آیا پزشکان ایرانی بیشترین درآمد را در جهان دارند؟

 

این گزارش به درخواست مخاطبان فکت‌نامه نوشته شده که از ما خواسته‌اند ادعاهای رسانه‌ای درباره میزان درآمد پزشکان ایرانی را درستی‌سنجی کنیم.

در سال‌های اخیر گزارش‌های زیادی در رسانه‌های ایران به این مضمون منتشر شده که درآمد پزشکان ایرانی بیش از سایر کشورها است.

از جمله این ادعاها می‌توان به گزارش‌ خبرگزاری‌های رسمی ایران (از جمله خبرگزاری‌های مهر، تسنیم خبرگزاری صدا و سیما) منتشر شده‌اند.

در ایران هیچ آمار و برآورد رسمی درباره وضعیت شغلی پزشکان وجود ندارد. نه در سایت نظام پزشکی و نه در سایت وزارت بهداشت، به جز برخی گفته‌ها و اعداد پراکنده، هیچ گزارش رسمی وجود ندارد که نشان دهد سازمان نظام پزشکی ایران چند عضو فعال در کدام بخش‌ها دارد.

با این همه می‌توان با بازخوانی و کنار هم قرار دادن این اطلاعات پراکنده، تصویری نسبتا واقعی از اوضاع به دست آورد.

برآوردهای پراکنده

موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی دی ۱۳۹۶ گزارشی از یک مطالعه تطبیقی با عنوان «میزان درآمد کادر پزشکی به تفکیک گروه‌های درمانی در کشورهای منتخب» منتشر کرده است. در این گزارش هم گفته شده «هیچ گونه اطلاعات معتبر و منسجمی از حقوق و دستمزد کارکنان حوزه سلامت در ایران وجود ندارد»، با این همه نویسندگان از طریق مطالعه میدانی میانگین درآمد سالانه پزشکان عمومی شاغل در طرح پزشک خانواده را ۹۰ میلیون تومان در سال برآورد کرده‌اند.

این عدد ۴/۷ برابر درآمد سرانه هر ایرانی در سال ۲۰۱۷ (زمان انتشار این گزارش) است.  همچنین حدود ۲/۵ برابر بیشتر از متوسط درآمد خانواده‌های شهری در سال ۱۳۹۶ است.

به جز این گزارش در منابع دیگر هم می‌توان اعداد و ارقام متفاوتی را یافت که در گزارش‌های دیگر وجود دارند. مثلا در گزارشی که اسفند ماه ۹۶ به قلم دو پزشک صاحب مقام رسمی (دکتر ابوالفضل سروش نماینده مجلس و دکتر حسن رودگری، مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی) در روزنامه اعتماد منتشر شده، میانگین حقوق پزشکان (عمومی و تخصصی) ایرانی سالانه ۱۲۰ میلیون تومان برآورد شده است.

در گزارش دیگری که تیر ۹۳ در نشریه نظام پزشکی چاپ شده، متوسط درآمد سالانه پزشکان عمومی در سال ۱۳۹۲، ۳۲ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.

در گزارش دیگری که سال ۹۲ در خبرگزاری تسنیم منتشر شده، گفته شده بر اساس اطلاعات معتبر در سال ۸۸، میانگین درآمد سالانه پزشکان متخصص در بیمارستان‌های دولتی ۱۸۰ میلیون تومان بوده است.

در یک اظهار نظر دیگر، ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت ایران، در یک نشست خبری در آذر ۹۴ اعلام کرد میانگین حقوق پزشکان متخصص مشغول به کار در بخش دولتی، ۱۲ تا ۱۳ میلیون تومان در ماه و میانگین درآمد پزشکان عمومی هم در آن سال ۵/۵ میلیون تومان بوده است.

علاوه بر همه اینها تصاویری هم از فیش حقوقی پزشکان متخصص در بیمارستان‌های تامین اجتماعی منتشر شده که نشان می‌دهد میانگین درآمد یک ساعت کار پزشکان متخصص جراح مغز و اعصاب در یکی از بیمارستان‌های بزرگ تامین اجتماعی بیش از ۱۷۴ هزار تومان است.

برآوردهای فکت‌نامه

برای هیچ کدام از این اعداد و ارقام گفته شده، منبع یا روش محاسبه‌ای ارائه نشده که بتوان اعتبار آن را ارزیابی کرد و درستی و نادرستی‌شان را سنجید.

از این رو خود دست به کار شدیم تا از طریق با کنار هم گذاشتن سایر اطلاعات و فکت‌های کمکی تصویری نسبتا واقعی از وضعیت موجود ترسیم کنیم.

یکی از این فکت‌های کمکی، گزارش‌های سازمان بیمه سلامت است. بر اساس یکی از این گزارش‌ها این سازمان در سال ۹۶ بیش از ۲،۵۲۸ میلیارد تومان از هزینه‌های بستری سازمان را به دستمزد پزشکان اختصاص داده است.

دقیقا معلوم نیست این رقم به چه تعداد پزشک پرداخت شده، اما می‌توان فرض کرد این دستمزد به طور یکسان میان پزشکان فعال در بخش دولتی پرداخت شده است.

به گفته قائم مقام وزیر بهداشت در سال ۹۶ از حدود ۴۰ هزار پزشک متخصص نزدیک به ۱۴ هزار نفر به صورت انحصاری در بیمارستان‌های دولتی کار کرده‌اند. اگر فرض کنیم این نسبت در مورد پزشکان عمومی هم برقرار باشد، جمعیت کل پزشکان عمومی، متخصص بیمارستان‌های دولتی به حدود ۲۹ هزار نفر می‌رسد.

با در نظر گرفتن این اعداد میانگین پرداختی سازمان بیمه سلامت به هر پزشک شاغل در بیمارستان‌های دولتی حدود ۸۷ میلیون تومان در سال ۹۵ بوده است.

پوشش بیمه‌ای سازمان بیمه سلامت در این سال نزدیک به ۴۸ درصد است، اگر همین نسبت را برای  ۵۲درصد مردمی که تحت پوشش بیمه‌های دیگر مثل تامین اجتماعی قرار دارند یا اصلا بیمه نیستند، محاسبه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که درآمد متوسط هر پزشک (شامل پزشک عمومی و متخصص) شاغل در بیمارستان‌های دولتی سه سال پیش حدود ۱۸۵ میلیون تومان (حدود ۱۵ میلیون تومان در ماه) بوده است.

ما برای کم کردن امکان خطا از درآمد بیشتر پزشکان شاغل در بخش خصوصی صرف نظر کردیم و  با محافظه‌کاری این عدد را میانگین درآمد کل پزشکان (اعم از پزشک متخصص و عمومی) در نظر گرفتیم و این طور فرض کردیم که درآمد متوسط یک پزشک در سال ۹۵، چیزی حدود ۱۵ میلیون در ماه بوده است.

این عدد در واقع چیزی بین اعداد و ارقام پراکنده‌ای است که از سوی رسانه‌ها و مسئولان گفته شده و می‌شود. این نکته نیز باعث می‌شود که بتوان روی آن به عنوان یک فرض محافظه‌کارانه حساب کرد.

حالا با این فرض می‌توان برای سوالات زیر جواب‌ پیدا کرد.

درستی‌سنجی

۱- درآمد پزشکان ایرانی چند برابر متوسط درآمد خانوار است؟

مرکز آمار ایران متوسط درآمد خانوار شهری در سال ۱۳۹۵ را حدود ۳۱/۷ تومان در سال محاسبه کرده است. با در نظر گرفتن میانگین درآمد سالانه ۱۸۵ میلیون تومان، میزان درآمد یک پزشک، ۵/۸ برابر یک خانواده شهری است.

۲- درآمد پزشکان ایرانی چند برابر درآمد سرانه است؟

بر اساس اطلاعات بانک جهانی میزان درآمد سرانه هر ایرانی در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶) معادل ۱۶/۴ میلیون تومان در سال است. با این حساب میانگین درآمد یک پزشک در سال ۱۳۹۵ تقریبا ۱۱۱ برابر بیشتر از درآمد سرانه هر ایرانی است.

۳- درآمد پزشکان ایرانی معادل چند دلار است؟

بر اساس آمارهای بانک مرکزی، متوسط قیمت دلار در سال ۱۳۹۵، برابر ۳،۶۴۴ تومان است. با این حساب متوسط درآمد یک پزشک در سال ۱۳۹۵ به قیمت روز دلار معادل ۵۰،۷۰۰ دلار بوده است. با توجه به نوسان شدید قیمت ارز این عدد مرتب بالا و پایین می‌شود.  

۴- درآمد پزشکان ایرانی معادل چند دلار بر اساس برابری قدرت خرید است؟

طبق محاسبات بانک جهانی، ارزش هر دلار آمریکا در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶) با احتساب برابری قدرت خرید در ایران معادل ۸۲۰ تومان است. با در نظر گرفتن قدرت خرید، میانگین درآمد پزشکان در ایران تا دو سال پیش چیزی در حدود ۲۲۵ هزار دلار در سال برآورد می‌شود.

۵- وضعیت درآمدی پزشکان ایرانی در مقابیسه با  کشورهای دیگر چگونه است؟

در میان داده‌های آماری سازمان‌های معتبر بین‌المللی گزارشی جامع از وضعیت دستمزد پزشکان در تمام دنیا وجود ندارد. اما تحقیقات پراکنده و آمارهایی در حوزه کشورهای عضو سازمان همکاری‌ و توسعه اقتصادی (OECD) در دسترس است که می‌تواند مبنای مقایسه قرار گیرد.

تصویر زیر برگرفته از مقاله‌ای با عنوان «درآمد پزشکان در سراسر دنیا» است که در سال ۲۰۰۹ میلادی (۱۳۸۸ خورشیدی) منتشر شده و بعضا در رسانه‌های ایرانی هم بازتاب داشته است.

در جدول بالا متوسط درآمد پزشکان متخصص و عمومی با احتساب برابری قدرت خرید نشان داده شده است. داده‌های این گزارش البته قدیمی است، اما با مراجعه به مرکز داده‌های OECD می‌توان نسخه به روز شده این آمار را پیدا کرد. نمودار اینتراکتیو زیر بر اساس آخرین آمارهای موجود (بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷) تهیه شده است.

جمع‌بندی

هیچ اطلاعات مستند و دقیقی درباره میزان درآمد پزشکان در ایران وجود ندارد. تا به امروز دولت ایران هیچ اطلاعاتی از میزان حقوق کادر پزشکی بیمارستان‌های دولتی منتشر نکرده و هیچ تحقیق مستقل و معتبری که داده‌های آن قابل درستی‌سنجی باشد وجود ندارد.

در چنین شرایطی ما تلاش کردیم تا از طریق کنار گذاشتن اطلاعات و فکت‌های کمکی تصویری نزدیک به واقعیت ترسیم کنیم.

برای این کار نخست ادعاهای مطرح شده در گزاش‌های تحقیقاتی و برخی ادعاهای رسانه‌ای را کنار هم گذاشتیم. در مرحله بعد تلاش کردیم تا از طریق داده‌های آمارنامه سال ۹۵ سازمان بیمه سلامت برآوردی از میانگین درآمد پزشکان در بیمارستان‌های دولتی به دست آوریم. با این کار به عدد ۱۸۵ میلیون درآمد سالانه (۱۵ میلیون تومان در ماه) در آن مقطع زمانی رسیدیم و با محافظه‌کاری آن را به کل پزشکان عمومی و متخصص (حرفه‌ای و تمام‌وقت) تعمیم دادیم.

۱۸۵ میلیون تومان در سال ۱۳۹۵، برابر ۵۱ هزار دلار به قیمت بازار آزاد در آن سال و چیزی معادل ۲۲۵ هزار دلار آمریکا با احتساب برابری قدرت خرید است.

اگر میزان درآمد را به صورت نقطه به نقطه و بر اساس ارزش اسمی دلار در کشورهای مختلف مقایسه کنیم، احتمالا ایران در میانه جدول‌های رده‌بندی و پایین‌تر از کشورهای توسعه‌یافته قرار می‌گیرد، اما اگر درآمد پزشکان را در مقیاس با وضعیت اقتصادی جامعه و سطح زندگی و قدرت خرید عمومی بسنجیم و ارزش دلار را بر اساس قدرت خرید آن در هر کشور، مبنای محاسبه قرار دهیم، اوضاع به کلی فرق می‌کند.

بر اساس داده‌های به روز شده سازمان همکاری‌ و توسعه اقتصادی (OECD)، در میان ۲۷ کشور عضو این سازمان به جز دو کشور لوکزامبورگ و ایرلند، میانگین درآمد پزشکان متخصص با احتساب برابری قدرت خرید کمتر از ۲۰۰ هزار دلار در سال است. در مورد پزشکان عمومی هم به جز لوکزامبورگ درآمد پزشکان عمومی در باقی کشورها -با احتساب برابری قدرت خرید- کمتر از ۱۴۰ هزار دلار است.

 

آنچه مسلم است رقم درآمد پزشکان ایرانی از بسیاری از کشورها پایین‌تر است، اما اگر منصفانه به داستان نگاه کنیم قدرت خرید آنها را در محاسبات در نظر بگیریم، به این نتیجه می‌رسیم که جایگاه درآمدی پزشکان در ایران به مراتب بالاتر از همکاران خود در بسیاری از کشورها، از جمله کشورهای توسعه‌یافته است.

با این حال نباید ناگفته بماند که هنوز ابهامات زیادی وجود دارد که مانع از نتیجه‌گیری قطعی می‌شود؛ از جمله می‌توان به افزایش احتمال خطای ضریب برابری قدرت خرید در شرایط پرنوسان مانند سال‌های اخیر اشاره کرد. یا نبودن بانک کامل اطلاعاتی که بتوان اوضاع همه کشورهای دنیا را در آن رصد کرد، و البته عدم وجود اطلاعات معتبر و رسمی که بتوان به عنوان فکت‌ قطعی به آن استناد کرد.

با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعا که «درآمد پزشکان ایرانی با احتساب برابری قدرت خرید بیش از همه جای دنیا است»، نشان نیمه‌درست می‌دهد.