محمدعلی نجفی
شهردار تهران
چهاردهم مهر ۱۲۸۶ روزی است که تهران برای نخستین‌بار به صورت قانونی پایتخت ایران شد
درست
پایتختی تهران در قانون اساسی مشروطه
چهاردهم مهر ۱۳۹۶، محمدعلی نجفی، شهردار تهران در حساب کاربری خود در اینستاگرام نوشت: امروز درست صد و ده سال از روزی [می‌گذرد] که در اولین دوره مجلس، از «تهران» به عنوان دارالخلافه نام برده شد و برای نخستین بار شهر تهران به صورت قانونی به عنوان پایتخت معرفی شد…
A post shared by MohammadAliNajafi محمدعلی نجفی (@najafi.media) on Oct 6, 2017 at 12:23am PDT
این جمله را شهردار تهران در مقدمه مطلبی درباره «هویت فراموش‌شده» پایتخت و به مناسبت «روز تهران» نوشته است. کنجکاو شدیم صحت این گفته آقای نجفی را بررسی کنیم.
روز تهران چه روزی است؟
روز تهران در تقویم رسمی کشور وجود ندارد، اما جست‌وجوی سابقه این واژه، ما را به مصوبات شورای شهر تهران هدایت می‌کند.
شورای شهر پایتخت در تیر ماه ۱۳۹۵ طرح «تعیین روز ۱۴ مهر به عنوان روز تهران» را با اکثریت آرا تصویب کرد. اما فضای خبری و رسانه‌ای حاکم بر این جلسه چنان بود که خبرگزاری‌ها گزارش جلسه شورای شهر تهران را با عنوان ثبت روز تهران در تقویم عمومی منتشر کردند.
این اخبار واکنش شورای فرهنگ عمومی کشور را به دنبال داشت، چنانکه دبیرخانه این شورا یک روز بعد از جلسه شورا، ثبت روز تهران را در تقویم تکذیب کرد.
مصوبات شورای فرهنگ عمومی (متولی تعیین مناسبت‌های تقویمی) نشان می‌دهد این شورا هنوز درباره روز تهران تصمیم نگرفته است. روز چهاردهم مهر ماه در تقویم رسمی ایران، به نام «روز دامپزشکی» نامگذاری شده و نشانهای از تغییر آن هم به چشم نمی‌خورد. تصمیم شورای شهر تهران به دلیل تداخل با روز دامپزشکی مورد انتقاد قرار گرفته بود.
پیش‌تر برای نامگذاری روز تهران روزهای دیگری نیز در نظر گرفته شده بود. موسسه مطالعات تهران، کلانشهر، روز اول آبان را پیشنهاد کرده بود. «احمد مسجدجامعی» نیز در جلسه تصمیم‌گیری شورای شهر پیشنهاد کرده بود روز آغاز به کار «دارالفنون» روز تهران شود که پذیرفته نشد. دارالفنون در ششم دی ماه ۱۳۲۰، درست دو هفته پیش از قتل امیرکبیر، آغار به کار کرده بود.
۱۴مهر سالروز چه اتفاق مهمی است؟
در جلسه تعیین روز تهران در شورای شهر تهران گفته شده بود: «بر اساس شواهد تاریخی، در ۱۴ مهرماه سال ۱۲۸۶ هجری شمسی در اولین دوره مجلس شورای ملی که پس از مشروطیت تشکیل شد، از شهر تهران به عنوان «دارالخلافه» نام برده و برای اولین‌بار شهر تهران به صورت قانونی به عنوان پایتخت معرفی شد.»
این موضوع عینا همان چیزی است که شهردار تهران نیز در یادداشت خود نقل کرده است.
چنانکه از شرح مذاکرات مجلس اول برمی‌آید، در جلسه ۱۶۹ مجلس دوره اول که در تاریخ ۲۹ شعبان ۱۳۲۵ هجری قمری (۱۴ مهر ۱۲۸۶ شمسی)، هیچ صحبتی از تهران یا طهران یا پایتخت و دارالخلافه در میان نیست.
توضیح ضروری آنکه تاریخ شمسی متن صورتجلسه این روز به اشتباه ۱۶ مهر درج شده که با تاریخ قمری تطابق ندارد، با این حال مذاکرات جلسه ۱۶۸ روز یکشنبه ۲۷ شعبان و جلسه ۱۷۰ روز پنج‌شنبه دوم رمضان را هم کنترل کردیم که در آن هم خبری از تهران (یا طهران) نیست.
این مستندات، اما اصل ادعای مطرح شده را زیر سوال نمی‌برد.
تهران و قانون اساسی مشروطه
اصل چهارم متمم قانون اساسی مشروطه صراحت دارد: «پایتخت ایران طهران است».
متن اصلی قانون اساسی یا نظامنامه ۵۱ ماده‌ای مشروطه که در تاریخ ۱۴ ذیقعده ۱۳۲۴ (۸ دی ۱۲۸۵) به امضای مظفرالدین شاه قاجار و ولیعهد او رسید، کمتر از یک سال بعد متمم قانون اساسی به امضا محمدعلی شاه قاجار رسید:
«بسمه تبارک و تعالی
متمم نظامنامه اساسی ملاحظه شد تماماً صحیح است و شخص همایون ما انشالله حافظ و ناظر کلیه آن خواهیم بود اعقاب و اولاد ما هم انشالله مقوی این اصول و اساس مقدس خواهند بود.
۲۹ شعبان قوی ئیل ۱۳۲۵ [مصادف با ۱۴ مهر ۱۲۸۶ شمسی] در قصر سلطنتی تهران»
سند اصلی امضای محمدعلی شاه قاجار دو سال پیش توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی رونمایی شد.
جمع‌بندی
اگرچه تاریخ پایتختی تهران به آغاز سلطنت آقامحمدخان قاجار (به روایتی فروردین ۱۱۶۵هجری شمسی) برمی‌گردد و قدمتی بیش از ۲۰۰ سال دارد، اما بازخوانی اسناد تاریخی نشان می‌دهد ۱۱۰ سال پیش در چهاردهم مهر ماه سال ۱۲۸۶، برای نخستین بار پایتختی تهران با درج در اصل چهارم متمم قانون اساسی، رسمیت قانونی پیدا کرد.
این اتفاق نه در مجلس شورای ملی، بلکه در قصر سلطنتی تهران اتفاق افتاد. نمایندگان نخستین دوره مجلس شورای ملی حداقل از ابتدای سال ۱۲۸۶ در گیر و دار تصویب متمم بودند و قطعا چند هفته‌ای پیش از امضای شاه قاجار کار تصویب را از سرگذرانده بودند. در متن مصوب و معتبر متمم قانون هیچگاه از لفظ دارالخلافه استفاده نشده، اما پیش از ۲۹ شعبان ۱۳۲۵ قمری در مذاکرات مجلس و مکاتبات رسمی و قانونی از جمله قانون اساسی ۵۱ ماده‌ای امضا شده توسط مظفرالدین شاه بارها از لفظ دارالخلافه و طهران استفاده شده بود تا بالاخره به اعتبار امضای محمدعلی شاه قاجار، پایتختی تهران از ۱۴ مهر ۱۲۸۶ اعتبار کامل قانونی به خود می‌گیرد.
با این اوصاف فکت‌نامه، اظهارات مطرح شده از سوی شهردار تهران و عضو سابق شورای شهر را درباره سابقه تاریخی و قانونی پایتختی تهران «درست» ارزیابی می‌کند.
درست
گفته یا آمار واقعیت دارد، فکت‌های قابل دسترس، درستی آن را تایید می‌کنند و نکته مهمی از قلم نیفتاده است.
درباره نشانهای میرزاروش کار ما