هزینه افطار کمیته امداد در غزه از کجا تامین شده؟

هم‌زمان با داغ شدن خبر افطاری کمیته امدام امام خمینی در نوار غزه، رییس این نهاد گفته است:

«قول داده‌ایم همچون گذشته هیچ پولی از کمک‌های مردم، در خارج از مرزهای ایران اسلامی مصرف نشود و بر این وعده خود صادق بوده‌ایم و خواهیم ماند».

پروزیر فتاح با انتشار مطلبی در حساب کاربری خود در اینستاگرام تاکید کرده است: «بارها و بارها تاکید کرده‌ام که کمیته امداد امام اولویت خود را رسیدگی به امور محرومان داخل کشور می‌داند و در برون از مرزها صرفا به پیاده‌سازی مدل سازمانی کمیته امداد به صورت خودگردان (کمک‌های مردمی همان کشور برای نیازمندانش) اقدام می‌کند و به نوعی با این کار ضمن صدور ارزش‌های انقلاب، نام و یاد امام راحل زنده و جاوید می ماند».

او همچنین در گفت‌وگو با تلویزیون ایران، توضیحات بیشتری ارائه کرد و ضمن تایید برگزاری مراسم افطاری در غزه مدعی شد، هزینه این مراسم از محل کمک‌های آگاهانه مردم به فلسطینیان و از طریق صندوق‌های جداگانه‌ای تامین می‌شود.

این صحبت‌ها در واکنش به اخباری است که این روزها مورد توجه برخی رسانه‌ها قرار گرفته و در شبکه‌های اجتماعی بازخورد داشته است.

پس از انتشار ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی و بازنشر آن در برخی رسانه‌ها، واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. کاربران زیادی با هشتگ #نه_به_کمیته_امداد از هزینه‌های این نهاد در خارج از ایران -به طور ویژه در لبنان و فلسطین- انتقاد کردند. در عین حال برخی ویدئوها هم منتشر شد که در آنها برخی مردم در اعتراض به اقدام کمیته امداد، صندوق‌های صدقات را دور می‌انداختند.

ماجرای افطاری کمیته امداد در غزه و سابقه آن چیست؟

خبر افطاری، دو هفته پیش از آنکه در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شود منتشر شده بود.

در میان رسانه‌های ایرانی می‌توان به گزارش تصویری خبرگزاری ایرنا در تاریخ ۲۸ اردیبهشت اشاره کرد و در میان رسانه‌های عربی به گزارش روزنامه الوفاق در همین روز. در همین گزارش گفته شده که روزانه ۱۱ هزار وعده غذا در میان مردم غزه توزیع می‌شود.

این کار در سال‌های پیش هم انجام می‌شده. البته پارسال ظاهرا هلال احمر ایران به جای کمیته امداد مسئولیت توزیع افطاری را بر عهده داشته و در ماه رمضان ۱۳۹۶، حدود ۲۵۰ هزار وعده غذایی میان مردم غزه توزیع کرده است.

در این گزارش که در سال ۱۳۹۵ در العالم پخش شده نیز به توزیع بسته‌های غذایی ماه رمضان توسط کمیته امداد اشاره شده است. یا در خبر دیگری در سال ۱۳۹۳ «هشام سالم» رییس جمعیت باقیات الصالحات در غزه گفته است: «ما در هنگام جنگ کمک‌های زیادی از جمهوری اسلامی ایران از طریق کمیته امداد امام خمینی (ره) دریافت کردیم و این کمک‌ها را به اغلب آنانی که خانه‌هایشان تخریب شده، رساندیم».

 

واکنش‌ها در گذشته

این اخبار در گذشته نیز  واکنش‌هایی به دنبال داشت؛ چنانکه مسئولان کمیته امداد در مقام پاسخگویی به آن درآمدند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:

رییس کمیته امداد دو سال پیش، در مهر ماه ۹۵، در گفت‌وگو با سایت مشر‌ق‌نیوز در ایران گفته بود:

«یکی از اتهاماتی که به کمیته امداد می‌زدند این است که چرا کمیته امداد پول‌های صدقه مردم را به عراق و لبنان می‌فرستد، ما بارها گفته‌ایم کاری که ما برای کشورهای درخواست‌کننده کمک از کمیته امداد می‌کنیم این است که تجربه خودمان را به آن‌ها منتقل کنیم تا یک سازمان موفق خیریه برای رسیدگی به نیازمندانشان مثل کمیته امداد داشته باشند. جالب اینجاست که این انتقال تجربه تنها مختص سوریه و لبنان نیست و ما الان شاهد درخواست خیلی از کشورهای غیرمسلمان هستیم که خواهان استفاده از تجربه کمیته امداد برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی و حتی ایجاد شغل برای اقشار تهیدست آن کشورها هستند. ما در کشورهایی مثل لبنان یا عراق به آن‌ها یاد دادیم که کمیته امداد داشته باشند، یک نفر ایرانی در این کشورها نداریم و همه درآمدها از مردم لبنان است و ما یک ریال هم کمک نکردیم.»

فتاح در تیر ۹۴ هم گفته بود:

«این اطمینان را می دهم نه در گذشته، نه الان، کمیته امداد مجاز نبوده است که کمکی از پول‌های صندوق صدقات به دیگر کشورها کند چرا که کمیته امداد کشور لبنان ۲۰ میلیون دلار در سال جمع می‌کند، چه احتیاجی به پول ما دارد».

 

در دی ماه سال ۹۳ هم معاون امور بین‌المللی کمیته امداد اطمینان داده بود «ریالی از درآمدهای صندوق‌ صدقات به کشورهای دیگر نمی‌رود».

این گفته‌ها و سابقه ادعا نشان می‌دهد، که سوال از کمیته امداد درباره نحوه هزینه در کشورهای خارجی در سال‌های گذشته مطرح بوده و تردیدها نیز از زمان آغاز فعالیت‌های کمیته امداد در خارج از ایران وجود داشته است.

 

بررسی ادعا

به نظر می‌رسد فعالیت‌های خارجی کمیته امداد در سال ۱۳۶۶ و در لبنان آغاز شده است. این تاریخ مصادف با تصویب نخستین اساسنامه این نهاد انقلابی است. اساسنامه کمیته امداد تا به امروز دست‌کم ۳ بار تغییر کرده و نسخه‌های پیشین آن در دسترس نیست. اما در ماده چهارم آخرین اساسنامه به این نهاد اجازه داده شده «طبق ضوابط ابلاغی دفتر مقام معظم رهبری» شعباتی در خارج از ایران تاسیس کند.
با این هم در تاریخچه رسمی کمیته امداد اشاره‌ای به آغاز فعالیت‌های بین‌المللی این نهاد نشده، اما در میان گزارش‌های پراکنده می‌توان به تاریخ‌های تقریبی دست پیدا کرد که نشان می‌دهد کمیته امداد از چه زمانی ارسال کمک‌ به کشورهای دیگر را شروع کرده است.

مثلا در یک گزارش عملکرد مربوط به سال ۱۳۹۲ کمیته امداد این اطلاعات ذکر شده است:

 

۱۳۷۱: جمع‌آوری و ارسال کمک برای آوارگان عراقی: ۴۷۰ میلیون تومان

۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴:‌ جمع‌آوری و ارسال کمک برای آوارگان بوسنی و هرزگوین: ۵۵۰ میلیون تومان

۱۳۷۴ تا ۱۳۹۲: جمع‌آوری و ارسال کمک برای مسلمانان فلسطین: ۶ میلیارد و ۲۳۰ میلیون تومان

۱۳۷۸:  جمع‌آوری و ارسال کمک برای مسلمانان چچن: ۱۴۰ میلیون تومان

۱۳۷۸:  جمع‌آوری و ارسال کمک برای مسلمانان کوزوو: ۶۳۰ میلیون تومان

 

بر اساس اطلاعات موجود در پرتال رسمی کمیته امداد (نسخه قدیمی)، این نهاد در کشورهای سوریه، آذربایجان، تاجیکستان، فلسطین، افغانستان، عراق، کومور و سومالی دفتر دارد.

در گزارش‌‌های عملکرد منتشر شده نیز اطلاعاتی در خصوص فعالیت‌های بین‌المللی کمیته امداد ارائه شده است که در آن می‌توان به برخی آمارهای رسمی دست پیدا کرد.

با این همه آخرین گزارش مربوط به سال ۱۳۹۲ است و در نسخه قدیمی و نه در نسخه جدید پرتال رسمی کمیته امداد خبری از گزارش‌های مربوط به سال‌های اخیر وجود ندارد. البته در میان اخبار و گزارش‌های خبری به طور پراکنده به گزارش‌های عملکرد این نهاد اشاره شده، اما چیزی که بتوان به آن به چشم یک سند رسمی نگاه کرد وجود ندارد.

حتی پیگیری فکت‌نامه از روابط عمومی کمیته امداد برای دسترسی به گزارش‌های به‌روز و اسناد مالی که تاییدکننده ادعای رییس کمیته امداد باشند، به جایی نرسید.

با این همه، ما با کندوکاو در گزارش‌های قدیمی تلاش کردیم ببینیم آیا نشانه‌ای معتبر وجود دارد که نشان دهد کمیته امداد امام خمینی، کمک‌های مالی جمع‌آوری شده در ایران را در کشورهای دیگری مصرف کرده یا نه.

 

آخرین گزارش‌های رسمی کمیته امداد چه می‌گویند؟

درآمدها: بر اساس گزارش عملکرد بین‌المللی سال ۱۳۹۲، این نهاد ایرانی در سال ۱۳۹۲، بیش از ۱۹ میلیون دلار در لبنان جمع‌آوری کرده است. کل درآمدهای کمیته امداد در سوریه بیش از ۳۳۰ هزار یورو بوده است. پول حمع‌آوری شده در عراق بیش از ۸۴۳ هزار دلار بوده؛ در تاجیکستان کمتر از ۱۴ هزار دلار؛ در افغانستان نیز کمتر از ۵۴ هزار دلار بوده است.

در گزارش این سازمان اشاره‌ای به منابع کمک‌ به کومور و فلسطین نشده و فقط گفته شده مردم ایران ۳۶۰ میلیون تومان در سال ۱۳۹۲ برای «کمک به مسلمانان فلسطین» به کمیته امداد داده‌اند.

در این گزارش از منابع جمع‌آوری شده در لبنان و سوریه به عنوان «درآمدهای محلی، کمک‌های مردمی و وجوه شرعی» یاد شده و در مورد بقیه کشورها از واژه «درآمدهای اختصاصی» یاد شده است. درآمد اختصاصی یک اصطلاح بودجه‌ای است که مشخص می‌کند هر درآمدی همان جایی که به دست آمده هزینه می‌شود.

هزینه‌ها: در این گزارش فهرست خدمات ارائه شده در همه کشورها به جز فلسطین قابل دسترس است. با این توضیح که در این گزارش فقط به موارد کمک اشاره شده و مشخص نیست هر کدام از این موارد چقدر هزینه‌ شده است.

مثلا گفته شده در سال ۱۳۹۲ در لبنان از ۸۶۶۰ خانواده حمایت شده، نزدیک ۳۳ هزار خدمات درمانی ارائه شده، بیش از ۴۷۰۰ دانشجو و طلبه تحت حمایت این سازمان بوده‌اند، ۶۸ واحد مسکونی ترمیم شده، ۱۸۲۳ خانواده اسکان داده شده‌اند و ۹۹ وام خودکفایی داده شده است. با این حال در هیچ کدام از این موارد مشخص نیست که هزینه این فعالیت‌ها چقدر بوده است.

بنابراین امکان مقایسه مستقل میان درآمدها و هزینه‌های کمیته امداد در کشورهای وجود ندارد.

 

مورد فلسطین

در مورد فلسطین، در آخرین گزارش عمومی منتشر شده (۱۳۹۲)، هیچ اطلاعاتی در مورد میزان فعالیت‌های کمیته امداد وجود ندارد. حتی بر خلاف سایر کشورها، مشخص نیست مبالغ جمع‌آوری شده در آن کشور چقدر بوده است. فقط گفته شده در سال ۱۳۹۲، ۳۶۰ میلیون تومان پول در ایران برای کمک به مردم فلسطین جمع‌آوری شده است. با این همه در غیاب اطلاعات مستند می‌توان با استفاده از فرض‌های معمول، برآوردی از وضعیت موجود به دست آورد و دید آیا حساب و کتاب کمک‌های جمع‌آوری شده برای فلسطین با مخارج و هزینه‌های آن هم‌خوانی دارد؟

 

برآورد کمک‌های جمع‌‌آوری‌ شده برای فلسطین در سال ۱۳۹۶:‌

محاسبه‌گر تورم بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد، ارزش ۳۶۰ میلیون تومان سال ۱۳۹۲، در سال ۱۳۹۶ برابر با ۵۵۶ میلیون تومان است. اگر فرض کنیم الگوی کمک جمع‌آوری شده در پارسال مطابق سال‌های گذشته باشد، آن وقت می‌توان فرض کرد، سال گذشته کمتر از ۶۰۰ میلیون تومان کمک اختصاصی برای فلسطین در ایران جمع‌آوری شده است.

بر اساس داده‌های بانک مرکزی متوسط (۱۱ ماه نخست) قیمت رسمی و غیررسمی دلار به ترتیب ۳۴۰۰ و ۴۰۰۰ تومان بوده است. با این حساب پول جمع‌آوری شده در سال ۱۳۹۶ احتمالا بین ۱۳۹ تا ۱۶۳ هزار دلار بوده است.

برآورد هزینه‌های افطاری ماه رمضان امسال:

متوسط قیمت یک وعده غذایی در یک رستوران ارزان‌قیمت در نوار غزه، ۵ دلار و ۱۸ سنت است. اگر فرض کنیم قیمت تهیه انبوه هر وعده غذایی، حدود یک پنجم قیمت رستوران‌های ارزان‌قیمت، حدود یک دلار در آمده باشد، آن وقت می‌توان گفت تهیه ۳۰۰ هزار وعده غذا برای کمیته امداد حدود ۳۰۰ هزار دلار هزینه داشته است. این عدد دو برابر بیشتر از برآورد منابع اختصاصی جمع‌آوری شده برای فلسطین است.

بنابراین کمیته امداد، باید مابه‌التفاوت این هزینه را از محل دیگری تامین کرده باشد.

بخشی از منابع درآمدی  این سازمان از بودجه عمومی کشور تامین می‌شود. بر اساس داده‌های سایت ایران‌بودجه اعتبارات کمیته امداد در سال ۱۳۹۶، بیش از ۴ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان بوده است.

 

جمع‌بندی

مدیران کمیته امداد مدعی‌اند که عملکرد اقتصادی این سازمان شفاف است. با این حال، آخرین گزارش‌های مستند این سازمان که در دسترس عموم مردم قرار دارد مربوط به ۵ سال پیش است.

در این گزارش‌ هم اطلاعات دقیقی درباره هزینه فعالیت‌های این نهاد انقلابی در خارج از کشور وجود ندارد که بر اساس آن بتوان منابع درآمدی و هزینه‌ها را با هم مقایسه کرد.

در آخرین گزارش‌ کمیته امداد، بر خلاف سایر کشورها، کمیته امدادی منبع درآمدی در داخل فلسطین ندارد یا در گزارش‌ها به آن اشاره نشده.

مشخص نیست منابع جمع‌آوری شده برای کمک به فلسطینیان در داخل ایران چقدر است، اما برآوردها نشان می‌دهد، هزینه افطاری ۳۰۰ هزار وعده‌ای رمضان امسال، بیش از کمک‌هایی است که مردم ایران به صندوق‌های خاص کمک به فلسطین کرده‌اند.

از سوی دیگر اطلاع دقیقی در دست نیست که مابه‌تفاوت هزینه‌های افطاری از کدام منبع تهیه شده. منابع درآمدی کمیته امداد کمک‌های مردمی و وجوهات شرعی در ایران و چند کشور دیگر و بودجه عمومی ایران تامین می‌شود. حتی اگر بپذیریم این سازمان برای هزینه‌کرد کمک‌های مردمی، صدقات و نذورات و وجوه شرعی در خارج از حوزه جمع‌آوری محدودیت دارد، اما محدودیتی برای هزینه‌ منابع بودجه عمومی در امور جاری وجود ندارد، اگرچه در برنامه‌های مشخص شده در پیوست برنامه‌ها در لایحه بودجه ۹۶ (صفحه ۹۴۷)، بودجه جاری به نظر نمی‌رسد بودجه‌ای برای افطاری در نظر گرفته شده  اشاره‌ای به داخل یا خارج از کشور نشده است.

 

با این اوصاف، آنچه مسلم است سند معتبری نیست که بتواند به طور قطعی درستی یا نادرستی ادعای رییس کمیته امداد را ثابت کند. فکت‌نامه ضمن رد ادعای شفافیت مالی کمیته امداد و با تاکید بر سوال‌ها و ابهامات مالی در مورد فعالیت‌های کمیته امداد در خارج از کشور، این گفته پرویز فتاح را که «هیچ پولی از کمک‌های مردم، در خارج از مرزهای ایران اسلامی مصرف نمی‌شود»، «غیرقابل اثبات» ارزیابی می‌کند.

https://www.sharethefacts.co/share/f85049ec-b9b0-41b1-9096-184a0c9c9cba