علی خامنه‌ای
رهبر جمهوری اسلامی ایران
در آمریکا خانواده‌های پرجمعیت تشویق می‌شوند.
نادرست
آیا خانواده‌های آمریکایی تشویق به زاد و ولد می‌شوند؟
سایت رسمی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران، روز یکشنبه ۱۳ مرداد ۱۳۹۸، بخشی از گفته‌های او را از دیدار با »زوج‌های جوان» در روز چهارم فروردین ۱۳۹۸ منتشر کرده که در آن گفته شده:
«شما ببینید، در بعضی از کشورهای غربی، مثلا در آمریکا خانوادهای پانزده تا بچه دارند، بیست تا بچه دارند و از این قبیل، تشویق هم می‌شوند و هیچ کس مذمت‌شان نمی‌کند. اما نوبت به کشور ما که می‌رسد، این طرف قضیه تشویق می‌شود، یعنی کم‌فرزندی و مانند اینها».
اخیرا فکت‌نامه گزارش دیگری را با مضمون مشابه منتشر کرده و به این ادعا که «در آمریکا خانواده‌های متعددی ۱۰ تا ۱۲ فرزند دارند و داشتن ۵ تا ۶ بچه کاملا معمول است» نشان نادرست داده بود.
به هر حال در ایالات متحده آمریکا هم مانند ایران و سایر مناطق جهان، می‌توان به صورت موردی خانواده‌های پرجمعیت را پیدا کرد، اما این نمونه‌هارا نمی‌وان به کل جامعه آمریکا تعمیم داد. آمار رسمی و معتبر نشان می‌دهند که به ندرت (حدود یک درصد) خانوادهای در آمریکا بیش از ۵ فرزند دارند و داشتن ۱۵ فرزند آن قدر عجیب است که سوژه رسانه‌ها و برنامه‌های تلویزیونی می‌شود. کما اینکه در ایران هم چنین پدیده‌هایی توجه رسانه‌ها را به خود جلب می‌کند. می‌توان به گزارش تلویزیون ایران از خانواده علی‌لویی صاحب ۱۹ فرزند اشاره کرد که از قضا ته‌مایه طنز هم دارد. یا سریال طنز تلویزیونی «آقای گرفتار» که درباره خانوادهای بود که ناگهان صاحب ۹ فرزند ۹قلو شده بودند.
تشویق به افزایش زاد و ولد
صحبت‌های آیت‌الله خامنه‌ای اما بخش دیگری هم دارد که موضوع اختصاص این گزارش است. و آن اینکه آیا خانواده‌های پرجمعیت در آمریکا تشویق می‌شوند؟
تا آنجا که ما جست‌وجو کردیم در آمریکا هیچ سیاست تشویقی برای خانواده‌های پرجمعیت وجود ندارد. اما برخی معافیت‌های مالیاتی برای خانواده‌های صاحب فرزند در نظر گرفته می‌شود.
در برخی کشورهای غربی، از جمله کانادا، سوئد، بریتانیا، استرالیا و… تحت عنوان کمک‌هزینه یا مزایای فرزندان (Child benefit or children's allowance) اجرا می‌شوند. در این برنامه‌ها دولت هر ماه مبلغی را به ازای هر فرزند به خانواده‌ها واریز می‌کند. معمولا این مبلغ بستگی به درآمد خانوار دارد.
در آمریکا هم برنامه‌ای تحت عنوان اعتبار مالیاتی فرزندان «CTC» وجود دارد. بر اساس این برنامه خانواده‌های آمریکایی واجد شرایط، به ازای هر فرزند زیر ۱۷ سال، سالانه تا ۲هزار دلار معافیت مالیاتی می‌گیرند.
اما آیا می‌توان معافیت مالیاتی را برنامه‌ای تشویقی برای افزایش زاد و ولد تلقی کرد؟
جست‌وجوهای ما برای پیدا کردن ارتباطی میان برنامه اعتبار مالیاتی با افزایش زاد و ولد به جایی نرسیده است. در عوض می‌توان به موارد زیادی برخورد که به تاثیر این برنامه در کاهش فقر پرداخته‌اند. از جمله برآورد شده برنامه اعتبار مالیاتی فرزندان از سقوط ۲/۷ میلیون آمریکایی، شامل ۱/۵ کودک به زیر خط فقر جلوگیری کرده است.
اما در مورد ارتباط این برنامه با افزایش میزان زاد و ولد، به جز چند نمونه تحقیق دانشگاهی (مثل این مقاله با عنوان «درآمدهای مالیاتی و تاثیر آن بر نرخ باروری» که در سال ۲۰۰۷ منتشر شده است) عملا گزارش معتبری به دست نمی‌آید. این برنامه از سال ۱۹۹۷ به اجرا درآمده است. مبلغ آن هم از سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است. آن چه روشن است طبق آمارهای رسمی متوسط میزان باروری در آمریکا از ۲ فرزند در سال ۱۹۹۷ به ۱/۸ فرزند در سال ۲۰۱۶ کاهش پیدا کرده است.
به جز معافیت مالیاتی CTC اقدامات دیگری هم در ایالت‌های مختلف برای حمایت از خانواده‌های صاحب فرزند وجود دارند، اما چنانکه به نظر می‌رسد، این برنامه‌ها عمدتا سمت و سوی مبارزه با فقر دارند.
مقایسه با سیاست‌های تشویقی در ایران
آیت‌الله علی خامنه‌ای روز سی‌ام اردیبهشت ۱۳۹۳ «سیاست‌های کلی جمعیت» را در ۱۴ بند منتشر کرد. به طور مشخص دو بند از این ابلاغیه سیاست‌های تشویقی برای ازدواج و زاد و ولد است. پیش از این هم شورای عالی انقلاب فرهنگی در مهر ماه ۱۳۹۱ مصوبه‌ای با عنوان «راهبردها و اقدامات ملی مربوط به جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن» ابلاغ کرد که ماده سیزدهم آن (در ۲۲ بند) به «سیاست‌های حمایتی و تشویقی پلکانی» اختصاص داشت. از درمان رایگان ناباروری و افزایش مرخصی زایمان تا ۳۰ ماه گرفته تا اعطای سکه به ازای به دنیا آمدن هر بچه و دو برابر کردن حق عائله‌مندی و….
این در حالی است که در امریکا نه‌تنها خبری از پرداخت جایزه یا حق اولاد نیست، بلکه در قوانین کار این کشور، مرخصی با حقوق برای زایمان هم پیش‌بینی نشده. طبق قانون «مرخصی درمانی خانواده» شرکت‌هایی که بیش از ۵۰ نفر پرسنل دارند موظفند، ۱۲ هفته (کمتر از ۳ ماه) مرخصی زایمان بدون حقوق به کارمندان زن خود بدهند.
بر اساس گزارش‌ها ۴۰ درصد زنان آمریکایی شرایط استفاده از این مرخصی بدون حقوق را هم ندارند و ۲۵درصد زنان ناگزیرند دو هفته پس از زایمان به کار خود بازگردند تا بتوانند منابع مالی مورد نیاز خانواه‌شان را تامین کنند. بحث درباره افزایش مدت مرخصی زنان و پرداخت حقوق در این مدت، در رسانه‌های آمریکایی مطرح است.
در حالی که در ایران مدت مرخصی زایمان زنان ۶ ماه است. بر اساس طرحی که در مجلس تحت عنوان «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» در جریان است این مدت قرار است به ۹ ماه، با پرداخت «حقوق و فوق‌العاده‌های مرتبط» افزایش پیدا کند.
جمع‌بندی
ما با جست‌وجو در منابع رسمی نشانهای از اینکه خانواده‌های پرجمعیت در آمریکا تشویق می‌شوند پیدا نکردیم. البته خانواده‌هایی که فرزندان زیادی دارند، به عنوان موارد خاص و نسبتا عجیب معمولا مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرند، کمااینکه در ایران هم اوضاع رویکرد عمومی و رسانه‌ای به این موضوع همین است، اما از سیاست‌های تشویقی، آن هم با سطح انتظاراتی که در ایران مد نظر است (از پرداخت جایزه و مشوق‌های مالی گرفته تا افزایش مرخصی زایمان تا ارائه تسهیلات به مادران دانشجو و …) اثری دیده نمی‌شود. به عنوان نمونه در آمریکا چیزی تحت عنوان حق عائله‌مندی وجود ندارد. به کسی بابت به دنیا آوردن فرزند هدیه نمی‌دهند، مرخصی زایمان طبق قانون کار، ۱۲ هفته بدون حقوق است که مشمول همه هم نمی‌شود. طبق برخی گزارش‌ها ۴۰ درصد زنان شاغل آمریکایی مشمول شرایط استفاده از مرخصی بدون حقوق را ندارند و حدود ۲۵درصد از زنان شاغل دو هفته پس از زایمان ناگزیرند به سر کار خود بازگردند.
البته در آمریکا بعد از سال ۱۹۹۷ به خانواده‌های صاحب فرزند معافیت‌های مالیاتی داده می‌شود. هدف اصلی از این معافیت‌ها جلوگیری از سقوط خانواده‌های صاحب فرزند زیر خط فقر است. فکت‌نامه پیش‌تر در بررسی به گفته‌ای دیگر از رهبر ایران به بررسی پدیده فقر و خطر گرسنگی در آمریکا پرداخته بود. بر اساس آمارهای وزارت کشاورزی ایالات متحده، حدود ۴۱ میلیون نفر، از جمله نزدیک به ۱۳ میلیون کودک در معرض ناامنی غذایی قرار دارند. از این رو برنامه‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی یا سایر برنامه‌های ایالتی برای بهبود تغذیه کودکان عمدتا سمت و سوی مبارزه با فقر دارند.
حتی اگر این فرض دور از ذهن را قبول کنیم که معافیت‌های مالیاتی سیاست تشویقی برای افزایش فرزندآوری باشد، باز هم موضوع ارتباطی به خانواده‌های پرجمعیت ۱۰ یا ۱۵ نفری ندارد و نمی‌تواند مصداق ادعای آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران، مبنی تشویق خانواده‌های پرجمعیت باشد.
با این حساب فکت‌نامه این گفته آیت‌الله خامنه‌ای را که «در آمریکا خانوادهای پانزده تا بچه دارند، بیست تا بچه دارند و از این قبیل، تشویق هم می‌شوند» را خلاف واقعیت ارزیابی می‌کند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.
