آمار زندانیان حوزه مواد مخدر در ایران

محمد ترحمی مدیرکل حقوقی و امور مجلس ستاد مبارزه با مواد مخدر روز ۴ آبان ۱۳۹۸ در نشست شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان سمنان با بیان اینکه اکثر آسیب‌های اجتماعی در جامعه از جمله طلاق، حاشیه نشینی و کودکان کار به مواد مخدر منتهی می‌شود، مدعی شده ۶۰ تا ۷۰ درصد زندانیان کشور در حوزه مواد مخدر هستند. او در این نشست گفته: «بحث مبارزه با مواد مخدر در جامعه، باید تغییر رویکرد و سیاست جنایی ایجاد شود و این مهم می‌طلبد تا بنیان‌های اقتصادی سوداگران مواد مخدر و فعالان این عرصه را نشانه گرفته و از بین رود.»

آیا ۶۰ تا ۷۰ درصد زندانیان کشور را قاچاقچیان مواد مخدر تشکیل می‌دهند؟ فکت‌نامه در این گزارش می‌کوشد با استناد به گزارش‌های رسمی و اظهارنظرهای مقام‌های مسئول به این پرسش پاسخ دهد.

 

تعداد زندانیان مواد مخدر

ادعای مرتبط بودن جرایم ۶۰ تا ۷۰ درصد زندانیان به مواد مخدر، محدود به محمد ترحمی مدیرکل حقوقی و امور مجلس ستاد مبارزه با مواد مخدر نیست. این ادعا پیشتر نیز بارها از سوی دیگر مدیران این ستاد از جمله اسکندر مومنی دبیرکل  ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز مطرح شده است. اظهارات مومنی البته کمی دقیق تر از ادعای ترحمی است چراکه او می‌گوید: «منشاء بسیاری از آسیب‌ها و جرایم، مواد مخدر است. نزدیک به ۷۰ درصد زندانیان کشور به واسطه جرایم مرتبط با مواد مخدر در زندان به سر می‌برند.»

اینجا یک تفاوت عمده وجود دارد: آیا ۷۰ درصد زندانیان مجرمان مواد مخدری هستند؟ یا منشاء به زندان افتادن ۷۰ درصد زندانیان مواد مخدر است؟ چراکه افرادی می‌توانند جرایم دیگری داشته باشند یعنی به جرایم مرتبط با مواد مخدر به زندان نیافتاده باشند ولی ریشه جرم‌شان به دلیل اعتیاد به مواد مخدر باشد مثل بسیاری از طلاق‌ها که به دلیل اعتیاد یک طرف روی می‌دهد، یا ضرب و جرح‌هایی که ناشی از خماری یا نشئگی روی می‌دهد.

 

آمار زندانیان مواد مخدری بر اساس گزارش‌های رسمی 

برای به دست آوردن آمار تفکیکی زندانیان ابتدا، سری زدیم به سازمان زندان‌ها و مراکز تربیتی کشور ولی متاسفانه هیچ آماری از زندانیان و جرایم آنها در این وب سایت موجود نبود. وب سایت سازمان آمار ایران را دیدیم ولی در سازمان آمار ایران هم نشانی از آمار زندانیان نیافتیم تنها در گزارش سالنامه آماری سال ۱۳۹۶ جدولی یافتیم از تعداد دستگیرشدگان در ارتباط با مواد مخدر. براساس اطلاعات موجود در سالنامه آماری سال ۱۳۹۶، در این سال در مجموع ۴۱۳ هزار ۸۴ نفر دستگیر شده‌اند که الزاما همه آنها به زندان نرفته‌اند. ۲۴۱ هزار ۴۹۵ نفر دستگیرشدگان به جرم قاچاق مواد مخدر دستگیر شدند و ۱۶۶ هزار ۳۸۹ نفر آنها معتاد بوده‌اند که قاعدتا معتادها به مراکز بازپروری اعزام شده‌اند نه زندان. در میان بازداشت‌شدگان ۵ هزار ۲۰۰ نفر نیز از اتباع دیگر کشورها وجود داشته است.

در وب سایت قوه قضاییه و پژوهشگاه دستگاه قضایی نیز آماری از زندانیان و چرایی زندانی شدن افراد نیافتیم تنها در گزارش عملکرد قوه قضاییه در سال ۱۳۹۵ و در بررسی عملکرد سازمان زندان‌ها به آمار تفکیکی زندانیان پرداخته شده است. در این گزارش آمده است: «آمار زندانیان در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که جرایم مواد مخدر ۴۳/۷۷درصد، سرقت و ربودن مال غیر ۲۵/۶۰درصد و جرایم علیه اشخاص ۱۰/۹ درصد زندانیان را تشکیل می‌دهد.»

 

اظهارات مقام‌های مسئول

همان‌طور که در بالا آمد بیشترین اظهارنظر در خصوص تعداد زندانیان مواد مخدری، مربوط می‌شود به مدیران ستاد مبارزه با مواد مخدر، ولی اظهارات آنها نمی‌تواند ادله خوبی برای تایید یا رد این ادعا باشد چرا که آنها نهادی ذی‌نفع هستند و ادعاهای آنها می‌تواند اغراق و در جهت جذب بودجه و امکانات بیشتر برای سازمان متبوع شان باشد. از این رو برای یافتن پاسخ این پرسش به سراغ اظهارات مقام‌های دستگاه قضایی از جمله رئیس سازمان زندان‌ها رفتیم.

۲ تیر ۱۳۹۴ آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، رئیس وقت قوه قضائیه در برنامه‌ای تلویزیونی، آمار زندانیان مواد مخدر را ۴۰ درصد عنوان کرده و گفته: «یکی از معضلات این است که قریب ۴۰ درصد زندانیان ما به طور مستقیم در ارتباط با مواد مخدر و حدود ۳۰ درصد زندانیان نیز به صورت غیرمستقیم در ارتباط با مواد مخدر زندانی شدند. امروز ۷۰ درصد زندان ما را بحث مواد مخدر اشغال کرده که نگران کننده است.»

۱۲ مهر ۹۵ خبرگزاری تسنیم در گزارشی به نقل از وزیر دادگستری، آمار تفکیکی زندانیان را به ترتیب بالاترین درصد به این شرح اعلام کرده است:

• جرایم مواد مخدر و روانگردان با ۴۳/۶۶ درصد
• سرقت، ربودن مال غیر با ۲۶/۳۲ درصد
• جرایم علیه اشخاص با ۱۱/۱۸ درصد

۱۹ دی ۹۷، اصغر جهانگیر، رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، آمار زندانیان مواد مخدر را ۳۹ درصد اعلام کرده و گفته: «زندانیان جرایم مواد مخدر با ۳۹ درصد بیشترین تعداد زندانیان کشور را به خود اختصاص داده و زندانیان جرایم مربوط به سرقت و جرایم علیه اشخاص نیز، با ۲۰ و ۱۰ درصد رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.»

 

جمع بندی

محمد ترحمی مدیرکل حقوقی و امور مجلس ستاد مبارزه با مواد مخدر روز ۴ آبان ۹۸ در نشست شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان سمنان، مدعی شده ۶۰ تا ۷۰ درصد زندانیان کشور در حوزه مواد مخدر هستند. این آمار پیشتر از سوی دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز اعلام شده بود منتهی اسکندر مومنی، منشاء جرایم ۷۰ درصد زندانیان را مواد مخدر اعلام کرده بود.

بر اساس گزارش رسمی قوه قضاییه از آمار زندانیان در سال ۱۳۹۵، ۴۳/۷۷ درصد زندانیان را مواد مخدری‌ها تشکیل داده بودند. رئیس وقت قوه قضائیه نیز در سال ۱۳۹۴ آمار زندانیان مواد مخدری را ۴۰ درصد و رئیس سازمان امور زندان‌ها تعداد کسانی که در ارتباط با جرایم مواد مخدر در سال ۹۷ در زندان بوده‌اند را ۳۹ درصد اعلام کرده است. آماری که بسیار به هم نزدیک و حکایت از اختصاص یافتن ۴۰ درصد زندانیان به افراد مرتبط با مواد مخدر حکایت دارد.

از این رو فکت نامه ادعای محمد ترحمی را «نادرست» می‌داند.