آیا سپاه در ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی «صداقت مثال‌زدنی» به خرج داد؟

حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان روز ۲۲ دی ۱۳۹۸ در سرمقاله روزنامه اش با عنوان

«صداقت مثال‌زدنی در حادثه تلخ!» با اشاره به قبول مسئولیت انهدام هواپیما توسط پدافند هوایی سپاه،‌ آن را صداقت مثال زدنی و بی سابقه در حوادث مشابه خوانده و مدعی شده: «هیچ یک از کشورهای ساقط‌ کننده هواپیماهای مسافربری نه فقط مسئولیت اقدام خود را برعهده نگرفته‌اند، بلکه بسیاری از آنها علی‌رغم شعارهای دموکراتیک به رسانه‌های کشور خود نیز اجازه ورود به ماجرا را هم نداده‌اند.» او برای اثبات ادعای خود به چند نمونه هم پرداخته است:

۱- انهدام هواپیما متعلق به شرکت هواپیمایی مالزی در مرز اوکراین-روسیه با ۲۹۸ مسافر

شریعتمداری در این خصوص می‌نویسد: «در میانه جنگ اوکراین، هواپیمای مالزیایی در پی اصابت موشک‌های روسیه سقوط کرده و تمامی ۲۹۸ سرنشین آن جان باختند.»

۲- انهدام هواپیمای مسافربری روسیه بر فراز دریای سیاه با اصابت موشک اوکراین

شریعتمداری می‌نویسد: «هواپیمای مسافربری روسیه بر فراز دریای سیاه که از اسرائیل به سمت مسکو در پرواز بود و با اصابت موشک اوکراین سرنگون شده و ۷۸ کشته برجای گذاشت.»

۳- انهدام هواپیمای مسافربری آلیتالیا در نزدیکی سواحل جزیره اوستیکا در سال ۱۹۸۰

شریعتمداری در این‌باره می‌نویسد: «به این خبر توجه کنید؛ روز جمعه ۲۷ ژوئن ۱۹۸۰ (۶ تیر ماه ۱۳۵۹)‌، هواپیمای مسافربری آلیتالیا متعلق به کشور ایتالیا در نزدیکی سواحل جزیره اوستیکا در جنوب این کشور منفجر شده و سقوط کرد. آمریکا اعلام کرد که انفجار و سقوط این هواپیما یک اقدام تروریستی بوده است! اما ۳۵ سال پس از آن حادثه در آوریل ۲۰۱۵ معلوم شد که سقوط هواپیمای آلیتالیا بر اثر اصابت موشکی بوده است که از یک جنگنده آمریکایی شلیک شده بود که کشته شدن ۸۰ مسافر آن از جمله ۱۱ کودک را در پی داشت!»

حسین شریعتمداری به سه نمونه دیگر نیز تیتروار اشاره می‌کند:

• انهدام هواپیمای کره‌جنوبی توسط شوروی با ۲۶۹ قربانی،
• شلیک هواپیمای نظامی اسرائیل به هواپیمای مسافربری لیبی در صحرای سینا که ۱۰۸ کشته داشت.
• شلیک دو موشک از ناو آمریکایی وینسنس به ایرباس ایران بر فراز خلیج‌فارس که نزدیک به ۳۰۰ شهید برجای گذاشت.

آیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در حادثه انهدام هواپیمای مسافربری اوکراین صداقت به خرج داده است؟ آیا اگر این اتفاق در کشور دیگری روی می‌داد، آنها واقعیت را کتمان می‌کردند؟ آیا خبرنگاران در حوادث مشابه در سایر کشورها حق ورود به ماجرا را نداشته‌اند؟ فکت‌نامه با بررسی مثال‌های روزنامه کیهان می‌کوشد در این گزارش به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

 

اول: هواپیمای مالزیایی

روز ١٧ ژوئیه ۲۰۱۴، هواپیمای مسافربری از نوع بوئینگ ٧٧٧ متعلق به شرکت هواپیمایی مالزی در مسیر پرواز شماره MH17 از آمستردام، هلند، به مقصد کوالالامپور در مالزی در منطقه‌ای در شرق اوکراین سقوط کرد. در این سانحه، تمامی دویست و نود و هشت سرنشین هواپیما جان خود را از دست دادند.

بلافاصله باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا تأکید کرد که براساس مدارک موجود، هواپیمای مالزی با یک موشک زمین به هوا که از داخل محدوده تحت کنترل جدایی‌طلبان اوکراین پرتاب شده، هدف قرار گرفته است. اوباما اضافه کرده که ما می دانیم که این اولین بار نیست که هواپیمای اوکراینی مورد هدف قرار می گیرد. جدایی طلبان اوکراینی که مورد حمایت روسیه هستند پیش از این نیز یک هلی کوپتر را هدف قرار دادند آنها توسط روس ها آموزش داده شده اند و تسلیحات در اختیارشان قرار گرفته است.

بنا به نوشته بی بی سی در این سانحه متخصصان هلندی، استرالیایی، بریتانیایی تحقیقات گسترده ای را انجام دادند، بررسی داده‌های جعبه سیاه هواپیما روشن شد که سمت چپ بدنه هواپیما بر اثر برخورد ترکش حاصل از شلیک یک موشک بوک سوراخ شده و این هواپیما به خاطر کاهش شدید فشار داخلی، منفجر شده و در نهایت هواپیما از قسمت چپ سرنگون شده است. متخصصان تیم تحقیقاتی هلندی که در جستجوی دلایل سقوط هواپیمای مسافربری MH17 هستند، از یافتن اجزایی خبر می‌دهند که احتمال دارد به یک موشک بوک ساخت روسیه تعلق داشته باشد.

 ۱- دولت اوکراین انهدام این هواپیما بر اثر شلیک موشک را انکار نکرد بلکه مسئولیت آن را برعهده شورشیان طرفدار روسیه انداخت و مدعی شد این هواپیما با موشک روسی که در اختیار شورشیان قرار گرفته منهدم شده است. شورشیان نیز با ادعای اینکه چنین امکاناتی در اختیار ندارند، مسئولیت را برعهده دولت اوکراین انداختند. 

۲- کسی مانع تحقیقات نشد. به نوشته بی بی سی، به دلیل تسلط شبه‌نظامیان جدایی‌طلب بر منطقه سقوط هواپیما، ورود کارشناسان بین‌المللی به محل حادثه با تاخیر و همراه با برخی محدودیت‌ها صورت گرفت و گفته شد که احتمال دارد برخی از شواهد مربوط به عوامل ایجاد این سانحه توسط جدایی‌طلبان یا ماموران روسی جابجا یا محو شده باشد.

۳- در تاریخ  ۲۹ جولای ۲۰۱۴ روسیه با استفاده از حق وتو، مانع از تصویب ارجاع پرونده سقوط پرواز ام اچ ۱۷ به دادگاه جنایی ‌بین‌المللی شد. روسیه تنها عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که با ارجاع این پرونده به دادگاه مخالفت کرد. وزیر امور خارجه اوکراین در واکنش گفت: «هیچ دلیلی وجود ندارد که با ارجاع پرونده به دادگاه مخالفت کنی مگر برای حفاظت از خود.»

۴- نتایج تحقیقات ‌بین‌المللی، روسیه را عامل این فاجعه معرفی کردند. در ماه می ۲۰۱۸ محققان بین‌المللی فعال در این پرونده اعلام کردند که موشک ضد هوایی BUK که به هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ اصابت کرده بود از تیپ ۵۳ نظامی روسیه مستقر در شهر کورسک در جنوب غربی روسیه بود. این تیم در سال ۲۰۱۹ خواستار دستگیری ۴ نفر در این پرونده اعم از ۳ روس و یک نفر اوکراینی شدند.

 

دوم: هواپیمایی روسیه

۴ اکتبر ۲۰۰۱ یک هواپیما روسیه از تل آویو به مقصد نووسیبرسکا روسیه، در آسمان دریای سیاه مورد اصابت موشک قرار گرفته و منهدم می‌شود. تمام ۶۶ مسافر این هواپیما که بیشتر اسرائیلی بوده‌اند کشته می‌شوند. این حادثه همزمان با برگزاری «مانور هوایی مشترک روسیه و اوکراین» اتفاق افتاد. از این رو هر دو کشور در مظان اتهام قرار گرفتند. آمریکا در ابتدا روسیه را مقصر این حادثه قلمداد کرد ولی روسیه این اتهام را رد کرد و گفت ممکن نیست این اتفاق با موشک‌هایی که در این مانور مورد استفاده قرار گرفته رخ داده باشد.

تحقیقات برای یافتن حقیقت انجام شد و در نهایت روشن شد که  براثر اشتباه نیروی هوایی اوکراین این فاجعه رخ داده است. نیروهای هوایی اوکراین به هدف موشک اس ۳۰۰ روسیه شلیک می‌کند ولی به هدف اصابت نمی‌کند و در فاصله ای دورتر با هواپیمای روسی برخورد و آن را منهدم می‌کند. دولت اوکراین با نزدیک به واقع دانستن این احتمال، مسوولیت حادثه را برعهده گرفت و مبلغ ۱۵میلیون دلار به بازماندگان خسارت پرداخت کرد.

 

سوم: هواپیمایی ایتاویا

در ۲۷ ژوئن ۱۹۸۰ یعنی ۴۰ سال پیش، هواپیمای مسافربری شرکت ایتاویا، متعلق به کشور ایتالیا در نزدیکی سواحل جزایر پونزا و اوستیکا، منهدم شد. تمام ۸۱ مسافر این هواپیما کشته شدند. دولت ایتالیا بلافاصله مدعی شد که این هواپیما براثر اصابت موشکی از هواپیمای نیروی دریای فرانسه، منهدم شده است. 

۱- تحقیقات طولانی برای کشف حقیقت آغاز شد. نقش نیروی هوایی ایتالیا در خصوص این فاجعه، روشن نیست. تا یکسال بعد از سقوط هواپیما،‌ دولت ایتالیا هیچ گزارش رسمی‌ای منتشر نکرد. در سال ۱۹۹۴ تحقیقات از انفجاری در داخل هواپیما حکایت داشت نه اصابت موشک. در سال ۲۰۰۵ دادگاه اعلام که هیچ مدرکی برای اثبات علل این فاجعه در دست نیست. سال ۲۰۰۷ دادگاه کیفری ایتالیا این پرونده را مختومه اعلام کرد و کسی را مجرم نشناخت. سال ۲۰۱۰ رئیس جمهور ایتالیا از همه مقامات ایتالیایی خواست در تحقیقات این پرونده همکاری کنند. سال ۲۰۱۱ دادگاهی مدنی در ایتالیا، دولت را محکوم کرد که به دلیل محافظت نکردن از مسافران، پنهان کردن حقیقت و از بین بردن شواهد،‌ ۱۰۰ میلیون یورو به بازماندگان این حادثه پرداخت کند. این حکم در سال ۲۰۱۵ تایید شد و تقاضای تجدیدنظرخواهی رد شد.

۲- هیچ ادله‌ای که نشان دهد رسانه‌ها امکان ورود به این پرونده را پیدا نکرده‌اند یافت نشد، برعکس شواهد نشان می‌دهد که رسانه‌ها در انجام تحقیقات پیرامون انهدام این هواپیما آزاد بوده‌اند بلکه از این پرواز مستندهایی نیز ساخته شده است. 

۳- برخلاف ادعای روزنامه کیهان در این پرونده نه تنها آمریکا قبول مسئولیت نکرده بلکه اساسا آمریکا درگیر این پرونده نبوده است. فرانسه تنها متهم این پرونده است که هیچ گزارشی این نقش فرانسه را تایید نکرد.

۳ پرونده مورد اشاره حسین شریعتمداری، هیچکدام با ادعاهای او تطابق ندارد. در این سه پرونده سه کشور روسیه، اوکراین و ایتالیای ۴۰ سال پیش متهم بوده‌اند. هیچ کدام از این سه کشور به ارزش‌های دموکراتیک شناخته نمی‌شوند. در هر سه پرونده تحقیقات انجام و در دو مورد کشور متهم،‌ به پرداخت خسارات محکوم شده و در یک پرونده، روسیه با استفاده از حق وتو جلوی تشکیل دادگاه جنایی بین‌المللی را گرفته است. انهدام هواپیمایی کره نیز که تنها به آن اشاره کرده توسط اتحاد جماهیر شوروی روی داده است.

چند نکته را باید مورد توجه قرار داد:

۱- اساسا مساله سقوط هواپیما، موضوعی نیست که به سادگی بتوان حقیقت را کشف کرد. در هر سه پرونده فوق الذکر و پرونده‌های مشابه مثل پرونده انهدام هواپیمای مصری در آسمان اقیانوس آتلانتیک شمالی در سال ۱۹۹۹ سالها تحقیقات انجام شده تا حقیقت کشف شود. بنابراین دولت‌های طرف دعوا یا متهم، بدون اظهار نظر قطعی، اعلام نتیجه را به انجام تحقیقات موکول کرده‌اند.

۲- برخلاف ادعای حسین شریعتمداری، ایران نه تنها در این پرونده صداقت نشان نداد بلکه در پی کتمان حقیقت بود ولی وقتی رسانه‌ها و مقام‌های بین‌المللی شروع به انتشار ادله‌های قابل استناد کردند، به شلیک پدافند هوایی اعتراف کرد.

۳- هیچکدام از پرونده‌های مطرح شده توسط شریعتمداری، در وضعیت مشابه‌ای با هواپیمای سقوط کرده در ایران قرار نداشته است. هواپیمای مالزی که در آسمان اوکراین مورد حمله قرار گرفت در شرایط جنگی میان دولت مرکزی اوکراین و گروه جدایی طلبانی بود که از سوی روسیه حمایت تسلیحاتی می‌شدند. یعنی در میدان جنگ این اتفاق افتاد و دولت اوکراین نیز حمله موشکی به هواپیما را کتمان نکرد بلکه آن را کار شورشیان با حمایت روسیه خواند،‌ ادعایی که بعدها محققان نیز آن را ثابت کردند. یا در سانحه هواپیمای روسیه که از اسرائیل به این کشور پرواز می‌کرد، سانحه همزمان با مانور هوایی مشترک روسیه و اوکراین انجام شد و اوکراین نیز مسوولیت قبول کرد و خسارت را هم پرداخت کرد. در پرونده ایران همه دنیا یک صدا، نیروهای مسلح دولت ایران را مقصر معرفی کردند ولی برای مدت سه روز از صدر تا ذیل حکومت آن را تکذیب می‌کردند و در نهایت مجبور به پذیرش شدند. 

۴- مقایسه اطلاع رسانی و کشف حقیقت در یک پرونده متعلق به ۴۰ سال پیش با پرونده ای که یک هفته پیش رخ داده، کاملا مردود است چراکه فناوری امروز دنیا قابل مقایسه حتی با فناوری چند سال پیش نیست چه رسد به ۴۰ سال پیش. شاید اگر ما در شرایط ۴۰ سال پیش بودیم همه می‌پذیرفتند که هواپیما نقص فنی داشته و کسی متوجه حقیقت نمی‌شد یا دستکم به این زودی‌ها کسی به حقیقت پی نمی‌برد ولی در دنیای امروز که هر اتفاقی در دنیا را مردم به لحظه شکار و تصاویر آن را مخابره می‌کنند و دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی دنیا با ماهواره‌ها و رادارها تمام وقایع جهان را رصد می‌کنند، کتمان حقیقت اساسا ممکن نیست و یا اینکه بسیار سخت تر از گذشته شده است. از این حیث اطلاعیه سپاه و قبول مسوولیت نه از روی صداقت بلکه بیشتر از روی اجبار و نداشتن راه فرار صورت گرفته است.

۵- با وجود قبول مسئولیت توسط ایران هنوز ابهام‌های زیادی در خصوص این فاجعه وجود دارد و روشن نیست سپاه پاسداران چه بخشی از حقیقت را افشا و چه بخشی را کتمان کرده است. انتشار تصاویری که نشان می‌دهد دو موشک به سمت هواپیما شلیک شده یکی از مهمترین ابهام‌های این پرونده است. ابهامی که صداقت فرمانده هوا و فضای سپاه را مبنی بر اینکه مامور پدافند هوایی تنها ۱۰ ثانیه فرصت تصمیم‌گیری داشته زیر سوال می‌برد. برای پی بردن به میزان صداقت سپاه در این پرونده هنوز باید صبر کرد و منتظر نتایج تحقیقات بین‌المللی در این خصوص بود.

بنابراین اگر مدل رفتاری مقبول، «روسیه» باشد حق با شریعتمداری است چراکه در همین پرونده نیز روسیه از دست ایران عصبانی است. روسیه معتقد است ایران باید حقیقت را کتمان و انگشت اتهام خود را متوجه آمریکا می‌کرد. ولی آنچه برای رسانه‌ها از جمله فکت‌نامه ارزش شمرده می‌شود کمک به کشف حقیقت و طرح ادعا بر اساس فکت‌های معتبر است از این رو، فکت نامه ادعای حسین شریعتمداری مبنی بر «صداقت مثال زدنی سپاه پاسداران در سانحه هواپیمای اوکراینی» را «گمراه کننده» می‌داند.