رضا ملک‌زاده
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
ایران رتبه اول داروسازی خاورمیانه و هفتم جهان است.
نادرست
رتبه داروسازی ایران در جهان و خاورمیانه
رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، روز پنجم شهریور ۹۸ در افتتاحیه بیستمین کنگره پژوهشی سالیانه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گفته است: «ایران رتبه اول داروسازی خاورمیانه و هفتم جهان است».
آیا داروسازی ایران در خاورمیانه گوی سبقت را از رقبا ربوده است؟ آیا وضعیت داروسازی ایران از کشورهای صنعتی دنیا جلوتر است و توانسته به رتبه هفتم دست یابد؟
پیشتر و در پی درستی‌سنجی گفته‌ای از حسن روحانی به این مضمون که تولید ۹۵ درصد داروی مصرفی در داخل کشور تولید می‌شود،، به بررسی وضعیت داروسازی ایران پرداخته و به این نتایج رسیده بودیم که با وجود ۷۰ سال فعالیت در صنعت داروسازی، ایران در واردات دارو رتبه پنجاه و یکم و در صادرات رتبه هفتاد و سوم جهان را در اختیار دارد. سهم ایران از بازارهای جهانی دارو بسیار ناچیز است و هیچ یک از شرکت‌های داروسازی ایران در میان ۵۰ شرکت داروسازی برتر دنیا قرار ندارند.
جایگاه داروسازی ایران در جهان و خاورمیانه
موسسه Pharmaceutical Executive هر سال با بررسی وضعیت شرکت‌های معتبر داروسازی جهان و سهم آنها در بازارهای جهانی، گزارشی ارائه می‌کند. براساس گزارش سال ۲۰۱۹ این موسسه، پنجاه شرکت برتر داروسازی جهان از کشورهای آمریکا، سوئیس، فرانسه، انگلستان، آلمان، دانمارک، ژاپن، ایرلند، اسرائیل، استرالیا، بلژیک، کانادا، اسپانیا، ایتالیا، هنگ کنگ و چین انتخاب شده‌اند. تنها شرکت داروسازی در خاورمیانه که در این فهرست قرار دارد شرکت اسرائیلی Teva Pharmaceutical Industry است که در بیست و یکم ۲۱ دنیا قرار داده شده است.
موسسه بین‌المللی Novasecta Global 100 نیز در گزارش سال ۲۰۱۹ خود که اخیرا آن را منتشر کرده به بررسی ۱۰۰ شرکت معتبر داروسازی دنیا که آینده بهداشت و درمان مردم جهان را شکل می‌دهند پرداخته است. بررسی‌های این موسسه بین‌المللی نشان می‌دهد در این گزارش هم هیچ اشاره به ایران نشده و نامی از هیچ کدام از شرکت‌های داروسازی ایران در میان ۱۰۰ شرکت برتر دنیا دیده نمی‌شود.
حجم صادرات و واردات دارو توسط ایران
براساس آمار منتشره توسط World Top Export در سال ۲۰۱۸ ایران با صادرات ۷۰ میلیون دلار دارو در فهرست کشورهای صادر کننده دار در جایگاه هفتاد و ششم را داراست. در منطقه خاورمیانه ۵ کشور بیش از ایران دارو صادر کرده‌اند. رتبه اسرائیل در مقام اول منطقه و شانزدهم دنیا است. امارات، اردن، عربستان و عمان هم در مقام‌هایی بالاتر از ایران قرار دارند.
در میان واردکنندگان هم ایران در جایگاه پنجاه و هشتم قرار دارد. در منطقه خاورمیانه عربستان با رکورددار واردات دارو در منطقه و بیت و هفتمین واردکننده بزرگ جهان است. امارات سی و پنجم، اسرائیل چهل و یکم و عراق، یک پله بالاتر از ایران در جایگاه پنجاه و هفتم قرار گرفته است.
با این حساب ایران در صادرات دارو در خاورمیانه هفتم و در واردات در مقام پنجم قرار دارد.
میزان فروش دارو
فدراسیون بین‌المللی صنعت داروسازی در گزارش سال ۲۰۱۷ به بررسی میزان فروش دارو در کشورهای مختلف دنیا پرداخته است. براساس این گزارش میزان فروش دارو در کشورهای منطقه خاورمیانه به این شرح است:
- عربستان ۷ میلیارد و ۱۶۰ میلیون دلار
- امارات ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار
- اسرائیل ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار
- ایران ۱ میلیارد و ۹۱۰ میلیون دلار
- عراق ۱ میلیارد و ۶۲۰ میلیون دلار
- لبنان ۱ میلیارد و ۵۳۰ میلیون دلار
- کویت ۱ میلیارد و ۱۰ میلیون دلار
- اردن ۹۱۰ میلیون دلار
- عمان ۵۹۰ میلیون دلار
- قطر ۴۹۰ میلیون دلار
- یمن ۴۲۰ میلیون دلار
- بحرین ۳۲۰ میلیون دلار
- سوریه ۱۴۰ میلیون دلار
سرانه فروش دارو (براساس جمعیت) در کشورهای منطقه خاورمیانه در سال ۲۰۱۷ به این شرح گزارش شده است:
- امارات متحده عربی ۴۹۰ دلار و ۱۰ سنت برای هر نفر
- لبنان ۲۷۲ دلار ۴۰ سنت برای هر نفر
- کویت ۲۶۸ دلار و ۱۰ سنت برای هر نفر
- اسرائیل ۲۶۴ دلار و ۴۰ سنت برای هر نفر
- عربستان ۲۴۴ دلار و ۸۰ سنت برای هر نفر
- بحرین ۲۳۷ دلار و ۶۰ سنت برای هر نفر
- قطر ۲۲۶ دلار و ۳۰ سنت برای هر نفر
- عمان ۱۳۸ دلار و ۹۰ سنت برای هر نفر
- اردن ۱۲۲ دلار برای هر نفر
- عراق ۴۶ دلار برای هر نفر
- ایران ۲۴ دلار و ۴۰ سنت برای هر نفر
- یمن ۱۶ دلار برای هر نفر
- سوریه ۷ دلار و ۴۰ سنت برای هر نفر
جمع بندی
رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، روز پنجم شهریور ۹۸ در افتتاحیه بیستمین کنگره پژوهشی سالیانه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گفته است «ایران رتبه اول داروسازی خاورمیانه و هفتم جهان است».
آقای ملک‌زاده منبع و مرجعی برای گفته خود ارائه نکرده است. جست‌وجوهای ما نشان می‌دهد رده‌بندی کلی کشورها در زمینه داروسازی وجود ندارد، بلکه برخی موسسات بین‌المللی، اقدام به رتبه‌بندی شرکت‌ها کرده‌اند که در این میان هیچ نام و نشانی از شرکت‌های ایرانی به چشم نمی‌خورد. تنها کشور منطقه که یک شرکت داروسازی در آن در فهرست شرکت‌های برتر قرار دارد، اسرائیل است.
مقایسه شاخص‌های دیگر مانند صادرات، واردات و فروش دارو هم نشانهای در تایید گفته معاون وزیر بهداشت به دست نمی‌دهد. از این نظر صنعت داروسازی ایران حتی در میان کشورهای خاورمیانه هم جایگاه ویژه‌ای ندارد.
با این اوصاف می‌وان گفت این ادعای رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت «ایران رتبه اول داروسازی خاورمیانه و هفتم جهان است» ادعایی نادرست است.