پاسخ به بعضی سوالات درباره مقاله «وابستگی تامین معیشت طلاب به بودجه دولتی»

به‌تازگی مقاله‌ای منتشر کردیم که در آن، پس از بررسی گفته‌ای از داود نمازی مشاور وزیر کشور در امور هماهنگی روحانیت و ائمه جمعه و جماعت درباره پرداخت پول دولتی به طلبه‌ها به آن نشان «نادرست» دادیم.

در واکنش به این مطلب برخی از خوانندگان به نکاتی اشاره و پرسش‌هایی را مطرح کردند که تلاش می‌کنیم به طور مستدل به این سوالات پاسخ دهیم.

پیش از هر چیز باید تاکید کنیم که موضوع درستی‌سنجی گفته آقای نمازی، کم یا زیاد بودن، ضروری بودن یا نبودن و کلا کیفیت بودجه حوزه‌های علمیه و شهریه‌‌ها و کمک‌هزینه‌هایی که به طلاب پرداخت می‌شود. نبوده و نیست. سوال این بود که آیا از بودجه دولتی به طلبه‌ها پرداخت می‌شود یا نه، که ما تلاش کردیم به استناد به فکت‌ها و اسناد رسمی به این سوال پاسخ بگوییم. اینجا هم تلاش می‌کنیم، به چند پرسش دیگری که پیرامون این بحث به راه افتاد، پاسخ دهیم.

 

۱- مقایسه سرانه بودجه حوزه‌های علمیه و آموزش عالی

در میان بحث‌های صورت گرفته، برخی مخاطبان خواسته‌اند بودجه حوزه‌های علمیه را با دانشگاه‌ها و هزینه‌ای که دولت به طور خاص به امور رفاهی و تغذیه و خوابگاه دانش‌جویان می‌پردازد، مقایسه کنیم.

آمارهای رسمی نشان می‌دهد سرانه بودجه حوزه‌های علمیه به ازای هر طلبه تقریبا ۳ برابر سرانه آموزش عالی به ازای هر دانشجو است.

 

سرانه آموزش عالی: بر اساس اطلاعات داده‌های بودجه در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۴هزار و ۳۲۷ میلیارد تومان برای آموزش عالی پیش‌بینی شده که بیش از ۱۲هزار میلیارد تومان آن برای دانشگاه‌ها است. ۸۳۰ میلیارد تومان هم بودجه امور دانشجویان است.

از سوی دیگر بر اساس آخرین آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، در سال تحصیلی ۹۴-۹۵ جمعیت دانشجویان در موسسات و دانشگا‌ه‌های زیر نظر وزارت علوم ۲ میلیون و ۶۴ هزار نفر بوده است.

با این حساب سرانه بودجه آموزش عالی (شامل بودجه دانشگاه‌ها، ستاد وزارت علوم  و امور دانشجویان) به ازای هر دانشجو نزدیک ۷ میلیون تومان در سال ۱۳۹۷ محاسبه می‌شود.

سرانه حوزه‌های علمیه:‌ باز هم بر اساس اطلاعات سایت ایران بودجه، مجموعه اعتبارات مربوط به حوزه‌های علمیه در سال ۱۳۹۷، بیش از ۱۸۶۸ میلیارد تومان بوده است. علاوه بر این در بخش کمک‌های مذهبی ردیف‌های موقت، اعتبارات دیگری هم در نظر گرفته شده که در محاسبه از آنها صرف نظر می‌کنیم. اگر بر اساس گفته‌های مشاور وزیر کشور، جمعیت طلبه‌ها را ۹۰ هزار نفر بدانیم، سرانه بودجه حوزه‌های علمیه به ازای هر طلبه نزدیک ۲۱ میلیون تومان خواهد شد.

 

نکته: اگر کارکرد بودجه امور دانشجویان را معادل کارکرد بودجه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه فرض کنیم، می‌بینیم حجم بودجه این دو چندان متفاوت از هم نیست. کل بودجه امور دانشجویان حدود ۸۳۰ میلیارد تومان است، بودجه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه حدود  ۸۹۷ میلیارد است، تقریبا ۶۷ میلیارد تومان بیشتر. البته مقایسه این دو ردیف مقایسه دقیقی نیست، چرا که احتمالا بخشی از هزینه‌های دانشجویی از محل بودجه دانشگاه‌ها و بخشی از هزینه‌های آموزش و تربیت طلاب از ردیف‌های دیگر مربوط به حوزه‌های علمیه تامین می‌شود.

 

۲- از اعتبارات پیش‌بینی شده در بودجه تا مبالغ پرداختی

بعضی دوستان به این نکته اشاره کرده‌اند که اعتبارات بودجه به معنی پرداخت و تخصیص نیست. نکته کاملا درستی است، اما می‌توان با مراجعه به کتاب بودجه در این باره هم اطلاعات مفیدی به دست آورد.

آن طور که در قانون بودجه ۹۷ (صفحه ۱۲۸)  آمده، عملکرد سال ۱۳۹۵ ردیف ۱۱۴۰۸۴، ۵۷۰ میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان بوده است. به تعبیری سال ۱۳۹۵، این رقم به «مرکز خدمات حوزه‌های علمیه» پرداخت شده است. این در حالی است که در قانون بودجه سال ۹۵، اعتبارات مصوب این مرکز  ۵۹۸/۵ میلیارد تومان بوده. به عبارتی ۹۵درصد بودجه مصوب محقق شده است.

این میزان تحقق بالاتر از میانگین تحقق بودجه سال ۹۵ در بخش مصارف بوده است. اساس گزارش دیوان محاسبات از تفریغ بودجه سال ۱۳۹۵، کمتر از ۸۷ درصد مصارف عمومی بودجه محقق شده است. میزان تحقق بودجه جاری هم ۹۳/۹درصد بوده است.

از سوی دیگر بر اساس گزارش پرداخت‌های خزانه تا تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۹۷، بیش از ۳۷۵ میلیارد تومان به مرکز خدمات حوزه‌های علمیه پرداخت شده است، به عبارتی در نیمه اول سال، حدود ۴۲درصد کل اعتبارات مرکز خدمات حوزه‌های علمیه از خزانه کل کشور به این مرکز پرداخت شده است.

 

۳- وضعیت معیشتی طلاب

موضوع درستی‌سنجی اظهارات آقای نمازی بحث کیفیت معیشت طلاب نبوده، بلکه ما درستی و نادرستی ادعای مشاور وزیر کشور را در این باره که از بودجه عمومی به طلاب پرداخت می‌شوند بررسی کرده‌ایم.

با این همه در متن هم گفته شده:

میانگین شهریه طلاب بین ۸۰۰ تا ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است. زندگی با چنین درآمدی یعنی زندگی زیر خط فقر. وجود دارند طلبه‌هایی که با همین شهریه زندگی می‌‌‌کنند و زندگی فقیرانه‌ای هم دارند.

داده‌های بودجه به صراحت تاکید بر آن دارند که سالانه حدود ۱۰ میلیون تومان برای هر طلبه (با فرض جمعیت ۹۰ هزار طلبه) به طور اختصاصی برای برنامه‌های «حمایت فرهنگی و معیشتی» به مرکز خدمات حوزه‌های علمیه داده می‌شود و همین برای قضاوت درباره نادرستی ادعای مطرح شده کافی است.

با این همه به عنوان فکت‌های کمکی در متن به منابع عمده درآمد برخی از روحانیون و طلاب شاغل در نهادهای حوزوی و تبلیغاتی هم اشاره شده که عمده بودجه آنها نیز مستقیما توسط دولت تامین می‌شود.

 

۴- منابع معیشتی طلاب

در متن گزارش اصلی آمده است که «شهریه طلاب توسط مراجع تقلید و از محل وجوهات دریافتی تامین می‌‌شود». همچنین گفته می‌شود نیمی از شهریه طلاب توسط آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران پرداخت می‌‌شود. با این همه، منابع مالی دفاتر مراجع و از همه مهم‌تر دفتر رهبر جمهوری اسلامی ایران شفاف نیست و مشخص نیست مبلغی که برای شهریه طلاب پرداخت می‌شوند چقدر است و از کجا تامین می‌شود. آیا منبع آن وجوهات شرعی است یا از طریق بودجه نهادهای حکومتی تامین می‌شود؟

این قسمت، نیمه تاریک داستان است که نمی‌توان به طور قطع درباره آن سخن گفت.

اما در نیمه روشن و شفاف آنچه مسلم است، هر سال مبلغی به حساب مرکز خدمات حوزه‌های علمیه واریز می‌شود که در مهم‌ترین سند مالی کشور نوشته شده این مبلغ برای ارائه خدمات طلاب و روحانیون تحت عنوان کمک‌هزینه معیشتی، حق بیمه، مستمری و حمایت‌های موردی و... هزینه شود.