آیا ایران جزو امن‌ترین کشورها است؟

روز اول آذر ۱۳۹۷، بیشتر رسانه‌های رسمی در ایران خبری را منتشر کردند که حکایت از آن داشت که بر اساس ارزیابی‌های موسسات معتبر بین‌المللی، ایران در میان امن‌ترین کشورهای جهان برای سفر قرار دارد:

نتایج تحقیق دو موسسه «اینترنشنال SOS» و «کنترل ریسک» نشان می‌دهد ایران در کنار کشورهای اروپایی مانند انگلیس، اسلوونی، دانمارک و سوئیس در زمره امن‌ترین کشورهای دنیا برای سفر قرار دارد.

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد این خبر در نخستین دقایق روز پنج‌شنبه اول در خبرگزاری فارس منتشر شده است. پس از آن این خبر به صورت‌های مختلفی در رسانه‌های دیگر تنظیم و منتشر شده است. مثلا ایسنا شامگاه پنج‌شنبه با اشاره به یادداشت علی‌اصغر مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران، به این خبر پرداخت، یا خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) بعد از ظهر پنج‌شنبه با اشاره به مقاله منتشر شده در ایندیپندنت، این خبر را منتشر کرد. دو ساعت پیش از خبر ایرنا، حسین موسویان، گزارش ایندیپندنت را با توضیح مختصری زبان انگلیسی، در حساب کاربری خود در توییتر منتشر کرده بود

جست‌وجوی منبع خبر

پیگیری این خبر با توجه به در دسترس بودن منابع اصلی کار پیچیده‌ای نبود.

اول مقاله ایندیپندنت را مرور کردیم. هم تیتر و هم متن منتشر شده در خبرگزاری فارس و سایر رسانه‌های ایران با مقاله منتشر شده در این روزنامه مطابقت دارد.

در مرحله بعد سراغ منبع اصلی رفتیم و سعی کردیم با پاسخ دادن به دو سوال، درستی و نادرستی خبر را بسنجیم.

اول، اینکه نقشه «امنیت سفر» چقدر معتبر است؟

و دوم، اینکه آنچه در رسانه‌ها منتشر شده چقدر دقیق است و با منبع اصلی مطابقت دارد؟

نقشه امنیت چقدر معتبر است؟

جواب سوال اول مثبت است. «اینترنشنال SOS» در سال ۱۹۸۵ در بریتانیا تاسیس شده و در زمینه مشاوره به شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ بین‌المللی درباره سلامتی و امنیت سفر فعال است. «کنترل ریسک» هم یک مشاور حرفه‌ای و  معتبر در حوزه ریسک و مسائل استراتژیک است. این موسسه نیز در سال ۱۹۷۵ در لندن تاسیس شده است. این دو موسسه از سال ۲۰۰۸ در زمینه ریسک سفر (برای کسب و کار‌ها) با هم همکاری می‌کنند. نتیجه همکاری این دو موسسه، تعیین میزان ریسک سفر و دسترسی به امکانات درمانی در مناطق مختلف جهان است.

آنچه در رسانه‌ها منتشر شده چقدر دقیق است؟

در نگاه اول پاسخ به این سوال مثبت است. یعنی تصویری که در رسانه‌ها منتشر شده با آنچه در سایت اصلی منتشر شده است مطابقت دارد.

اما اگر به جزئیات دقت کنیم متوجه می‌شویم همه ایران جزو مناطقی نیست که ریسک سفر در آن کم است. عملا نوار غربی کشور، از کردستان تا خوزستان، به رنگ نارنجی است. یعنی ریسک متوسط دارد. در شرق کشور هم نواحی هم‌مرز با افغانستان هم همین وضعیت را دارد، اما در استان سیستان و بلوچستان رسما ریسک سفر بالا و نقشه به رنگ قرمز است.

بر اساس تعریف‌های نقشه، در بخش امنیت، ریسک پایین (رنگ زرد) نشان دهنده نرخ خشونت کم، احتمال کم حوادث تروریستی است. ریسک متوسط به دلیل وجود نارضایتی‌ها سیاسی و احتمال وقوع اعتراض‌های خشونت‌بار در این رده قرار می‌گیرند در مناطق با ریسک بالا هم احتمال وقوع ناآرامی و وقایع خشن بالا است و همین‌طور احتمال درگیری و هدف قرار گرفتن از سوی نیروهای خارجی هم وجود دارد.

در واقع بر اساس این تعریف، به دلیل ثبات نسبی در بخش‌های مرکزی، بیشتر مناطق ایران جزو مناطقی محسوب می‌شوند که ریسک امنیت در آنها پایین است. اما به طور مشخص نوار غربی و شرق و جنوب شرق (سیستان و بلوچستان) به دلیل نارضایتی‌ها و ناآرامی‌های سیاسی، جزو مناطقی با ریسک متوسط و بالا دسته‌بندی شده‌اند.

از سوی دیگر این نقشه دو بخش دیگر هم دارد. یکی مربوط به امکانات درمانی در سفر است که ریسک سفر به ایران از این نظر در فهرست کشورهای قرار دارد که به سرعت در حال توسعه‌اند و ریسک سفر به آنها در حال حاضر متغیر است؛ به این معنی که خدمات و مراقبت‌های درمانی در شهرهای بزرگ فراهم و از استاندارد قابل قبول برخوردار است و در بقیه کشور، «خدمات و مراقبت‌های درمانی، اورژانسی و دندانپزشکی احتمالا در سطح پایه‌ای است و دسترسی به دارو و کیفیت داروها تضمین شده نیست».

تعاریف همه شاخص‌ها را می‌توانید در وبسایت اینترنشنال SOS ببینید.

بخش بعدی هم مربوط امنیت راه‌ها است که اتفاقا ایران در فهرست کشورهای بسیار خطرناک قرار دارد.

جمع‌بندی

روز پنجشنبه، رسانه‌های ایرانی و دستکم یک رسانه خارجی با استناد به داده‌های دو موسسه پژوهشی، ایران را جزو امن‌ترین کشور‌های جهان برای سفر اعلام کردند.
تحقیقات فکت‌نامه نشان می‌دهد، اگرچه آنچه رسانه‌ها نوشته‌اند با منبع اصلی، یعنی نقشه ریسک سفر، مطابقت دارد، اما تصویری کامل نیست.

در واقع اگر بخواهیم دقیق، کامل و درست صحبت کنیم باید این طور بگوییم که بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی دو موسسه معتبر بین‌المللی، مناطق مرکزی ایران در محدوده ریسک پایین امنیتی دسته‌بندی شده‌اند. ریسک امنیت در تمام نوار غربی، کل استان خوزستان و مرز‌های شرقی کشور «متوسط» و در جنوب شرق ایران (استان سیستان و بلوچستان) «بالا» است. همچنین باید به این نکته هم اشاره کنیم که «ریسک امنیتی» همه ریسک سفر نیست.، چنانکه خود نقشه نیز ریسک سفر  را به سه بخش تقسیم کرده است. در بخش امنیت جاده‌ای، ریسک سفر در تمام راه‌های ایران «بسیار بالا» است و در بخش دسترسی به خدمات درمانی، ایران در فهرست کشورهای با ریسک متغیر قرار دارد. یعنی در برخی نقاط مثلا شهرهای بزرگ خدمات درمانی مناسب است، اما در سایر مناطق لزوما این طور نیست.

با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعای رسانه‌ای که «موسسات معتبر بین‌المللی ایران را جزو امن‌ترین کشورهای جهان برای سفر معرفی کرده‌اند»، نشان نیمه‌درست می‌دهد.

https://www.sharethefacts.co/share/0c1a05a8-0106-43d2-8995-f398f270ca2b