آیا ۹۵ درصد داروی مصرفی تولید داخل است؟

[این مقاله نخستین‌بار در سایت روحانی‌سنج منتشر شده است.]

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، روز ۲۲ بهمن ۹۷ در مراسم راهپیمایی چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب مدعی شده که ۹۵ درصد داروی مورد نیاز کشور در ایران  تولید می‌شود. او گفته «شرایط امروز ایران از لحاظ بهداشتی، مورد اعتراف همه کشورهای دنیاست. در زمینه تولید دارو امروز ۹۵ درصد نیاز کشور را در داخل تولید می‌کنیم. درمان انواع بیماری‌ها در داخل کشور انجام می‌شود».

آیا آمار تولید دارو واقعی است؟ آیا تولید ۹۵ درصد از سهم مورد نیاز کشور به دارو را باید به مجموعه افتخارات دولت جمهوری اسلامی نوشت؟

 

تاریخچه صنعت داروسازی در ایران

داروسازی در ایران به دهه ۱۳۳۰ باز می‌گردد، زمانی که اولین کارخانه داروسازی در ایران ساخته شد. پیش از این داروهای مصرفی یا خارجی یا سنتی و دست ساز بودند. بنابراین صنعت داروسازی در ایران دارای یک سابقه ۷۰ ساله است. به نوشته گروه اقتصادی بانک خاورمیانه، صنعت داروسازی در ایران ۴ دوره را طی کرده:

۱- دوره ایجادی از ابتدای دهه ۱۳۳۰ تا سال ۱۳۵۷

در این مرحله چندین کارخانه داروسازی ساخته شد و پای سرمایه‌گذاران خارجی به این صنعت باز و داروهای متعددی تحت لیسانس شرکت‌های معتبر خارجی در ایران تولید شد. در این مرحله صنعت داروسازی کشور موفق به تامین ۲۰ درصد از نیاز کشور شد.

۲- دوره تکوینی از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰

در این دوره دولت کارخانه‌های داروسازی را تصاحب کرد و همه آنها را ملی کرد و با نوسازی پاره‌ای از آنها و افزودن خطوط تولید سعی کرد، صنعت داروسازی را سرپا نگه دارد.

۳- دوره توسعه از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰

در این دوره با سرمایه‌گذاری دولت چند خط جدید تولید و چند کارخانه جدید ساخته و تولید داروی مورد نیاز کشور به مرز ۹۶ درصد و تولید مواد اولیه صنعت داروسازی به ۵۰ درصد رسید.

۴- دوره سکون از سال ۱۳۸۰ تاکنون

در این دوره تحولی در صنعت داروسازی رخ نداد بلکه پاره‌ای از اقداماتی که در دوره سوم شروع شده بود در این دوره به نتیجه رسید.

 

شرکت‌های برتر داروسازی ایران

بیست شرکت برتر داروسازی ایران که بیشترین پروانه تولید دارو را به خود اختصاص داده‌اند به این شرح‌اند:

نگاهی به تاریخچه شرکت‌های برتر داروسازی ایران نشان می دهد که ۱۶شرکت از ۲۰ شرکت برتر داروسازی ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته و به بهره‌برداری رسیده بودند و جمهوری اسلامی نقشی در ساخت آنها نداشته است:

۱- شرکت کارخانجات داروپخش سال تاسیس ۱۳۳۵

۲- شرکت ابوریحان سال تاسیس ۱۳۴۳

۳- شرکت اکسیر سال تاسیس ۱۳۶۷

۴- شرکت عبیدی سال تاسیس ۱۳۲۵

۵- شرکت تهران دارو سال تاسیس ۱۳۳۴

۶- شرکت کیمیدارو سال تاسیس ۱۳۴۴

۷- شرکت تهران شیمی سال تاسیس ۱۳۴۰

۸- شرکت امین سال تاسیس ۱۳۶۳

۹- شرکت سبحان دارو سال تاسیس ۱۳۵۵

۱۰- شرکت تولید دارو سال تاسیس ۱۳۳۵

۱۱- شرکت باختر بیوشیمی سال تاسیس ۱۳۶۸

۱۲- شرکت داروسازی حکیم سال تاسیس ۱۳۴۱

۱۳- شرکت داروسازی لقمان سال تاسیس ۱۳۴۷

۱۴- شرکت جابربن حیان سال تاسیس ۱۳۳۹

۱۵- شرکت البرز دارو سال تاسیس ۱۳۵۵

۱۶- شرکت سینا دارو سال تاسیس ۱۳۴۲

۱۷- شرکت داروسازی کاسپین تامین سال تاسیس ۱۳۶۲

۱۸- شرکت روز دارو سال تاسیس ۱۳۴۲

۱۹- شرکت شهر دارو (فارمکس سابق) سال تاسیس پیش از انقلاب

۲۰- شرکت داروسازی سها سال تاسیس ۱۳۲۷

 

حجم تولید داخلی

آیا حجم تولید داخلی دارو آن‌گونه که حسن روحانی مدعی است پوشش دهنده ۹۵ درصد مصرف داخلی است؟ این ادعا پیشتر نیز توسط مدیران وزارت بهداشت هم اعلام شده و حتی رقم واقعی را ۹۷ درصد عنوان کرده‌اند. رضا ملک‌زاده معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت معتقد است ۹۷ درصد از داروهای مورد نیاز بیماران در داخل تولید می‌شود. شهریار اسلامی تبار مدیرکل بازرسی سازمان غذا و دارو نیز حجم داروی تولیدی در کشور را معادل ۹۶ درصد نیاز کشور می‌داند و می‌گوید: «هیچ رقابتی میان داروهای تولید داخل و داروهای وارداتی وجود ندارد چراکه هیچ دارویی وارد نمی‌شود که مشابه داخلی داشته باشد». گروه اقتصادی بانک خاورمیانه نیز با تحقیقی که روی صنعت داروسازی ایران انجام داده معتقد است ۹۶ درصد داروی مصرفی ایرانیان در داخل ایران و توسط شرکت‌های داخلی تولید می‌شود. همین آمار (۹۵ درصدی) نیز مورد تایید تیم مشاوره سرمایه گذاری کارگزاری سهم آشنا قرار گرفته است.

سندی بیشتر از آنچه مقام‌های مسئول مطرح کرده‌اند یافت نشد اما یک پرسش باقی است و آن اینکه اگر ۹۵ درصد نیاز دارویی کشور در داخل تولید می‌شود دلیل کمیابی دارو چیست و چرا از اثرات تحریم بر بازار دارو سخن گفته می‌شود؟ میثم رضایی عضو هیات مدیره انجمن تالاسمی اشکال را در چرخه معیوب توزیع دارو می‌داند و می‌گوید: «داروخانه‌های تامین‌کننده دارو‌های تالاسمی در لیست سیاه شرکت‌های توزیع‌‌کننده قرار گرفته‌اند چراکه ۹۷ درصد آنها دولتی هستند و به شرکت‌های تولید دارو بدهکارند. در واقع چرخه توزیع دارو دچار اشکال است». گلمکانی معاون حقوقی وزارت بهداشت نیز سال ۹۷ در گفتگویی کلا کمبود دارو را انکار می‌کند و می‌گوید: «مردم به دلایل مختلف و به علت فرهنگ اشتباه خرید داروی بیش از حد نیاز، مشکلاتی را در بازار ایجاد می‌کنند».

براساس گفته‌های کارشناسان می‌توان نتیجه گرفت که تحریم ها به دلیل محدود کردن منابع مالی و مسدود کردن راه‌های انتقال بانکی ارز، شرکت‌های داروسازی داخلی را در تامین مواد اولیه دچار مشکل می‌کند.

 

حجم صادرات و واردات دارویی ایران

ایران به رغم تولید ۹۵ درصد داروی مصرفی (آنگونه که ادعا شده)، کماکان در میان کشورهای وارد کننده محصولات دارویی رتبه ۵۱‌ام را به خود اختصاص داده است. ایران در کنار واردات دارو، دستی هرچند ناچیز در بازارهای جهانی دارو نیز دارد و بعد از ۷۰ سال فعالیت در صنعت داروسازی توانسته است ۰۳٪ بازارهای بین‌المللی را از آن خود کند. ایران در میان کشورهای صادرکننده دارو رتبه ۷۳‌ام را کسب کرده است.

حجم واردات و صادرات محصولات دارویی ایران بین سال‌های ۸۸ تا ۹۳ به این شرح است:

در مجموع ۲۹۰۰ قلم دارو در ایران مصرف می‌شود که ۱۸۵۰ قلم دارو تولید داخل و ۱۰۵۰ قلم دارو وارداتی است. ارزش دلاری حجم داروی صادراتی بطور میانگین سالانه ۱۶۰ میلیون دلار است که عمدتا به سه کشور افغانستان، روسیه و آلمان صادر می‌شود.

 

نسبت ارزش ریالی داروی تولیدی و داروی وارداتی

درست است که ایران سالانه بیش از ۹۵ درصد مصرف دارویی کشور را تولید می‌کند ولی ارزش ریالی داروی وارداتی معادل ۳۳ درصد کل ارزش داروی مصرفی در ایران است. به عبارت دیگر، ۶۷ درصد ارزش داروی مصرفی در داخل تولید می‌شود و ۳۳ درصد ارزش داروی مصرفی از خارج وارد می‌شود معنای آن این است که داروهای وارداتی در ردیف داروهای گران‌قیمت هستند. ارزش دلاری صادرات و واردات دارویی ایران نیز نشان دهنده ارزش بالای داروهای وارداتی است.

از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد که هیچ یک از شرکت‌های داروسازی ایران در میان ۵۰ شرکت داروسازی برتر دنیا قرار ندارند به همین دلیل سهم ایران از بازارهای بین‌المللی بسیار ناچیز است.

جمع‌بندی

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، روز ۲۲ بهمن ۹۷ در مراسم راهپیمایی چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی مدعی شده که ۹۵ درصد داروی مورد نیاز کشور در ایران  تولید می‌شود.

آیا آمار تولید دارو واقعی است؟ میزان تولید دارو چه میزان رشد کرده است؟ روحانی‌سنج با بررسی گزارش‌های رسمی به این نتیجه رسیده که بیش از ۹۵ درصد نیاز دارویی کشور در داخل تولید می‌شود و سندی برای رد این ادعا یافت نشد ولی این واقعیت را باید در نظر گرفت که:

۱-  اگرچه ۹۵ درصد داروی مصرفی کشور در داخل تولید می‌شود ولی ارزش ریالی داروی تولیدی بیش از ۶۷ درصد ارزش کل داروی مصرفی نیست. یعنی ۳ درصد داروی وارداتی ارزشی معادل ۳۳ درصد کل ارزش داروی مصرفی کشور را دارد.

۲- ۱۶ شرکت از ۲۰ شرکت برتر داروسازی ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تاسیس و به بهره برداری رسیده‌اند.

۳- صنعت داروسازی ایران قدمتی ۷۰ ساله دارد و اتفاقا بیشترین افتخارات داروسازی ایران در ۳۰ سال اول فعالیت بدست آمده است.

۴- صنعت داروسازی ایران بعد از انقلاب تنها در سال‌های ۶۸ تا ۸۰ شاهد ایجاد خطوط تولید جدید بوده و اکنون بیش از هفده سال است که در دوره سکون به سر می‌برد و تحولی تازه در این صنعت ایجاد نشده است.

۵- با وجود ۷۰ سال فعالیت در صنعت داروسازی، ایران در واردات دارو رتبه ۵۱ و در صادرات دارو رتبه ۷۳ ام جهانی را در اختیار دارد.

۶- سهم ایران از بازارهای جهانی دارو تنها ۰۳٪ است.

 

نتایج حاصله نشان می‌دهد که ادعای حسن روحانی رئیس جمهور ایران صحیح است یا حداقل می‌توان گفت سندی در رد این ادعا پیدا نشد و دستکم دو پژوهش آن را تایید می‌کند. صنعت ۷۰ ساله داروسازی ایران، بالای ۹۵ درصد داروی مورد نیاز کشور را تامین می کند و ۵ درصد مابقی به داروهای بیماران خاص و بیماران سرطانی اختصاص دارد که از منابع خارجی تامین می‌شود.