بررسی آمار روحانی درباره تعداد پزشکان و خانه‌های بهداشت روستایی

[این مقاله نخستین‌بار در سایت روحانی‌سنج منتشر شده است.]

حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، بیست‌ودوم بهمن ۱۳۹۷، در مراسم چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب در تهران گفتهاست:

پیش از انقلاب ۱۴ هزار و ۷۰۰ پزشک خدمت می‌کردند که از این تعداد ۶ هزار پزشک خارجی بودند اما امروز ۱۴۰ هزار پزشک در کشور خدمت می‌کنند و ما ۱۸ هزار خانه بهداشت در روستاها داریم.

روحانی یک هفته پیش از این نیز در جلسه رای اعتماد سعید نمکی برای وزارت بهداشت، همین ادعا را مطرح کرده بود.

برای بررسی این موضوع، تلاش کردیم تا از طریق منابع نزدیک به رئیس‌جمهوری ایران درباره منبع آمار گفته شده سوال کنیم که تا این لحظه به سوالات ما پاسخی داده نشده است.

بنابراین خود دست به کار شدیم تا با استناد به آمارهای معتبر داخلی و خارجی از صحت و سقم ماجرا سر در آوریم.

 

جست‌وجو در آمارهای جهانی

خوشبختانه آمار تعداد پزشک در هر هزار نفر جمعیت ایران، به طور متناوب از سال‌ ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۴  در مرکز داده‌های بانک جهانی در دسترس است. منبع این داده‌های سازمان بهداشت جهانی است که در دوره‌های مختلف اقدام به جمع‌آوری آمار از کشورهای مختلف کرده است. بر اساس این آمار در سال‌های ۱۹۶۰، ۱۹۶۵، ۱۹۷۰ و ۱۹۸۱ این آمار در ایران به ترتیب ۰/۲۴۴، ۰/۲۵۷، ۰/۳۰۶ و ۰/۳۳۸ پزشک به ازای هر هزار نفر بوده است. این عدد در سال ۲۰۱۴ به ۱/۴۹۱ رسیده است. این عدد چند صدم بیشتر از میانگین جهانی است که در سال ۲۰۱۳ برابر با ۱/۴۸۹ پزشک به ازای هر هزار نفر در سراسر دنیا بوده است.

اگر این آمار را با جمعیت ایران در سال‌های مختلف تطبیق دهیم به این نتیجه می‌رسیم که تعداد پزشکان در سال‌های نخست بعد از انقلاب نزدیک به ۱۳ هزار و ۶۰۰ نفر بوده و در سال‌های اخیر به نزدیک ۱۱۷ هزار نفر رسیده است.

جست‌وجو در آمارهای داخلی

ما در جست‌وجو در آمارهای رسمی موجود در سایت وزارت بهداشت و مرکز آمار ایران، آمار اختصاصی دقیق و به روز از جمعیت پزشکان پیدا نکردیم.

اما در جست‌وجو در میان اخبار، دریافتیم که بر اساس گفته‌های مسئولان وزارت بهداشت، چیزی نزدیک به ۱۱۷ هزار «پزشک، پزشک و داندان‌پزشک عمومی، متخصص، فوق تخصص و یا در حال تحصیل برای تخصص» در ایران مشغول به فعالیت‌اند.

ایرج حریرچی، معاون و سخنگوی وزارت بهداشت ایران پارسال به خبرگزاری ایسنا گفته بود:

«در حال حاضر ۴۲ هزار و ۸۲۲ پزشک عمومی، ۳۹ هزار و ۸۹۲ پزشک متخصص، ۱۴ هزار و ۳۱۴ رزیدنت در حال تحصیل برای تخصص و ۲۰۰۵۱ نفر دندان‌پزشک در کشور مشغول به کار هستند. بر این اساس در کل بیش از ۱۱۷هزار و نفر، پزشک و داندان‌پزشک عمومی، متخصص، فوق تخصص و یا در حال تحصیل برای تخصص داریم».

او همچنین مدعی شده بود تعداد پزشکان بعد از انقلاب ۱۲ برابر شده است. اگر این نسبت را مبنا قرار دهیم، تعداد پزشکان پیش از انقلاب کمتر از ۱۰ هزار نفر بوده است.

 

آمارهای ضد و نقیض

آمار پزشکان ایرانی و غیرایرانی در هیچ‌کدام از آمارها و گزارش‌های رسمی در دسترس نیست، اما جست‌وجو میان اخبار نشان می‌دهد چند روز پیش‌‌تر سعید نمکی، وزیر بهداشت هم در مشهد آمار مشابهی ارائه کرده و گفته بود، تعداد کل پزشکان پیش از انقلاب ۱۴,۷۰۰ نفر بوده که ۶هزار تن از این افراد پزشک خارجی بوده‌اند.

به جز این اما آمارهای پراکنده دیگری هم وجود دارد. از جمله می‌توان به آمار دیگری اشاره کرد که اوایل دی ماه امسال از سوی ایرج حریرچی مطرح شده بود. آن طور که خبرگزاری تسنیم به نقل از معاون وزیر بهداشت نوشته:

«تعداد پزشکان عمومی و متخصص و دندانپزشکان فارغ‌التحصیل داخل و خارج و دارای شماره نظام پزشکی در سال ۱۳۵۶۰ ۱۳,۴۲۸ نفر نفر بود که قریب به ۶هزار پزشک از آسیای جنوبی نظیر پاکستان، بنگلادش و هند در کشور حضور داشتند. در ابتدای سال ۱۳۹۵ , ۳۹,۳۹۸ متخصص و فوق‌تخصص، ۴۲,۴۲۲ پزشک عمومی و ۲۶,۳۶۱ دندان‌پزشک عمومی و متخصص مجموعا ۱۰۸,۱۸۱ نفر به صورت فعال در حال ارائه خدمت هستند و تا آخر وقت اداری دیروز، تعداد پزشکان عمومی و متخصص و دندان‌پزشکان فارغ التحصیل داخل و خارج و دارای شماره نظام پزشکی کشور به عدد ۱۷۳,۱۳۰ نفر فارغ‌التحصیل گروه پزشکی رسیده که شماره نظام پزشکی خود را دریافت کرده‌اند».

اما روایت سازمان نظام پزشکی از تعداد اعضای این سازمان متفاوت است. در صفحه «درباره ما» در وب‌سایت این سازمان نوشته شده:

«سازمان نظام پزشکی تاکنون ۲۱۳ هزار نفر عضو در سراسر کشور دارد که به تفکیک عبارتند از ۷۸هزار پزشک عمومی ۳۶ هزار پزشک متخصص و فوق تخصص ۲۴هزار دندان‌پزشک عمومی، ۲هزار دندان‌پزشک متخصص، ۱۹هزار دکترای داروسازی، ۱۲۰۰ دکترای علوم آزمایشگاهی، ۳۵هزار ماما، ۱۵هزار نفر گروه‌های پروانه‌دار (از شامل فیزیوتراپیست، متخصص تغذیه، بینایی‌سنج، شنوایی‌سنج و …) و ۷۰۰ اتباع خارجی».

چنانکه پیدا است، در نبود آمارهای رسمی، آمارهای متفاوت و ضد و نقیضی از سوی افراد و سازمان‌های مختلف ارائه شده که با یکدیگر همخوانی ندارند.

 

آمار خانه‌ بهداشت و پایگاه‌های بهداشت روستایی

در میان معدود آمارهای موجود در سایت مرکز آمار وزارت بهداشت ایران، و در بخش «شاخص‌های برای مدیران» و در جدول آمارهای مربوط به سال ۱۳۹۵، تعداد مراکز بهداشتی و درمانی روستایی در کل ایران ۲۶۹۷ و تعداد پایگاه بهداشت روستایی ۱۷۷ پایگاه بوده است. تعداد پایگاه بهداشت شهری ۴۰۲۲ و تعدد کل خانه‌های بهداشت فعال در کل کشور ۱۷,۸۵۴ مرکز بوده است. مشخص نیست چه تعداد از خانه‌های بهداشت در روستاها و چه تعداد در شهرها قرار دارند.

 

جمع‌بندی

برای پیدا کردن منبع و منشاء اعداد و ارقام ارائه شده از سوی حسن روحانی در مورد تعداد پزشکان، هم به آمارهای بین‌المللی سر زدیم و هم آمار و اخبار داخلی را مرور و بازخوانی کردیم. خلاصه آنچه یافتیم چنین بود.

اول، بررسی آمارهای معتبر بین‌المللی نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر به ازای هر هزار ایرانی، ۱/۵ پزشک وجود دارد، در حالی که ۸ سال پیش از انقلاب این نسبت ۰/۳۰۶ و دو سال بعد از انقلاب ۰/۳۳۸ بوده است. با این حساب جمعیت پزشکان ایرانی در حوالی سال ۱۳۴۹، حدود ۸۷۰۰ نفر، در سال ۱۳۶۱ حدود ۱۴ هزار نفر و در سال ۱۳۹۳ حدود ۱۱۷ هزار نفر بوده است.

دوم، در میان گزارش‌ها و آمارهای رسمی که به طور عمومی منتشر شده از سوی وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و مرکز آمار ایران، هیچ اطلاعاتی از جمعیت پزشکان فعال در ایران وجود ندارد. اما در آمارهای پراکنده اعدادی که از سوی مقام‌های مسئول در ایران ارائه می‌شود، اعداد و ارقام متنوعی از ۱۱۷ هزار تا ۲۰۰ هزار نفر وجود دارد که هم در کلیات و هم در جزییات با هم متفاوتند.

سوم، به جز اظهارنظرهای پراکنده، ما هیچ سند و مدرکی پیدا نکردیم که نشان دهد جمعیت پزشکان خارجی فعال در ایران در سال‌های مختلف چقدر بوده است.

چهار، حسن روحانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود مدعی شده «ما ۱۸ هزار خانه بهداشت در روستاها داریم». معدود گزارش‌های داخلی نشان می‌دهد که این آمار درست نیست. بر اساس اعلام وزارت بهداشت، در سال ۱۳۹۵ تعداد کل مراکز بهداشتی و درمانی روستایی در کل ایران ۲۶۹۷ و تعداد پایگاه بهداشت روستایی ۱۷۷ پایگاه بوده است، اما تعداد کل خانه‌های بهداشت در سراسر کشور (شهر و روستا) ۱۷,۸۵۴ مرکز بوده است.

در نتیجه می‌توان گفت آماری که در یک هفته اخیر دو بار از سوی حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران تکرار شده نه با برآوردهای بین‌المللی و نه با آمارهای ضد و نقیض داخلی هم‌خوانی ندارد. پس این گفته که «پیش از انقلاب ۱۴,۷۰۰ پزشک خدمت می‌کردند که از این تعداد ۶ هزار پزشک خارجی بودند اما امروز ۱۴۰ هزار پزشک در کشور خدمت می‌کنند» مغایر فکت‌های موجود و نادرست است.