سهم تهران از اقتصاد ایران

محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، روز جمعه ۱۹ مهر ۱۳۹۸ در حساب کاربری خود در توییتر مدعی شده «حدود یک‌سوم از درآمد اقتصاد ملی در تهران ایجاد می‌شود که یک دهم این رقم نیز در تهران هزینه نمی‌شود.»

برای درستی‌سنجی این ادعا اول تلاش کردیم از آقای هاشمی درباره منبع این ادعا و منظور دقیق او از درآمد اقتصاد ملی سوال کنیم که تا این لحظه پاسخی به سوال ما داده نشده است. 

برای همین خود دست به کار شدیم تا با استناد به آمارهای رسمی ببینیم سهم تهران از «درآمد ملی» چقدر است؟

 

سهم تهران از اقتصاد ایران چقدر است؟

اگر فرض کنیم که منظور رئیس شورای شهر تهران از درآمد اقتصاد ملی، تولید ناخالص داخلی است، برای پیدا کردن این سوال باید به آمار حساب‌های منطقه‌ای مرکز آمار ایران مراجعه کنیم. 

آخرین گزارش حساب‌های منطقه‌ای در سایت مرکز آمار مربوط به سال ۱۳۹۴ است. بر اساس این آمار سهم تهران از کل تولید ناخالص داخلی ایران تا چهار سال پیش ۲۳/۷۲ درصد بوده است. اگر نفت را از محاسبات حذف کنیم و صرفا تولید ناخالص داخلی بدون نفت در نظر بگیریم، سهم استان تهران به ۲۶/۹۶ درصد می‌رسد.

 

 

سهم تهران از تولید ناخالص داخلی البته در طول سال‌های مختلف تغییر اندکی داشته است، چنانکه در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳ سهم تهران از تولید ناخالص داخلی بین ۱۹/۴۴ تا ۲۱/۴۳ درصد بوده است. در سال‌های ۱۳۹۰، ۱۳۹۱، ۱۳۹۲ تهران بعد از خوزستان دومین اقتصاد بزرگ استانی در ایران است. در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ ایران با پشت سر گذاشتن خوزستان به مقام نخست می‌رسد. این تغییر مربوط به تحولات مربوط به تولید نفت است، وگرنه رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت تغییر چندانی نداشته و سهم تهران در تمام این سال‌ها در محدوده ۲۶ درصد بوده و با اختلاف در مقام اول در میان ۳۱ استان کشور قرار داشته است.

 

سهم استان تهران از درآمدهای بودجه‌ای چقدر است؟

برای اطمینان سراغ بودجه هم رفتیم تا ببینیم آیا نسبت درآمدهای استانی تهران در بودجه دولتی نزدیک به نسبت یک سوم گفته شده از سوی رئیس شورای شهر تهران است. پاسخ منفی است. 

طبق داده‌های جدول شماره ۱۰ قانون بودجه ۱۳۹۸، ۵۲درصد درآمدهای استانی برای استان تهران پیش‌بینی شده است. پیش‌بینی شده از مجموع ۱۳۰ هزار و ۵۷۱ میلیارد تومان درآمد استانی، ۶۸ هزار و ۹۰ میلیارد تومان در استان تهران محقق شود. عمده این درآمدها درآمدهای مالیاتی است. حدود ۱۷ درصد اعتبارات استانی بودجه ۱۳۹۸ هم برای استان تهران در نظر گرفته شده است. 

 

آیا مقایسه حجم اقتصاد تهران با بودجه توسعه شهری، مقایسه درستی است؟ 

بخش دوم جمله آقای هاشمی، رئیس شورای شهر تهران تقریبا نامفهوم است. به هر حال معنی هم روش محاسبه و هم تعریف تولید ناخالص داخلی استان‌ها شبیه تعریف تولید ناخالص داخلی کل یک کشور است. یعنی نتیجه تمام فعالیت‌های اقتصادی واحدهای تولید کالا یا خدمات در آن منطقه، از کشاورزی گرفته تا خدمات مالی و بانکی، تا ساختمان و... است و قطعا محدود به دولت و شهرداری و توسعه یا بهسازی فضاهای شهری نمی‌شود. 

تولید ناخالص داخلی تهران نتیجه فعالیت‌های اقتصادی است که در تهران جریان دارد، قطعا این شاخص با بودجه دولتی یا اعتبارات عمرانی برای توسعه زیرساخت‌ها متفاوت است. کما اینکه تولید ناخالص داخلی ایران متفاوت از بودجه عمومی کشور است. 

با این حساب مقایسه بودجه توسعه شهر با تولید ناخالص داخلی، مقایسه بی‌موردی است. 

اما به هر حال مقایسه بودجه شهرداری با حجم اقتصاد تهران در سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد نسبت یک دهم هم مبنای درستی ندارد. حجم کل بودجه شهرداری در این سال برابر ۱۷ هزار و ۲۹۰ میلیارد تومان بوده که ۳ هزار و ۲۴۷ میلیارد تومان آن به اعتبارات عمرانی اختصاص داشته است. کل بودجه شهرداری تهران تقریبا یک هفدهم تولید ناخالص داخلی استان است. اگر بخواهیم از این نسبت درست استفاده کنیم باید بگویید که سهم مدیریت شهری پایتخت یک هفدهم کل اقتصاد استان تهران است، وگرنه این که بگوییم یک دهم یا حتی یک هفدهم تولید ناخالص داخلی تهران در تهران هزینه نمی‌شود، از اساس مقایسه درستی نیست.

 

جمع‌بندی

مشخص است نسبت یک سوم گفته شده از سوی رئیس شورای شهر تهران بزرگ‌نمایی و اغراق‌شده است. حتی اگر شهر تهران را مترادف استان تهران در نظر بگیریم باز هم به نسبتی بیش از یک چهارم تا یک پنجم نمی‌رسیم. بر اساس آخرین آمارها، سهم کل استان تهران از تولید ناخالص داخلی ایران در سال‌های گذشته بین ۲۰ تا نهایتا ۲۴ درصد بوده است. اگر تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت را مبنای محاسبه قرار دهیم، سهم کل استان به حدود ۲۶ تا ۲۷ درصد نمی‌رسد. 

این همه در حالی است که مقایسه بودجه توسعه شهری با تولید ناخالص داخلی، مقایسه بی‌موردی است. حجم اقتصاد یک منطقه در واقع نتیجه مجموع فعالیت‌های اقتصادی بخش‌های دولتی، نهادهای عمومی و کل مردم آن منطقه است. سازمان مدیریت شهری نیز جزئی از مجموعه اقتصاد منطقه‌ای تهران است. سهم بالای استان تهران از اقتصاد ایران، ناشی از وجود بنگاه‌های متعدد تولیدی و خدماتی در استان تهران و نتیجه اقتصاد مرکزگرای ایران است. 

برای اطمینان، نسبت درآمدهای استانی در بودجه سالانه دولت را هم بررسی کردیم تا ببینیم آیا به نسبت یک سوم گفته شده از سوی رئیس شورای شهر تهران نزدیک است که این طور نبود. یعنی حتی اگر فکر کنیم منظور آقای هاشمی درآمدهای بودجه سالانه دولت بوده، باز هم گفته او درست نیست. 

به همین دلیل فکت‌نامه این گفته محسن هاشمی را که «حدود یک سوم از درآمد اقتصاد ملی در تهران ایجاد می‌شود»، به دلیل بزرگ‌نمایی نادرست ارزیابی می‌کند.