مطبوعات و رسانه‌ها
نشریات چاپی و آنلاین
در پی عملیات موشکی ایران، ۸۰ نظامی آمریکایی کشته شده‌اند.
نادرست
۸۰ کشته یا صفر؛ رسانه‌های داخل ایران یا رئیس جمهور آمریکا؛ کدام دروغ می‌گویند؟
حوالی ساعت دو و نیم صبح به وقت ایران، در روز ۱۸ دی ماه ۱۳۹۸ رسانه‌های ایران بیانیه‌ای منتشر کردند که خبر از آغاز «انتقام سخت» می‌داد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این بیانیه از موشک باران پایگاه نظامی «عین الاسد» محل استقرار نیروهای نظامی آمریکا و ائتلاف، در خاک عراق خبر داد. این خبر از سوی منابع آمریکایی تایید شد اما جزئیاتی از صدمات آن منتشر نشد.
ساعاتی بعد، رسانه‌های ایران مدعی شدند که در پی این عملیات، که با نام عملیات شهید قاسم سلیمانی انجام شده، ۸۰ نظامی آمریکایی کشته و شماری مجروح شده‌اند. این خبر اما با خبری که ساعاتی بعد از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا اعلام شد در تناقض بود. رئیس جمهور آمریکا در کنفرانسی خبری ساعت ۸ شب به وقت تهران در مقابل دوربین رسانه‌ها حاضر و اعلام کرد نظامیان آمریکا در سلامت هستند و کسی آسیب ندیده است. او تنها تایید کرد که خساراتی جزئی به تاسیسات نظامی وارد شده است.
آیا حملات موشکی ایران به پایگاه‌های نظامی مستقر در عراق، تلفات جانی داشته است؟ فکت‌نامه در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.
خبر کشته شدن ۸۰ نظامی آمریکایی چگونه منتشر شد؟
بررسی خبرگزاری‌های اصلی ایران (فارس، تسنیم، مهر و ایسنا) نشان می‌دهد تقریبا همه به صورت کم‌وبیش همزمان و با اختلاف چند دقیقه از یکدیگر، خبر «هلاکت ۸۰ نظامی آمریکایی» را به نقل از «یک مقام آگاه در سازمان اطلاعات سپاه» منتشر کرده‌اند. خبرگزاری صدا و سیما این خبر را اختصاصی خود خوانده در حالی ۴دقیقه بعد از تسنیم منتشرش کرده است. با این‌حال ایرنا در پوشش خبری خود اشاره‌ای به چنین عددی نکرده است.
متن اصلی برای همه کم‌وبیش یکسان است و همه به این موضوع اشاره کرده‌اند که:
به‌گفته این منبع آگاه دست‌کم ۸۰ نظامی آمریکایی در این حمله کشته شده‌اند. در این حمله همچنین تعدادی هواپیمای بدون سرنشین و بالگرد و تجهیزات فراوان نظامی آسیب‌های جدی دیده‌اند.
این طور به نظر می‌رسد که یک خبر از پیش آماده شده برای همه رسانه‌ها ارسال شده است.
خبرگزاری فارس اما ۴ ساعت بعد یعنی در ساعت ۱۲:۵۹ دقیقه، در خبری تکمیلی از افزایش آمار کشته شدگان حمله موشکی خبر داد و به نقل از منابع آگاه در اطلاعات سپاه نوشت: «تلفات تروریست‌های آمریکایی از آمار اولیه اعلام شده فراتر رفته است.» این خبرگزاری می‌افزاید: «پیش از این یک مقام مسئول در سازمان اطلاعات سپاه به فارس گفته بود: در هدف قرار دادن ۲۰ هدف در پایگاه عین‌الأسد، دست کم ۸۰ نظامی آمریکایی کشته و حدود ۲۰۰ نفر زخمی شده‌اند که زخمی‌ها بلافاصله با بالگرد از این پایگاه بیرون برده شده‌اند.»
آیا منابع رسمی اعم از سیاسی یا نظامی، آمار تلفات را اعلام کرده‌اند؟
از صبح امروز صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و خبرگزاری‌های داخلی در گفت‌وگوهای متعدد با مقام‌های نظامی و سیاسی به بررسی حمله موشکی سپاه به پایگاه‌های نظامی مستقر در عراق پرداخته‌اند. بررسی‌های فکت نامه نشان می‌دهد که هیچ کدام از مقام‌های نظامی و سیاسی، آماری از تلفات این حادثه ارائه و حتی به خبر کشته شدن ۸۰ نظامی آمریکایی نیز اشاره نکرده‌اند. (تا لحظه انتشار این گزارش)
اولین مصاحبه با یک مقام نظامی را خبرگزاری تسنیم در ساعت ۶:۵۶ دقیقه صبح منتشر کرده است. حمیدرضا مقدم‌فر مشاور فرمانده‌کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این گفت‌وگو نه تنها به آمار تلفات اشاره‌ای نکرده بلکه پیش از آنکه مقام‌های آمریکایی خبری یا اظهارنظری از تلفات منتشر کنند در اقدامی پیش‌دستانه، مدعی شده که آمریکایی‌ها در پی کتمان واقعیت هستند. او گفته: «این انتقام در سطح بسیار بزرگ و در مهمترین پایگاه آمریکایی‌ها در عراق که به پایتخت آمریکا در عراق مشهور است صورت گرفت و در برآوردهای اولیه خسارات زیادی به این پایگاه وارد شده است، هرچند که آمریکایی‌ها سعی دارند این واقعیت را کتمان کنند.»
عباس نیلفروشان معاون عملیات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در این گفت‌وگو با تسنیم هیچ اشاره‌ای به آمار تلفات ندارد تنها گفت: «موشک‌های شلیک‌شده توسط سپاه دقیقاً به اهداف مورد نظر اصابت کرده و دشمن قادر به انحراف یا انهدام هیچ‌کدام از آنها نبوده است.
عصر روز چهارشنبه ۱۸ دی، سردار ابوالفضل شکارچی سخنگوی ارشد نیروهای مسلح نیز با تعدادی از رسانه‌ها از جمله خبرگزاری فارس به صورت تفصیلی مصاحبه کرده ولی او نیز در این مصاحبه به آمار تلفات اشاره‌ای ندارد. او در پاسخ به این سوال که «برخی رسانه‌های خارجی مدعی هماهنگی ایران و آمریکا پیش از حمله موشکی و تخلیه پایگاه توسط نیروهای آمریکایی شده‌اند»، خاطرنشان کرده: «صد درصد این موضوع یک دروغ محض است؛ اصولا چنین موضوعی با روح سیلی زدن به دشمن تضاد دارد.»
ساعت ۱۴:۲۲ چهارشنبه، بیانیه ارتش در حمایت از حمله موشکی سپاه پاسداران منتشر شد. در این بیانه نیز اشاره‌ای به تلفات آمریکا و نیروهای مستقر در این پایگاه نظامی نشده و تنها آمده که «پاسخ کوبنده به اقدام تروریستی و جنایتکارانه دولت آمریکا حق مسلم و انتظار مشروع امت اسلام و آزادگان جهان و تحقق وعده نظام اسلامی بود که گوشه‌ای از آلام مردم مسلمان و آزاده منطقه را التیام بخشید.»
آیا رئیس جمهور آمریکامی‌تواند خبر را کتمان کرده باشد؟
از نظر فکت‌نامه و اصول حرفه‌ای سنجش صحت اخبار، در این مورد خاص، نه رئیس جمهور و نه هیچ مقامی در آمریکا قادر به کتمان حقیقت و پنهان کردن کشته شدن ۸۰ نظامی نیست، چراکه:
۱- وقتی رئیس جمهور در یک کنفرانس رسمی با حضور سران نظامی و مقام های کشوری از جمله معاون اول و وزرای دفاع و خارجه، خبری را اعلام می کند به منزله تایید خبر از سوی تمام مقام‌های حاضر در کنفرانس است.
۲- خبر امنیتی-نظامی مطرح توسط رئیس جمهور آمریکا، خبر رسمی پنتاگون است که رئیس جمهور اعلام می‌کند یعنی منبع خبر پنتاگون شناخته می‌شود. این سخنان بلافاصله در وبسایت وزارت دفاع آمریکا منتشر شده است.
۳- ساختار نظام سیاسی-حقوقی آمریکا اجازه نمی‌دهد قدرت در دست یک نفر به حدی متمرکز شود که بتواند حقیقت را کتمان کند. در نظام سیاسی آمریکا قوای سه گانه ضمن حفظ استقلال، بر یکدیگر تسلط و نظارت دارند. تخطی هر کدام از قوا از قانون به منزله بازخواست توسط سایر قواست.
۴- آزادی و استقلال قوا و رسانه‌ها و نهادهای نظارتی آمریکا اجازه نمی‌دهد چنین مساله مهمی پشت پرده مخفی بماند.
۵- شفافیت موجود و دسترسی عموم مردم به لیست سربازان و کشته شدگان، از دیگر مواردی است که جلوی چنین پنهان کاری‌ای را خواهد گرفت. از آن‌جمله به وب سایت icasualties.org می توان اشاره کرد. این وب سایت لحظه به لحظه، ارتش آمریکا در جنگ‌ها از جمله در عراق را، رصد و آمار تلفات را گزارش می‌کند. این وبسایت به نقل از منابع آمریکایی معتقد است کسی در این حمله کشته نشده است. به گزارش این وبسایت در سال ۲۰۲۰ ارتش آمریکا در عراق، تلفاتی نداشته است. این وب سایت مخاطبان را به گزارشی از بیزینس اینسایدر ارجاع می‌دهد که در خصوص تلفات حمله موشکی ایران نوشته است: «مجموعه‌ای از گزارش‌های منابع رسمی نشان می‌دهد که حمله موشکی چهارشنبه صبح ایران در عراق تلفاتی نداشته است.» براساس گزارش این وب سایت آخرین نظامی کشته شده آمریکایی در عراق ناتانلی آیریش بوده که در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۹ در بغداد کشته شده است.
جمع‌بندی
ادعای رسانه‌های داخل ایران، از جمله ادعاهایی است که برای آن فکتی وجود ندارد و براساس این داده‌ها می‌توان نتیجه گرفت که این خبر معتبر نیست:
۱- تقریبا همه خبرگزاری‌های رسمی ایران به صورت کم‌وبیش همزمان و با اختلاف چند دقیقه از یکدیگر، خبر «هلاکت ۸۰ نظامی آمریکایی» را به نقل از «یک مقام آگاه در سازمان اطلاعات سپاه» منتشر کرده‌اند.
۲- خبر کشته شدن ۸۰ نظامی آمریکایی از سوی هیچ مقام رسمی داخلی و خارجی تایید نشده است.
۳- منابع رسمی نظامی و کشوری آمریکا رسما اعلام کرده‌اند هیچ نظامی آمریکایی در این عملیات آسیب ندیده است. کشته شدن سربازان آمریکایی، آن هم در ابعادی که رسانه‌های ایران ادعا کرده‌اند، خبری نیست که دولت آمریکا بتواند آن را کتمان کنند. ساختار نظام سیاسی-حقوقی و قدرت و استقلال رسانه‌ها و همچنین شفافیت اطلاعات سربازان ارتش و گزارش‌های فوری تلفات، اجازه چنین پنهان‌کاری‌ای را به هیچ دولتی در آمریکا نمی‌دهد.
فکت‌نامه بر این باور است که ادعای منتشر شده در رسانه‌های داخلی مبنی بر «کشته شدن ۸۰ نظامی آمریکا در حمله موشکی ایران به عراق»، «نادرست» است. شاید فکت روشنی و قابل اثباتی برای رد این ادعا نتوان ارائه کرد ولی مجموع داده‌ها نشان می‌دهد که این خبر درست نیست.
