آیا سانسور صدا و سیما داستان واقعی «اوشین» را تغییر داده است؟

یازدهم شهریور ماه خبرگزاری ایسنا در گزارشی با عنوان «آباژورهایی که جلوی چشممان گذاشتند!» به سانسورهای اعمال شده در سریال‌های خارجی پخش شده در ایران پرداخت. در بخشی از این گزارش به سریال «سال‌های دور از خانه» که با نام «اوشین» شخصیت اصلی داستان، شناخته می‌شود، پرداخته شده است. خبرگزاری ایسنا در بخشی از این گزارش مدعی شده که اوشین یک آرایشگر ساده نبوده و در واقع آرایشگر یک شرکت گِیشاگری بوده و با سانسورهایی که در تلویزیون ایران انجام شده، به عنوان یک آرایشگر ساده و یک زن پرتلاش به مردم معرفی شده: «در نسخه اصلی این سریال، اوشین هرگز یک آرایشگر معمولی نبوده و مشتری‌هایش هم مشتری‌های ساده‌ای نبوده‌اند. در واقع او آرایشگر یک شرکت «گِیشاگری» است و پس از ورشکست شدن شوهرش، او در یک خانه فساد کار می‌کند. با تغییرات محتوایی این سریال، مردم ایران که از واقعیت اوشین بی‌اطلاع بودند به شدت شیفته‌ فضائل اخلاقی اوشین شدند.»

ترانه علیدوستی با به اشتراک گذاشتن لینک گزارش ایسنا در توییتر این ادعا را زیر سوال برد

زیر این توییت بحث‌های زیادی درگرفت که پیش از هر چیز نشان می‌دهد، بعد از گذشت ۳۲ سال از پخش سریال، هنوز ابهام‌های زیادی درباره داستان واقعی آن و حجم سانسور در تلویزیون ایران وجود دارد.

بنابراین دست به کار شدیم تا ببینیم داستان از چه قرار است؟

اوشین و حواشی آن در ایران

سریال «سال‌های دور از خانه» از سال ۱۳۶۵ هر شنبه شب از تلویزیون ایران پخش می‌شد. در آن زمان که دسترسی به اینترنت و شبکه‌های ماهواره‌ای وجود نداشت و تلویزیون ایران محدود به دو کانال بود، مخاطبان زیادی جذب کرده بود. موضوع روسپی* بودن اوشین و سانسورهای تلویزیون از همان دوره مطرح بود. بعضی می‌گفتند این سریال با نام «فقر و فحشا» از دیگر تلویزیون‌ها پخش شده و مردم جنوب کشور که می‌توانند کانال‌های عراق را ببینند، اصل این سریال را دیده‌اند.

در این میان قصه دیگری که به عنوان یک جوک دهان به دهان می‌چرخید، این بود که ژاپنی‌ها که اصل این سریال را به ایران فروخته‌اند، بعد از دوبله و آماده‌سازی برای پخش و نمایش این سریال از ایران درخواست کرده‌اند که «اوشین ایرانی» را به آنها بفروشند تا این سریال تدوین شده که بسیار اخلاقی‌تر از سریال اصلی است، بار دیگر از تلویزیون ژاپن پخش شود!

*در اینجا بسیار مهم است که تاکید کنیم گِیشا به هیچ وجه مترادف روسپی نیست و مقوله‌ای به کلی متفاوت است. گِیشا در لغت به معنای «هنرگر» است و در فرهنگ سنتی ژاپن به زنانی گفته می‌شود که در زمینه‌ هنرهای موسیقی، رقص و همچنین پذیرایی و سرگرمی و حتی ادبیات و فلسفه و سیاست آموزش‌های عالی دیده‌اند. یکی از کارهای اصلی گِیشا‌ها مهمانداری در گردهمایی‌های مردانه بود در زمانی که زنان ژاپنی به‌طور سنتی کمتر از خانه بیرون می‌آمدند.  

استقبال از اوشین در خارج از ایران

اولین قسمت سریال «اوشین» فروردین ۱۳۶۳ از تلویزیون NHK ژاپن شش روز هفته به مدت ۱۵ دقیقه پخش می‌شد که تا یک سال بعدش ادامه یافت. این سریال تنها با استقبال مردم ژاپن رو به رو نشد. پخش جهانی این سریال هم رکورد زد و در عرض دو سال در ۵۹ کشور دنیا از جمله ایران پخش شد. اوشین خیلی زود مورد توجه مردم دنیا قرار گرفت.  گزارش دو روزنامه واشنگتن پست و نیویورک تایمز در سال ۱۹۸۴ از سریال اوشین در آرشیو این روزنامه‌ها موجود و در اینترنت قابل دریافت است.

در گزارش‌های این دو روزنامه آمریکایی از استقبال مردم ژاپن از  سریال «اوشین» گفته شده، خلاصه داستان مختصری از فیلم نوشته شده است. نیویورک تایمز ، خلاصه داستان این سریال را نوشته و عنوان کرده که نام اوشین مترادف صبر و استقامت شده است. واشنگتن پست هم خبر از پخش این سریال در شهرهای در نیویورک، لس‌آنجلس، سانفرانسیسکو و هونولولو توسط یک شبکه ژاپنی-آمریکایی داده است.

داستان سریال

داستان اوشین روایت زندگی اوشین تاناکورا است زنی مسن و موفق که زندگی‌اش را برای نوه‌اش روایت می‌کند. تمام فیلم فلش بک به گذشته است و فیلم یک راوی دارد. این سریال سه دوره کودکی، جوانی و میان‌سالی اوشین را روایت می‌کند و سه دوره تاریخی ژاپن را به تصویر می‌کشد.

«آیا اوشین واقعا در یک شرکت گِیشاگری کار می‌کرده و پس از ورشکسته شدن شوهرش ریوزو تن به روسپی‌گری داده؟»

برای بررسی این موضوع ابتدا سراغ خلاصه  انگلیسی این سریال ژاپنی رفتیم. خلاصه داستان مفصلی از این سریال موجود است. این خلاصه داستان اگر چه نشان می‌دهد که این سریال در ایران با سانسور پخش شده اما هیچ اشاره‌ای به این که اوشین یک گِیشا بوده یا در یک شرکت گِیشاگری کار می‌کرده، وجود ندارد. تنها باری که در سریال پای یک شرکت ارائه خدمات جنسی وسط می‌آید زمانی است که اوشین از یک واسطه نامه‌ای دریافت می‌کند که در آن نوشته شده شوهر کایو خودکشی کرده. کایو نقش مهمی در زندگی اوشین دارد. او دختر صاحب ثروتمند شرکت «کاگایا» است و اوشین از کودکی در خانه آن‌ها کار کرده و فوت و فن زندگی را از مادربزرگ کایو یاد گرفته بود و خود را مدیون او می‌دانست. کایو که هم‌سن و سال اوشین بود، در همان زمان با اوشین دوست شد و در طول داستان بارها به او کمک کرد او واسطه آشنایی اوشین و همسرش ریوزو است.  زمانی که اوشین بعد از زلزله از خانه مادر همسرش بیرون می‌زند این کایو است که از ثروت کاگایا مغازه‌ای به او می‌دهد تا او با فروش غذای خانگی کسب و کاری راه بیاندازد. کایو آن زمان با همسرش مشکل داشت و اوشین همفکری زیادی برای حل مشکل او می‌کند.

پیش از دریافت نامه خودکشی همسر کایو، اوشین از کایو نامه‌ای گرفته بود و او از پسر دارشدنش خبر داده بود و این که زندگی روی خوش‌اش را به او نشان داده. برای همین دریافت این نامه او را گیج می‌کند. تلفن‌های «کاگایا» قطع است و او نمی‌تواند خبری بگیرد، تا این که کوتا که آشنای کایو و اوشین است. از ورشکسته شدن کاگایا خبر می‌دهد و آدرسی از کایو در توکیو پیدا می‌کند. تا اینجای داستان روایت تلویزیون ایران هم همین است اما آن آدرس کجاست؟

روایت تلویزیون ایران

تلویزیون ایران در قسمت چهل و هشتم این سریال وانمود می‌کند که کایو در یک پانسیون در توکیو زندگی می‌کند و وقتی اوشین برای دیدن او به پانسیون می‌رود، صاحب پانسیون می‌گوید که دوستش زن یک دنده‌ای بوده که در این مدت لب به غذا نزده و شب گذشته انقدر سرفه کرده که آن‌ها مجبور شده‌اند، دکتر خبر کنند. او می‌گوید: «فکر می‌کنم مرضی شبیه سل داشت چون خون بالا اورد.» اوشین سراسیمه به اتاق کایو می‌رود، دوربین رختخواب خون‌آلود کایو را نشان می‌دهد و اوشین جسد بی جان کایو را می‌بیند. او پسر کایو را به فرزندی می‌پذیرد.

روایت اصلی

در اپیزود ۱۸۷ سریال که همراه با زیرنویس انگلیسی به اشتراک گذاشته شده. اوشین وقتی آدرس کایو را در توکیو  می‌گیرد و به ریوزو نشان می‌دهد، ریوزو می‌گوید که قبل از زلزله این محله در توکیو، محله بدنامی بوده. آدرس او آدرس یک روسپی‌خانه است و وقتی او به آنجا مراجعه می‌کند با ممانعت برای دیدن کایو  رو به رو می‌شود. صاحب آنجا از کایو راضی است. می‌گوید او مشتری‌های زیادی دارد اما به طور اتفاقی کایو را می‌بیند. کایو از اوشین فرار می‌کند اما او دنبالش می‌رود و در اتاقی کایو همه حقیقت را به او می‌گوید. او می‌گوید که به خاطر وضع بد اقتصادی ژاپن، «کاگایا» ورشکست شده، شوهرش که اداره آن‌جا را در دست داشته خودکشی کرده و او و پدر و مادرش آواره شده‌اند. پدر و مادرش هر دو از غصه به فاصله کوتاهی مرده‌اند. او دنبال کار گشته حتی برای کار در یک کافه شاپ هم اقدام کرده اما به او کار نداده‌اند و گفته‌اند سن‌‌اش برای کار در کافه بالاست. او این کار را پیدا کرده. چون صاحب کار بچه‌اش را هم پذیرفته و زمانی که او مشتری دارد، بچه او را نگه می‌دارند. اوشین اصرار می‌کند که کایو و پسرش را همراه خود ببرد اما کایو قبول نمی‌کند و می‌گویددر این وضعیت اقتصادی، حتما شما هم با مشکل رو به رو می‌شوید، ضمن این که برای رها کردن کار باید پولی بپردازد که نمی‌تواند آن را فراهم کند. اوشین تمام تلاش‌اش را می‌کند تا پول را فراهم کند ولی یک شب کایو زمانی که مشتری دارد، آنقدر مشروب می‌خورد که مسموم می‌شود و خون بالا می‌آورد. اوشین فردای آن روز با پول به روسپی‌خانه می‌رود اما وقتی  می‌رسد صاحب آنجا خبر مرگ کایو را می‌دهد و می‌گوید حالا یک جنازه و بچه روی دستم مانده خوب شد که آمدید و این طور می‌شود که اوشین سرپرستی پسر کایو را هم بر عهده می‌گیرد.

*این اپیزود و بخش‌هایی از اپیزود پیشش که در آن اوشین، کایو را در یک روسپی‌خانه ملاقات می‌کند به کلی از نسخه پخش شده از تلویزیون ایران حذف شده است.

داستان‌ها و افسانه‌های زیادی درباره داستان‌های عامه‌پسند سر زبان‌ می‌افتند، نظیر آنچه سال‌ها درباره اوشین گفته و بعضا تبدیل به باور عمومی شده است. این باور عمومی آنچنان قدرتمند است که حتی رسانه‌ها و خبرگزاری‌های معتبر و رسمی هم بدون تحقیق به آن استناد می‌کنند، حال آنکه با چند دقیقه تحقیق و جست‌وجوی اینترنتی، مشخص می‌شود که چقدر از این افسانه‌ها حقیقت دارد و چقدر ساخته و پرداخته ذهن مردم است.

تحقیق درباره اصالت داستان اوشین در دهه ۱۳۶۰ کار بسیار دشواری بود. حتی تا چند سال پیش هم پیدا کردن منابع دست اول چندان ساده نبود که به امروز با یک جست‌وجوی ساده اینترنتی حجم قابل توجهی از اطلاعات مفید به دست می‌آید. نه فقط خلاصه و شرح داستان در دسترس است، بلکه با جست‌وجو می‌توان به فکت‌های جالبی هم برخورد، نظیر آنکه اوشین در دهه ۱۹۸۰ میلادی محبوبیت جهانی داشته و حتی معتبرترین نشریات جهان، مانند واشنگتن‌پست و نیویورک‌تایمز درباره آن گزارش نوشته‌اند.

خبرگزاری ایسنا در گزارشی که درباره سانسورهای فیلم‌های خارجی در تلویزیون ایران تهیه کرده، نوشته که اوشین شخصیت اصلی سریال «سال‌های از  دور خانه» سریال محبوب سال‌های دهه شصت، آرایشگر یک «شرکت گِیشاگری» بوده و پس از ورشکست شدن شوهرش در یک خانه فساد کار می‌کرده. اما بر اثر سانسورهای اعمال شده مردم شیفته فضائل اخلاقی اوشین شده‌اند.

تردیدی نیست تلویزیون ایران بخش‌هایی از سریال را حذف کرده و بخش‌هایی را در یک قسمت از سریال، دیدار اوشین با دوست دوران کودکی‌اش که در یک روسپی‌خانه کار می‌کند را سانسور کرده است. بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد، در این مورد خاص، تلویزیون ایران حدود ۱۸ دقیقه از سریال را (از دقیقه ۱۲ اپیزود ۱۸۶ تا آخر اپیزود ۱۸۷) از سریال در آورده است. تصاویر نسخه فارسی در اپیزود ۴۸، دقیقا از دقیقه ۳۹:۱۸ مشابه دقیقه اول اپیزود ۱۸۸ سریال اصلی است. اما این سانسور تغییری در روال قصه ایجاد نکرده است.

اوشین هرگز در روسپی‌خانه کار نکرده است و تصویری که از او در تلویزیون ایران نشان داده شده، مشابه آن چیزی است که در سایر تلویزیون‌های دنیا پخش شده است.

با این حساب فکت‌نامه، این شایعه را که در گزارش خبرگزاری ایسنا به عنوان یک فکت آمده، بی‌اساس می‌داند و یک بار برای همیشه به این گفته که «اوشین در خانه فساد کار می‌کرده و دستگاه سانسور تلویزیون ایران داستان را تغییر داده است» نشان نادرست می‌دهد.