آیا می توان گفت چند نفر از رای دادن باز ماندند؟

با وجود آنکه ساعات رای‌گیری دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری تا واپسین ساعات ۲۹ اردیبهشت تمدید شد، اما باز رای‌دهندگانی با وجود ایستادن در صف‌های طولانی به دلیل پایان ساعت اخذ رای، امکان انداختن آراشان در صندوق را نیافتند. در این‌باره تاکنون سه آمار اعلام شده است:

یک- حسن روحانی، پس از برنده شدن در انتخابات در نشست مطبوعاتی اول خرداد ماه خود گفت: "۴۲ میلیون نفر جمعیت در پای صندوق‌های رای حاضر شدند که اگر می‌توانستند رای همه آنهایی را که در صف بودند، اخذ کنند، آمار به ۴۵ میلیون نفر می‌رسید". این گفته به معنای آن است که نزدیک به ۳ میلیون نفر در صف رای حاضر شده اما فرصت و امکان رای دادن برای آنها فراهم نشد.

حسن روحانی روز چهارشنبه سوم خرداد در همایش تجلیل از اعضای ستادهای انتخاباتی خود از شورای نگهبان به خاطر کوتاهی در پذیرش نظر ستاد انتخابات برای تسریع در اخذ رای انتقاد کرد و گفت که "ای کاش شورای نگهبان نظر هیات اجرایی انتخابات را که ۱۰:۳۰ صبح به آنان گفت کد ملی برای رای دادن کافی است را می‌پذیرفت ولی اتخاذ این تصمیم تا ۱۰:۳۰ شب طول کشید؛ شورای نگهبان رفتن صندوق سیار را نپذیرفت و مردم در پای صندوق ماندند".

او این بار شمار رای‌دهندگانی را که با وجود مراجعه به شعب اخذ رای به دلیل شلوغی و صف‌های بلند نتوانستند رای بدهند را به طور ضمنی ۴.۵ میلیون نفر و قریب به اتفاق آنها را کسانی معرفی کرد که تصمیم داشتند به خود او رای دهند چون گفت: "کسی به من پیام داد که (مردم) پنج ساعت و نیم در صف بوده‌اند. من متاسف هستم که آن چهار میلیون و نیم در صف ماندند ؛ حالا رای ۲۴ میلیون و ۲۷ میلیون فرقی نمی‌کند".

دو- مجید انصاری، معاون حقوقی حسن روحانی، اول خرداد طی یک سخنرانی در کرج گفت: "پیش‌بینی می‌شود حدود ۳ میلیون نفر به خاطر اتمام زمان رای‌گیری نتوانستند رای خود را وارد صندوق‌های رای کنند" و "مردم نزدیک به ۸۰ درصد مشارکت در انتخابات داشتند و ۶۷ درصد رای خود را به مرد اعتدال حسن روحانی دادند".

پیش‌بینی می‌شود حدود ۳ میلیون نفر به خاطر اتمام زمان رای‌گیری نتوانستند رای خود را وارد صندوق‌های رای کنند، تصریح کرد: مردم نزدیک به ۸۰ درصد مشارکت در انتخابات داشتند و ۶۷ درصد رای خود را به مرد اعتدال حسن روحانی دادند.

سه- عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور در یک برنامه تلویزیونی گفت: " اینکه گفته شده ۳ یا ۴ میلیون نفر پشت صف ماندند، یک تخمین است؛ تخمین ما و وزارت کشور به عنوان مسئول انتخابات یک میلیون نفر است".

تعداد حداقلی و حداکثری مشارکت

علی‎اصغر احمدی رییس ستاد انتخابات وزارت کشور در نوزدهم اردیبهشت ماه اعلام کرده بود که "۵۶ میلیون و ۴۱۰ هزار و ۲۳۴ نفر واجدان شرایط حضور در انتخابات ۲۹ اردیبهشت هستند".

مروری بر نرخ مشارکت پیش‌بینی شده در انتخابات ریاست جمهوری نشان می‌دهد:

یک- براساس نظرسنجی ایپو در ۲۷ اردیبهشت ۹۶ "حدود ۷۷ درصد پاسخ‌گویان به احتمال زیاد یا خیلی زیاد در انتخابات این دوره ریاست جمهوری شرکت خواهند کرد". این پیش‌بینی به معنای آن است که حداقل ۴۳ میلیون و ۴۳۵ هزار و ۸۸۰ نفر در انتخابات شرکت کنند.

دو- نظرسنجی ایسپا در ۲۶ اردیبهشت ماه نرخ مشارکت را ۷۲ درصد پیش‌بینی کرده که معادل شرکت ۴۰ میلیون و ۶۱۵ هزار نفر در انتخابات بود. این رقم در ۷ اردیبهشت معادل ۵۸ درصد یعنی ۳۲ میلیون و ۷۱۷ هزار نفر بود که در دو هفته منتهی به انتخابات افزایش یافت.

سه- وزیر کشور در ۲۷ اردیبهشت گفت که "نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۷۲ درصد واجدین شرایط در انتخابات شرکت خواهند کرد". بر این مبنا باید ۴۰ میلیون و ۶۱۵ هزار و ۳۶۸ نفر (۴۰,۶۱۵,۳۶۸ نفر) در انتخابات شرکت می‌کردند.

به این ترتیب پیش‌بینی نظرسنجی‎ها از رای دادن حداقل ۴۰ میلیون و ۵۱۵ هزار نفر و حداکثر ۴۳ میلیون و ۴۳۵ هزار نفر در انتخابات ۲۹ اردیبهشت حکایت داشت.

بنابر اعلام وزیر کشور در روز انتخابات "آرای ماخوذه در ۹۹.۷%  شعب برابر با ۴۱ میلیون و ۲۲۰ هزار و ۱۳۱ رای(۴۱۲۲۰۱۳۱ میلیون رای) بوده که بیانگر نرخ مشارکت ۷۳.۰۷ درصد است.

به این ترتیب شمار آرایی که به صندوق‎ها ریخته شده یعنی ۴۱ میلیون و ۲۲۰ هزار رای رقمی در محدوده پیش‌بینی نظرسنجی‎ها است.

اگر حداکثر پیش‌بینی نظرسنجی‎ها محقق می‌شد در انتخابات ریاست جمهوری ۲۹ اردیبهشت باید ۴۳ میلیون و ۴۳۵ هزار نفر در انتخابات شرکت می‌کردند که فاصله این رقم با آمار وزارت کشور از تعداد آرای ریخته شده به صندوق‌ها برابر است با ۲ میلیون و ۲۱۵ هزار و ۷۴۹ رای. این رقم نصف آمار ۴.۵ میلیونی است که حسن روحانی تاکید دارد که در روز رای گیری پشت درهای بسته شعبه‌ها ماندند و نتوانستند رای بدهند.

 

تایید بدون آمار ازدحام در صندوق‌های رای

اینکه در ساعات پایانی انتخابات صف‌های طولانی در شعب اخذ رای ایجاد شده و تعدادی از رای‌دهندگان امکان و فرصت رای دادن را نیافتند، هم از سوی ستاد اجرایی انتخابات، هم ستاد انتخاباتی ابراهیم رئیسی و هم سخنگوی شورای نگهبان به عنوان ناظر بر انتخابات تایید شده است.

علی‎اصغر احمدی در ساعت ۲۱:۳۴ دقیقه روز رای گیری " درباره ازدحام مردم در شعب اخذ رای" "ارسال صندوق‌های سیار" به چنین شعبی گفت: " با تعامل با شورای نگهبان سعی کردیم تا تعداد منشی‌ها را برای سرعت بیشتر افزایش دهیم. اما درخصوص فرستادن صندوق‌های سیار به شعب شلوغ باید با شورای نگهبان هماهنگی های لازم صورت گیرد".

عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان، در کانال تلگرامی خود موضوع ازدحام در شعب اخذ رای و درخواست وزارت کشور برای ارسال صندوق‌های رای را تایید کرد اما گفت که "اولین تماس وزیر محترم کشور در این خصوص هنگام غروب بود که موضوع با توجه به صراحت آیین‌نامه نیازمند تامل بود. با توجه به پیگیری ایشان موضوع با اعضای محترم هیات مرکزی مشورت شد و پس از موافقت این اعضا موافقت نیز اعلام شد. اما فاصله حدود دو ساعت بود و نه بیشتر".

علی پورمطلق، دبیر هیات اجرایی مرکزی انتخابات ریاست جمهوری، نیز تایید کرده است که "شعب اخذ رای تا آخرین لحظات مملو از جمعیت بود ولی به لحاظ ممنوعیت قانونی که داشتیم نتوانستیم از عده‌ای از مردم رای بگیریم که باید ازآنها عذرخواهی کنیم".

 

ناکارآمدی نظام انتخاباتی ایران در برآورد تعداد رای‌دهندگان

نظام انتخاباتی ایران از ناکارآمدی در بسیاری از بخش‌ها رنج می‌برد از جمله به دلیل غیرمستقل بودن سیستم انتخاباتی مرجعی قابل اعتماد برای "برآورد" آمارهای انتخاباتی تا زمان برگزاری رای گیری در این نظام وجود ندارد.

بر اساس پژوهش موسسه بین‌المللی دموکراسی و امداد انتخابات در سال ۲۰۱۴ در میان کشورهای دنیا، ۶۳ درصد از الگوی مستقل برای برگزاری انتخابات دارند. یعنی برگزاری انتخابات بر عهده هیات مدیره‌ای است که "از نظر نهادی مستقل از قـوه مجریه هستند و اعضای آن کارمندان قوه اجرایی نیستند. در این الگو، هیات مدیره انتخابات، استقلال مالی داشته و در برابر قوه مجریه و نهادهای آن پاسخگو نیستند و ممکن است در برابر مجلس قانون‌گذاری، قوه قضائیه یا رئیس کشور مسئول باشند".

بنابر همین پژوهش "۲۳ درصد کشورها از الگوی دولتی و ۱۲ درصد از الگوی مختلط در مدیریت انتخابات پیروی می‌کنند و تنها ۲ درصد از کشورها فاقد انتخابات در سطح ملی هستند. در این پژوهش نظام انتخابات ایران در الگوی دولتی طبقه‎بندی شده است".

اما نکته مهمتر اینکه "در برخی از نظام‌های انتخاباتی همانند آمریکا و انگلیس ثبت نام رای‌دهندگان مدت‌‌ها قبل از روز رای گیری صورت می‌گیرد حال آنکه در نظام انتخابات ایران ثبت نام رای‌دهندگان در روز رای گیری و قبل از لحظه اخذ رای" انجام می‌شود. بنابراین در ایران نظام انتخاباتی امکان برآورد دقیق از تعداد شهروندانی را ندارد که قصد شرکت در انتخابات را دارند.

سیستم انتخاباتی ایران تا روز رای گیری متکی به پیش‌بینی‌های نظرسنجی‎هایی است که حتی این نظرسنجی‌ها هم به بخش خصوصی واگذار نشده و در اغلب مواقع "محرمانه" می‌ماند. سیستم انتخاباتی ایران تنها قادر است پس از شمارش تعداد آرای ریخته شده به صندوق‌ها آماری از تعداد رای‌دهندگان اعلام کند و نمی‌تواند تعداد شهروندانی را که "قطعا" قصد شرکت در انتخابات دارند برآورد و اعلام کند.

معمولا در سیستم‌های انتخاباتی امکانی  برای ثبت ورود و خروج رای‌دهندگان به شعب اخذ رای وجود ندارد تا بر اساس آن آمار شهروندانی که در شعبه اخذ رای حاضر شده اما فرصت رای دادند نداشتند برآورد و اعلام شود آنهم با دقتی که حسن روحانی شمار چنین کسانی را ۴.۵ میلیون اعلام کرده است.

 

نتیجه گیری

به این ترتیب و با وجود اینکه گزارش‌های میدانی رسانه‌ها و همچنین مجری و ناظر انتخابات و همچنین دو کاندیدای اصلی انتخابات ریاست جمهوری ۲۹ اردیبهشت ماه وجود ازدحام در صندوق های اخذ رای و همچنین فراهم نشدن فرصت و امکان اخذ رای برای شمار قابل توجهی از رای‌دهندگان را تایید می کند اما به دلیل ناکارآمدی نظام انتخاباتی ایران و به ویژه فقدان "سیستم ثبت نام از رای‌دهندگان پیش از روز رای گیری"، نمی‌توان برآورد دقیق یا حتی تقریبی از شمار رای‌دهندگانی اعلام کرد که در این انتخابات فرصت رای دادن از آنها صلب شده است.

به همین دلیل این گفته حسن روحانی که چهار و نیم میلیون نفر از رای‌دهندگان از رای دادن باز ماندند، گفته‌ای "غیرقابل اثبات" است.