عباس عراقچی
معاون وزیر امور خارجه
بیش از ۴۰۰ هزار دانش آموز افغانستانی در مدارس ایران تحصیل می‌کنند و به طور متوسط هر دانش‌آموز ۶۰۰ یورو هزینه دارد.
نیمه‌درست
جمعیت و هزینه دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس ایران
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، شامگاه چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ در برنامه گفت‌وگوی خبری شبکه دو تلویزیون ایران گفته است:
«بیش از ۴۰۰ هزار دانش آموز افغان در مدارس ما بر اساس حکم مقام معظم رهبری رایگان تحصیل می‌کنند که به طور متوسط هر دانش‌آموز ۶۰۰ یورو هزینه دارد».
برای بررسی صحت و سقم این ادعا تلاش کردیم از طریق جست‌وجو در منابع رسمی اول ببینیم آخرین آمار دانش‌آموزان افغانستانی و ضمانت قانونی تحصیل اتباع خارجی در ایران چیست؟ و در مرحله بعد از طریق برآوردهای معتبر ببینیم هزینه تحصیل این دانش‌آموزان برای ایران چقدر است؟
۱- آمار تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی چقدر است؟
متاسفانه دسترسی آنلاین به سالنامه‌های آماری وزارت آموزش و پرورش ممکن نیست. با این همه با جست‌وجو در میان اخبار و بازخوانی نقل قول مقام‌های مسئول و گزارش‌های رسانه‌ای حکایت از آن دارد که بیش از ۴۰۰ هزار کودک افغانستانی در مدارس ایرانی تحصیل می‌کنند.
در یکی از گزارش‌هایی که ۱۴ بهمن ۱۳۹۷، در خبرگزاری فارس به عنوان دستاوردهای آموزش و پرورش منتشر شده، آمار دقیق دانش‌آموزان اتباع خارجی ۴۷۲ هزار نفر اعلام کرده است.
این عدد با آمارهای ارائه شده از سوی قائم مقام وزیر آموزش و پرورش و رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور همخوانی دارد. غلامرضا کریمی آذر ۱۳۹۷ به فارس گفته حدود ۴۷۰ هزار دانش‌آموز پناهنده در مدارس ایران تحصیل می‌کنند که این تعداد ۸۰ درصد واجدین شرایط تحصیل دانش‌آموزان اتباع را شامل میشود.
در گزارش دیگری که در پایان سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶ و به تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۹۷ در فارس منتشر شده، تعداد اتباع خارجی دانش‌آموز ۴۵۳ هزار نفر و تعداد دانش‌آموزان افغانستانی در ایران ۴۱۹ هزار نفر عنوان شده است.
این آمار با آخرین گزارش‌های کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل هم مطابقت دارد. بر اساس این گزارش‌ها در سال تحصیلی ۱۸-۲۰۱۷ حدود ۴۲۰ هزار کودک افغانستانی در مدارس ایران ثبت نام کرده‌اند که ۱۰۳ هزار نفر آنها مهاجران غیرقانونی و بدون مدرک بوده‌اند.
در اردیبهشت ۱۳۹۴ برخی رسانه‌های ایرانی خبر دادند آیت‌الله خامنه‌ای دستوری به این شرح صادر کرده است که:
هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.
در «شیوه‌نامه ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی» گفته شده ضوابط ثبت‌نام در مدارس رسمی برای دانش‌آموزان اتباع خارجی مانند دانش‌آموزان ایرانی است. با این همه پذیرش اتباع خارجی در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای منوط به رعایت سهمیه‌ای پذیرش از ظرفیت هر ناحیه شده است.
۲- هزینه تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی در ایران چقدر است؟
در این باره هم هیچ گزارشی وجود ندارد و تنها راه پیدا کردن این پاسخ بازخوانی گفته‌ها و نقل قول‌های مقام‌های رسمی و برآورد این هزینه از طریق فکت‌های کمکی است.
برآورد هزینه به روایت مقام‌های رسمی
به گفته غلامرضا کریمی، قائم مقام وزیر آموزش و پرورش و رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور، در آذر ۱۳۹۷ «سالانه حدود ۱۵۰میلیون دلار هزینه تحصیل اتباع در ایران میشود که از این مقدار سهم مجامع بین‌المللی اندک است».
یک ماه پیش‌تر معاون آقای کریمی برآوردی دو برابر این عدد را اعلام کرده و گفته بود: «سالانه ۳۰۰ میلیون دلار برای آموزش اتباع هزینه میشود».
دو سال پیش‌تر در خرداد ۱۳۹۵، علی‌اصغر فانی، وزیر پیشین آموزش و پرورش به یک مقام مسئول در آموزش و پرورش در دیدار با کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد گفته بود: «ایران، سالانه ۲۰۰ میلیون دلار برای دانش آموزان اتباع خارجی هزینه می‌کند». در آن زمان آمار کل دانش‌آموزان خارجی در ایران ۳۸۶ هزار نفر اعلام شده بود.
باز هم قبل‌تر در آبان ۱۳۹۲، علی‌اصغر فانی در دیدار با کمیساریای عالی پناهندگان از هزینه ۴۹۵ میلیون دلاری هزینه تحصیل اتباع خارجی صحبت کرده بود. در آن زمان تعداد دانش‌آموزان حدود ۳۳۰ هزار و هزینه تحصیل هر دانش‌آموز ۱۵۰۰ دلار اعلام شده بود.
چنانکه مشخص است با توجه به اینکه بخشی از این هزینه را سازمان ملل تامین می‌کند، مسئولان ایرانی سعی می‌کنند اعداد و ارقام بالاتری را اعلام کنند، اما آیا واقعا هزینه تحصیل یک دانش‌آموز خارجی در ایران چقدر است.
برآورد هزینه بر اساس سرانه داشن‌اموزی
اگر فرض کنیم هر دانش‌آموز خارجی به اندازه یک دانش‌آموز ایرانی مشغول تحصیل در مدارس دولتی برای دولت هزینه داشته باشد، این رقم باید سال گذشته چیزی در حدود ۳/۵ میلیون تومان در حال حاضر باشد که بستگی به اینکه قیمت یورو را چند در نظر بگیریم، نتیجه متفاوت خواهد بود.
بر اساس آمارهای غیررسمی تعداد دانش‌آموزان ثبت نام شده در سال تحصیلی ۹۸-۱۳۹۷ نزدیک ۱۴ میلیون نفر است. اگر فرض کنیم دو میلیون نفر از این دانش‌آموزان در مدارس غیرانتفاعی درس می‌خوانند و خود هزینه تحصیل خود را تامین می‌کنند، جمعیت دانش‌آموزان در حدود ۱۲ میلیون نفر محاسبه میشود.
در قانون بودجه ۱۳۹۷، مجموع اعتبارات آموزش و پرورش، ۳۶ هزار ۲۵۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. در لایحه بودجه ۱۳۹۸ هم چیزی نزدیک به ۸۰ هزار میلیارد تومان برای آموزش و پرورش کنار گذاشته شده است. اگر میانگین این دو را در نظر بگیریم بودجه آموزش و پرورش برای سال تحصیلی ۹۸-۱۳۹۷ چیزی در حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان محاسبه میشود.
اگر این عدد را به جمعیت دانش‌آموزان دولتی تقسیم کنیم به این نتیجه می‌رسیم که دولت در سال تحصیلی جاری به ازای هر دانش‌آموز حدود ۳/۵ میلیون تومان هزینه دارد.
از اینجا به بعد همه چیز بستگی به این دارد که قیمت یورو را چقدر در نظر بگیریم. اگر آن را ۵ هزار تومان بر اساس نرخ یورو دولتی حساب کنیم چیزی حدود ۷۰۰ یورو محاسبه می‌شومد. اگر قیمت روز سامانه سنا (۱۶۷۰۰ تومان) را مبنای محاسبه قرار دهیم به عددی در حدود ۲۱۰ یورو می‌رسیم. اگر میانگین فرضی ۱۰ هزار تومان را برای یک سال گذشته در نظر بگیریم سرانه دانش‌آموزی در حدود ۳۵۰ یورو محاسبه میشود.
جمع‌بندی
جمله عباس عراقچی دو بخش دارد:
بخش اول درباره تعداد دانش‌آموزان افغانستانی در مدارس ایرانی است که تحقیقات ما نشان می‌دهد بر اساس آمارها و برآوردهای داخلی و بین‌المللی دست کم در دو سال اخیر، بیش از ۴۰۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در مدارس ایران در حال تحصیل‌اند.
بر اساس قوانین و دستورالعمل‌های رسمی، تحصیل این دانش‌آموزان، اعم از مهاجران مجاز و غیرمجاز رایگان است. از نظر قانونی مانعی برای ثبت نام و آموزش رایگان شهروندان افغانستانی در مدارس ایران وجود ندارد، اگرچه در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای ثبت‌نام اتباع خارجی مشروط به رعایت سهمیه و ظرفیت هنرستان‌ها شده است.
با این حساب این بخش از جمله آقای عراقچی درست است.
بخش دوم گفته آقای عراقچی درباره هزینه‌ای است که ایران برای هر دانش‌آموز می‌پردازد. در این باره هیچ گزارش معتبری وجود ندارد و اعداد و ارقام گفته شده بین ۱۵۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار هزینه کلی در سال متفاوت‌اند.
با این همه برآوردهای فکت‌نامه بر اساس سرانه دانش‌آموزی نشان می‌دهد اگر کل بودجه آموزش و پرورش را (میانگین بودجه ۹۷ و ۹۸) را به جمعیت دانش‌آموزان مدارس دولتی تقسیم کنیم به این نتیجه می‌رسیم که دولت به ازای هر دانش‌آموز چیزی حدود ۳/۵ میلیون تومان پیش‌بنی کرده است. اگر فرض کنیم همه این بودجه هم محقق شود، بسته به اینکه نرخ یورو را چقدر و در چه مقطعی از زمان حساب کنیم سرانه دانشجویی چیزی ۲۰۰ یورو (با نرخ یوروی روز بازار) یا ۳۵۰ (میانگین قیمت یک ساله ۱۰ هزار تومانی یورو) تا ۷۰۰ یورو (با نرخ ارز دولتی یا همان دلار ۴۲۰۰ تومانی) محاسبه میشود که هر کدام از آنها می‌تواند با توجیهی درست و با توجیه دیگری نادرست باشد.
اما به هر حال «هزینه ۶۰۰ یورویی» با هیچ کدام از سناریوهای متصور همخوانی ندارد، یعنی هیچ نشانهای در تایید این بخش از گفته معاون وزیر امور خارجه ایران وجود ندارد.
با این وصف، فکت‌نامه ضمن تایید اینکه طبق آمارهای معتبر بیش از ۴۰۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در ایران مدرسه می‌روند و بخشی از هزینه تحصیل آنها را دولت جمهوری اسلامی می‌پردازد، تاکید می‌کند که عدد ۶۰۰ یورو مبنایی ندارد و با هیچ کدام از برآوردها جور در نمی‌آید. به همین دلیل به این گفته عباس عراقچی که «بیش از ۴۰۰ هزار دانش آموز افغانستانی در مدارس ایران تحصیل می‌کنند و به طور متوسط هر دانش‌آموز ۶۰۰ یورو هزینه دارد»، نشان نیمه‌درست می‌دهد.
نیمه‌درست
گفته یا آمار، واقعیت دارد اما توضیح یا اطلاعات بیشتری نیاز است و در برخی موارد ممکن است جزئیاتی مهم، ذکر نشده باشد.
درباره نشانهای میرزاروش کار ما