بودجه آموزش و پرورش و حقوق معلمان در طول ۶ سال چقدر افزایش داشته است؟

حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، روز دوشنبه اول مهر ۱۳۹۸ در مراسم آغاز سال تحصیلی در تهران گفت: 

«دولت تمام تلاش خود را برای ارتقای آموزش و پرورش کشور بکار گرفته به گونه‌ای که از ابتدای فعالیت دولت یازدهم تاکنون بودجه آموزش و پرورش سه برابر شده و از ۱۵ هزار میلیارد به ۴۶ هزار میلیارد تومان رسیده و حقوق معلمان نیز در این دوره زمانی به طور متوسط چهار برابر شده و به طور متوسط از یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان در سال ۱۳۹۲ به ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان در سال جاری افزایش یافته است.»

برای بررسی این ادعا نخست سراغ قوانین بودجه سالانه رفتیم تا ببینیم در فاصله شش سال، یعنی از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸چه تغییراتی صورت گرفته است. 

 

مقایسه بودجه به قیمت روز

در ردیف ۱۲۷۵۰۰ قانون بودجه سال ۱۳۹۲ (صفحه ۱۶۰) مجموع اعتبارات وزارت آموزش و پرورش ایران به ۱۵ هزار و ۲۴۲ میلیارد تومان می‌رسد. این رقم ۶/۵ درصد کل منابع عمومی دولت در آن سال است. از این میان ۱۳ هزار و ۲۹ میلیارد تومان مربوط به حقوق و دستمزد معلمان و کارکنان این وزارتخانه است.

مجموع اعتبارات این ردیف در قانون بودجه سال ۱۳۹۸ (صفحه ۱۷۲) به ۴۵ هزار و ۸۳۱ میلیون تومان رسیده است. این رقم ۸/۸ درصد کل منابع عمومی دولت در سال ۱۳۹۸ است. از این مبلغ ۴۰ هزار ۷۶ میلیارد تومان برای جبران خدمت کارکنان در نظر گرفته شده است.

با این حساب به نظر می‌رسد ادعای رئیس‌جمهوری ایران با داده‌های قانون بودجه سالانه هم‌خوانی دارد. کل بودجه وزارت آموزش و پرورش به نسبت ۶ سال پیش دقیقا ۳ برابر شده و بودجه مربوط به حقوق و مزایای کارکنان وزارتخانه به نسبت سال ۱۳۹۲ حدود ۳/۱ برابر بیشتر شده است. 

اما آیا این مقایسه نشان دهنده افزایش ارتقای مالی آموزش و پرورش در ایران است؟

 

مقایسه بودجه به قیمت ثابت

برای اینکه بتوانیم مقایسه دقیق‌تری از وضعیت آموزش و پرورش داشته باشیم باید این اعداد را با در نظر گرفتن قدرت خرید در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۸ مقایسه کنیم.

بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، شاخص قیمت کالا و خدمات در سال ۱۳۹۲ برابر ۷۳/۵ بوده است. این عدد در شهریور ۱۳۹۸ به ۱۸۱/۷ رسیده است. با این حساب میانگین شاخص قیمت‌‌ها در نیمه نخست امسال ۱۷۶/۹ بوده است. یعنی به طور متوسط قیمت یک سبد ثابت کالایی ۲/۴۱ برابر افزایش یافته است. 

با این اوصاف اگر بودجه آموزش و پرورش را به قیمت ثابت روز محاسبه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که ارزش بودجه آموزش و پرورش در سال ۱۳۹۲ در حال حاضر چیزی در حدود ۳۶ هزار و ۷۳۳ میلیارد تومان است. با این حساب میزان افزایش واقعی بودجه آموزش و پرورش حدود ۲۵درصد بوده است. 

همچنین بودجه حقوق و دستمزد کارکنان آموزش و پرورش نیز ۲۸درصد افزایش یافته است. ارزش روز ۱۳ هزار و ۲۹ میلیارد تومان بودجه حقوق و دستمزد در سال ۹۲ طبق داده‌های تورم مرکز آمار ایران حدود ۳۱ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان است. 

 

مقایسه حقوق معلمان

تا آنجا که ما گشتیم هیچ آمار یا گزارش رسمی وجود ندارد که نشان دهد متوسط حقوق معلمان چقدر است. صحبت‌ها و نقل قول‌ها هم پراکنده است. از جمله آمار ضد و نقیض می‌توان به اظهارات معاون سابق وزیر آموزش و پرورش اشاره کرد که در یک برنامه پرسشگر در ۳۱ خرداد ۱۳۹۸ گفته بود میانگین دریافتی معلمان زیر ۳ میلیون تومان است. این در حالی است که چند ماه پیش‌تر در دی ماه ۱۳۹۷ قاسم احمدی‌لاشکی نماینده مجلس و عضو کمیسیون تلفیق در همین برنامه تلویزیونی اعلام کرده بود: «میانگین حقوق یک معلم رسمی و پیمانی به طور میانگین سه میلیون و ۶۰۰ هزار تومان، حقوق یک معلم قراردادی که جمعیت آنها ۱۳ هزار نفر است به طور میانگین دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، حقوق معلمان حق‌التدریس که تعداد آنها بیش از ۳۲ هزار نفر است میانگین یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و حقوق سرباز معلمان که تعداد آنها ۸ هزار نفر است بیش از ۸۰۰ هزار تومان است».

اگر این ادعای آقای لاشکی درست باشد با احتساب افزایش حقوق در سال ۱۳۹۸، میانگین حقوق معلمان باید چیزی نزدیک به عددی باشد که حسن روحانی اعلام کرده است. 

با این همه ما تلاش کردیم با استفاده از داده‌های بودجه و همین طور آمار معلمان برآوردهایی به دست آوریم:

داده‌های موجود در سالنامه آماری ۱۳۹۶ مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که تعداد کل کارکنان آموزشی ایران ۹۷-۱۳۹۶ برابر ۷۸۵،۵۳۳ نفر است که از این میان ۵۵۸،۳۸۶ نفر معلم بوده‌اند. 

با این حساب اگر فرض کنیم تعداد کادر آموزشی به نسبت دو سال پیش ثابت باشد، در این صورت میانگین حقوق ماهانه کادر آموزشی ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان بودجه‌ای معادل ۳۸ هزار ۶۵۰ میلیارد تومان در سال می‌طلبد. این رقم در چارچوب اعتبارات «جبران حقوق کارکنان» قرار دارد، اما همه کارکنان آموزش و پرورش لزوما جزو کادر آموزشی نیستند. 

طبق آمار سازمان اداری و استخدامی کشور، تعداد کل کارمندان دولتی در ابتدای سال ۱۳۹۷ بالغ بر ۹۵۵ هزار نفر (شامل حدود ۸۲۷ هزار نیروی رسمی، ۱۱۲ هزار نیروی پیمانی و حدود ۱۶ هزار نیروی قراردادی) بوده است. با این حساب تعداد کارکنان آموزش و پرورش که جزو کادر آموزشی محسوب نمی‌شوند حدود ۱۷۰ هزار نفر است که ۴۲ هزار نفر از آنها کارمند رسمی‌اند. 

اگر بودجه حقوق و دستمزد وزارت آموزش و پرورش را به تعداد کل کارمندان این سازمان تقسیم کنیم، میانگین حقوق کل کارکنان آموزش و پرورش تا ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان پایین می‌آید. 

 

جمع‌بندی

مقایسه ردیف بودجه وزارت آموزش و پرورش در قانون بودجه سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که حجم بودجه امسال به نسبت ۳ سال پیش دقیقا ۳ برابر افزایش پیدا کرده است، این در حالی است که منابع عمومی دولت در این فاصله ۲/۲ برابر شده است.

این البته به معنی افزایش قدرت مالی آموزش و پرورش نیست، چرا که طبق آمار رسمی طی این مدت قدرت خرید در ایران در اثر تورم ۱۴۰ درصد کاهش یافته است. با این حساب اگر بخواهیم برآورد دقیقی از تغییرات داشته باشیم، باید اثر تورم را در نظر بگیریم و بودجه سال ۱۳۹۲ را در ضریب ۲/۴ ضرب کنیم تا ارزش روز آن را محاسبه کنیم. با این حساب به این نتیجه می‌رسیم که قدرت مالی آموزش و پرورش در این مدت ۲۵درصد افزایش یافته و حجم بودجه این سازمان بزرگ‌تر شده است. 

در مورد میزان افزایش حقوق معلمان اگرچه آمار یا گزارش رسمی در این‌باره وجود ندارد و از اظهارت ضد و نقیض و پراکنده نمی‌توان در این مورد به نتیجه قطعی رسید. اما محاسبه داده‌های بودجه و آمارهای معلمان نشان می‌دهد که عدد گفته شده از سوی حسن روحانی، دستکم در مورد میانگین حقوق معلمان رسمی دور از واقعیت نیست، اگرچه به طور قطعی همه واقعیت را نمایان نمی‌کند. به هر حال به نسبت ۶ سال پیش هم بودجه آموزش و پرورش افزایش یافته و هم تعداد معلمان و کارمندان این وزارتخانه کاهش پیدا کرده است. 

با این اوصاف فکت‌نامه این ادعای حسن روحانی را که «بودجه آموزش و پرورش از ابتدای دولت یازدهم سه برابر و حقوق معلمان چهار برابر افزایش یافته است» نیمه‌درست ارزیابی می‌کند.