در جمع خبرنگاران وجود ناامنی در ایران را رد کرد و مدعی شد:

«تصمیم کنفدراسیون فوتبال آسیا کاملا سیاسی، غیر ورزشی و غیر فوتبالی است.» او در توضیح می‌گوید: «کنفدراسیون فوتبال آسیا به بهانه نبود امنیت در ایران و در مسیرهای پروازی و همچنین گزارشاتی که توسط رسانه‌های خارجی مبنی بر وجود ناآرامی در ایران ارائه شده، تصمیم گرفت تا برگزاری مسابقات مقدماتی لیگ قهرمانان آسیا در بخش پلی آف را در مسابقاتی که ایران میزبان است در کشور ثالث برگزار کند. حال آنکه این یک تصمیم کاملا غیر واقعی و ناعادلانه است که بدون توجه به واقعیت‌های داخل ایران اخذ شده و همان طور که همه دنیا می‌دانند، ایران از امنیت و ثبات پایدار برخوردار است. هرگونه تظاهراتی در دو هفته گذشته برگزار شده در راستای حمایت از نظام، ارزش‌های نظام و دستاوردهای نظام بوده است. امنیت ایران در همه نقاط برقرار است و همه مسیرهای هوایی و پروازی منتهی به ایران از  یک امنیت کاملی برخوردار است. اتفاقی هم که رخ داد، اشتباه اپراتور پدافند بود که ممکن است در بسیاری از کشورهای دیگر هم رخ دهد.»

کنفدراسیون فوتبال آسیا روز ۳۰ دی ماه ۹۸ با تجدیدنظر در تصمیم اولیه مبنی بر محرومیت ایران از میزبانی بازی‌های بین‌المللی در لیگ فوتبال آسیا، اعلام کرد: «میزبانی دو باشگاه ایرانی استقلال و شهر خودرو در مرحله حذفی به کشور ثالث واگذار شده است. شهر دوحه قطر در تاریخ ۲۵ ژانویه میزبان دیدار تیم‌های شهر خودرو و استقلال خواهد بود. میزبانی باشگاه‌های ایرانی برای مسابقات دور گروهی، به دیدارهای برگشت این مرحله منتقل شود و ۴ نماینده ایران در این رقابت‌ها در دور رفت تماماً میهمان خواهند بود. مجوز میزبانی در دور گروهی لیگ قهرمانان در آن تاریخ  بررسی و در صورت لزوم در لغو میزبانی ایران تجدید نظر خواهد شد.»

آیا دلیل محرومیت ایران از میزبانی مسابقات بین‌المللی فوتبال آن گونه که وزیر ورزش مدعی است سیاسی است؟ آیا حکم کنفدراسیون فوتبال آسیا مبنی بر ناامن بودن ایران مستند به ادله قانع‌کننده است؟ «فکت‌نامه» در این گزارش می‌کوشد با بررسی قوانین و مقررات بین‌المللی و وضعیت کشورهای مشابه به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

 

آیا کنفدراسیون فوتبال آسیا حق اعمال تحریم علیه کشورهای عضو و محرومیت از میزبانی بازی‌های بین‌المللی دارد؟

مطابق  بند iv قسمت B ماده ۶۱ قانون اساسنامه کنفدراسیون فوتبال آسیا، این کنفدراسیون می‌تواند در صورت صلاحدید حکم کند که بازی در زمین بی‌طرف برگزار شود. 

کنفدراسیون فوتبال آسیا در آیین نامه مسابقات،‌ به طور صریح بر این نکته تاکید دارد که هر رویدادی که بر عملکرد یا مقررات آیین نامه مسابقات، اثرگذار باشد به منزله شرایط اضطراری در نظر گرفته و بازی‌ها به زمین بی‌طرف ارجاع می‌شود. در این آیین نامه، خطراتی همچون طوفان، آتش سوزی، انفجار، خرابی یا کمبود انرژی، جنگ، اقدامات تروریستی، عملیات نظامی، شورش، بی نظمی‌ جمعیت، اعتصاب شرایط مسابقات را اضطراری می‌کند و باید اقدامات پیشگیرانه، یعنی انجام مسابقه در زمین بی‌طرف، انجام شود.

 

قوانین و مقررات کنفدراسیون آسیا و فیفا وجود چه شرایطی را ناقض امنیت می‌داند؟

محرومیت کشورها از میزبانی مسابقات بین‌المللی تنها به دلیل فقدان امنیت نیست، بلکه نبود روابط دیپلماتیک میان اعضاء و عادی نبودن رابطه سیاسی نیز از جمله دلایلی است که کنفدراسیون فوتبال آسیا را بر آن می‌دارد تا نسبت به انتخاب زمین بی‌طرف برای انجام مسابقات اقدام کند. برای نمونه از سال ۲۰۱۶ به دلیل قطع روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان و ایجاد تنش میان این دو کشور بدون آنکه اوضاع این دو کشور ناامن باشد، کنفدراسیون فوتبال آسیا را بر آن داشت تا بازی در خاک این دو کشور، میان تیم‌های فوتبال آنها را ممنوع و انجام مسابقات را به انتخاب زمین بی‌طرف منوط کند. در حکم کنفدراسیون فوتبال آسیا در خصوص مسابقات فوتبال میان تیم‌های ایران و عربستان آمده: «مسابقات میان تیم‌های ایرانی و عربستانی در زمین بی‌طرف برگزار می‌شود مگر آنکه روابط سیاسی میان تهران و ریاض تا تاریخ ۱۵ مارچ ۲۰۱۶ به حالت عادی بازگردد.» در واقع مسابقات فوتبال میان تیم‌های ایرانی و عربستانی به زمین بی‌طرف ارجاع شد، حال آنکه این دو کشور در این سال‌ها مشکل امنیتی نداشتند و در خاک خود سایر مسابقات را بدون مشکل برگزار کردند.

از نگاه کنفدراسیون فوتبال آسیا مسابقات به دو دلیل باید در زمین بی‌طرف برگزار شود: اول؛ «نبود امنیت، امکانات و ساختار مطمئن» و دوم؛ «فقدان روابط دیپلماتیک یا عادی نبودن روابط سیاسی».

محرومیت کشورها از برگزاری مسابقات فوتبال محدود به ایران نیست بلکه در سال‌های اخیر اکثر بازی‌های تیم‌های عراقی، سوری، لبنانی، یمنی در کشور قطر به عنوان میزبان بی‌طرف برگزار شده است.

مطابق قوانین فیفا، قبل از برگزاری تمامی مسابقات بین‌المللی باید ارزیابی ریسک (Risk Assessment) انجام شود یعنی تیم فنی، تمام ریسک‌های ممکن در برگزاری هر بازی را ارزیابی و فرم مربوطه را تکمیل و امضاء کند. چنانچه نظر تیم ارزیاب بر امن نبودن بازی باشد، کمیته مسابقات باید جلوی برگزاری بازی را بگیرد. ارزیابی ریسک یک قانون مهم در فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا است.

 

لغو اردوهای تدارکاتی در قطر و امارات به دلیل ناامنی

اثبات سیاسی یا قانونی بودن تصمیم کنفدراسیون فوتبال آسیا در خصوص محرومیت ایران از میزبانی مسابقات فوتبال لیگ قهرمانان آسیا، دشوار است. طرف ایرانی ایران را امن ولی دیگران این نظر را تایید نمی‌کنند. براساس مفاد اساسنامه کنفدراسیون فوتبال آسیا و آیین‌نامه مسابقات، این کنفدراسیون حق دارد که بازی‌ها را در زمین بی‌طرف برگزار کند. تایید امن بودن بازی‌ها نه در اختیار میزبان، بلکه در کنترل کارشناسان فنی کمیته مسابقات است. آنها باید این امر را تایید کنند. از این نظر نمی‌توان تصمیم کنفدراسیون فوتبال آسیا را سیاسی بدانیم بلکه ممکن است اعضای کمیته سخت‌گیرانه برخورد و مسبب صدور چنین حکمی شده‌اند ولی اتفاقات اخیر نشان می‌دهد نظر آنها نیز چندان سیاسی نیست.

شلیک به هواپیمای مسافربری تنها به خانواده مسافران شوک وارد نمی‌کند بلکه این شوک می‌تواند جهانی را دچار بهت کند. بسیاری هنوز در این شوک هستند و بسیاری از اتفاقات و رویدادها در سایه این فاجعه تغییر می‌کنند. امروز بسیاری از مردم از پرواز به مقاصدی در ایران پرهیز دارند همانطور که خبر لغو ۸۰ درصد تورهای بین‌المللی به ایران منتشر شد.

حذف اردوی زمستانی سه باشگاه بزرگ دنیا یعنی منچستر یونایتد و برایتون و آرسنال در امارات و قطر اولین پیام بین‌المللی، به ناامن بودن منطقه و بیرون نیامدن دیگران از شوک وقایع اخیر در ایران و منظقه  است. تیم ملی فوتبال آمریکا نیز دیگر تیم ورزشی بود که اردوی خود در قطر را به دلیل وجود ناامنی در این منطقه لغو و فلوریدا را جایگزین قطر کرد.

وقتی علاوه بر تیم‌های اروپایی و آمریکایی، هر سه باشگاه پرسپولیس، شهرخودرو و سپاهان نیز اردوی تدارکاتی خود در منطقه را به دلیل وجود ناامنی لغو می‌کنند (البته بعدا وجود ناامنی را تکذیب و اعلام شد برای مدیریت منابع ارزی این تصمیم را گرفته‌اند). ادعای وجود امنیت در خاک ایران که طی چند ماه گذشته صحنه اعتراضات مردمی بوده و با انفجار هواپیمای مسافربری اوکراینی پازل ناامنی‌هایش تکمیل شده، سخت می‌شود. بنابراین در چنین فضایی پذیرش «سیاسی بودن» تصمیم کنفدراسیون فوتبال آسیا را دیگران سخت باور می‌کنند.

مستند به فکت‌ها و ساز و کار کنفدراسیون آسیا و رای گیری در کمیته‌ای مرکب از نمایندگان چند کشور، سیاسی خواندن حکم کنفدراسیون آسیا چندان ساده نیست ولی روی دیگر سکه را هم می توان مدنظر داشت و آن اینکه منطقه خاورمیانه سال‌هاست بی ثباتی و ناامنی را تجربه می‌کند و به طور مشخص کشور عربستان سال‌هاست با یمن در جنگی تمام عیار گرفتار است، به طوری که بارها، فرودگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و نقاط مختلف شهری در این کشور مورد اصابت موشک و راکت های جنگی قرار گرفته است. اصابت موشک به فرودگاه جده در نزدیکی ورزشگاه جده که از جمله ورزشگاه‌های بین‌المللی عربستان است و تاکنون میزبان بازی‌های مهمی بوده، نیز سبب نشده تا عربستان از میزبانی بازیهای بین‌المللی در این ورزشگاه محروم شود. یا حمله به تاسیسات نفتی آرامکو، چندان تاثیری بر بازی‌های بین المللی در آسیا نگذاشت. شاید ناظران بین‌المللی هیچ کدام از این اتفاقات را قابل مقایسه با حمله موشکی به هواپیمای اوکراینی در ایران نمی‌بینند و احتمال حمله آمریکا به ایران را خطری بالقوه می‌دانند. به هر حال تشخیص قانونی یا سیاسی بودن تصمیم کنفدراسیون فوتبال آسیا، از جمله موضوعاتی است که فکت‌ها به تنهایی نمی‌تواند درستی یا نادرستی آن را اثبات کند. از این حیث، «فکت نامه» ادعای مسعود سلطانی فر، وزیر ورزش و جوانان در خصوص سیاسی بودن تصمیم کنفدراسیون آسیا را «غیرقابل اثبات» می‌داند.