رشد گردشگری در دولت یازدهم چقدر بوده است؟

حسن روحانی طی سخنانی در برنامه "پاسخ به ایرانیان خارج از کشور" در شبکه جام جم گفت که "مجموع گردشگران در دولت یازدهم نسبت به قبل خیلی بیشتر شده، ۱۲ درصد گردشگری ما افزایش داشته است."

برای درستی‎سنجی این گفته ابتدا گزارش‌های بین‌الملی سفر و گردشگری جهانی را مرور و جستجو می‌کنیم که در میان سال های ۹۲ تا ۹۵ گردشگری در ایران رشد داشته و اگر داشته به چه میزان بوده است، اینکه اندازه گیری ورودی و خروجی گردشگران در ایران چگونه انجام می‌شود، و در نهایت اینکه آمار بیان شده از سوی روحانی چه نشانی می‌گیرد.

 

آمارهای جهانی

براساس آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۲ تعداد گردشگران خارجی که وارد ایران شده‎اند ۲ میلیون و ۹۳۸ هزار نفر بوده است که این تعداد سال ۲۰۱۳ به ۴ میلیون و ۷۶۹ هزار نفر رسیده است. در گزارش سال ۲۰۱۶ سازمان جهانی گردشگری هم اعلام شده که تعداد گردشگران خارجی که سال ۲۰۱۵ وارد ایران شده‎اند بازهم با افزایش مواجه شده و به ۵ میلیون و ۲۳۷ هزار نفر رسیده است.

سال ۲۰۱۰ تعداد گردشگران وارد شده به ایران: ۲ میلیون و ۹۳۸ هزار نفر (۲۹۳۸۰۰۰ نفر)

سال ۲۰۱۱ تعداد گردشگران وارد شده به ایران: ۳ میلیون و ۳۵۳ هزار نفر (۳۳۵۳۰۰۰ نفر)

سال ۲۰۱۲ تعداد گردشگران وارد شده به ایران: ۳ میلیون و ۸۳۴ هزار نفر (۳۸۳۴۰۰۰ نفر)

سال ۲۰۱۳ تعداد گردشگران وارد شده به ایران: ۴ میلیون و ۷۶۹ هزار نفر (۴۷۶۹۰۰۰ نفر)

سال ۲۰۱۴ تعداد گردشگران وارد شده به ایران: ۴ میلیون و ۹۶۷ هزار نفر (۴۹۶۷۰۰۰ نفر)

سال ۲۰۱۵ تعداد گردشگران وارد شده به ایران: ۵ میلیون و ۲۳۷ هزار نفر (۵۲۳۷۰۰۰ نفر)

سال ۲۰۱۶ (برآورد مجمع جهانی گردشگری و سفر WTTC) تعداد گردشگران وارد شده به ایران: ۵
میلیون و ۱۰۰ هزار نفر (۵,۱۰۰,۰۰۰ نفر)

رتبه‌بندی مجمع جهانی اقتصاد نیز نشان می‌دهد که وضعیت ایران در صنعت گردشگری به تدریج رو به بهبود است. براساس رتبه‌بندی مجمع جهانی اقتصاد در زمینه‌ی توریسم، ایران در سال ۲۰۱۱ در رتبه ۱۱۴ از میان ۱۴۰ کشور قرار داشت، اما در سال ۲۰۱۳ به رتبه ۹۸ ارتقا یافت و در سال ۲۰۱۵ نیز رتبه ۹۷ را به خود اختصاص داده است و در چهارماه سال ۲۰۱۷ رتبه۹۳ را کسب کرده و که نسبت به ۲۰۱۵ یک رتبه بهبود پیدا کرده است.

 

منابع جدول: بانک جهانی و WTTC

 

آمارهای داخلی گردشگری

آمارهای داخلی هم نشان از رشد ورود گردشگران خارجی به ایران و افزایش درآمد این کشور از توریسم دارد. به گفته‌ی مرتضی رحمانی موحد معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری "درآمد حاصل از گردشگری بین سال‌های ۹۲ تا ۹۵، بیش از ۳۲ میلیارد دلار بوده و در این مدت ۱۹میلیون و ۹۰۰هزار نفر گردشگر خارجی وارد کشور شده‌اند".

آمار این مقام دولتی درباره‌ی تعداد گردشگران ورودی به ایران با آمار سازمان جهانی گردشگری نزدیک و قابل قبول است چرا که تنها در سال های ۹۲ تا ۹۴ بنابر آمار سازمان جهانی گردشگری ۱۴ میلیون و ۹۷۳ هزار گردشگر وارد ایران شده‎اند. اگر این رقم را از ۱۹ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر گردشگر خارجی مورد اشاره معاون گردشگری کم کنیم به عدد ۴ میلیون و ۹۲۷ هزار نفر برای سال ۱۳۹۵ خواهیم رسید.

جدول آمار ورود گردشگران خارجی هم که در رسانه های ایران منتشر شده نشان می‌دهد در سال آخر دولت دهم(۱۳۹۱)، سه میلیون و ۷۲۹ هزار نفر وارد ایران شدند که این رقم در سال ۱۳۹۲ یعنی نخستین سال ریاست جمهوری حسن روحانی ۱ میلیون و ۷۱ هزار نفر بیشتر شده و شمار گردشگران ورودی به ایران در این سال به ۴ میلیون و ۸۰ هزار نفر افزایش یافته است. در همین جدول آمده که شمار گردشگران ورودی به ایران در سال ۹۴ به پنج میلیون و ۲۵۰ هزار نفر رسیده است. در سال ۹۵ سیر نزولی را طی کرده و به عدد ۴ میلیون و ۷۵۰ بازگشته است.

به احتمال زیاد این کاهش با استناد به گفته مرتضی رحمانی موحد پس از حمله دی ماه ۱۳۹۴ به سفارت عربستان سعودی رخ داد. او گفته است: "سال ۹۴ و ۹۵ در ارتباط با اتفاقی که در سفارت عربستان رخ داد، ۴۵ تا ۵۰ درصد از ظرفیت گردشگران حوزه‌ی خلیج فارس و ۹۰ درصد از بازار عربستان را از دست دادیم".

احمد اصغری قاجاری، رییس کمیسیون گردشگری، اقتصاد ورزش و اقتصاد هنر اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران هم اعلام کرده که "سال ۹۵ بیش از ۶ میلیون گردشگر وارد ایران شدند که حاصل آن ۸ میلیارد دلار ورود ارز به کشور بود."

محسن رنجبر، مدیرکل مطالعات و آموزش گردشگری سازمان میراث فرهنگی در ۱۸ مرداد ۱۳۹۵ از رشد ۱۲ درصدی گردشگری خارجی کشور در طول سه سال گذشته ( سال‌های ۹۲ تا ۹۵) خبر داد.

مسعود سلطانی‎فر، رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۰ شهریور ۱۳۹۵ اعلام کرد که "تعداد گردشگران ورودی سالانه ۱۰ تا ۱۲ درصد در سه سال گذشته رشد داشته است".

زهرا احمدی‎پور، رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۸ اردیبهشت ۹۶ در گفت‌وگو با روزنامه شرق اعلام کرد که "در سال اول اجرای برجام، درمجموع ۲.۸ درصد رشد ورود گردشگر داشته‌ایم".

اختلاف آمارهای داخلی به نکته قابل تامل درباره فقدان سیستم آمارگیری از گردشگران ورودی مربوط می‌شود. ایران فاقد سامانه سنجش میزان ورود گردشگران به ویژه گردشگران خارجی است و همین سبب می‌شود تا آمارها از دقت کافی برخوردار نباشند.

با استناد سوابق موجود در مرکز آمار ایران، تهیه‌‌ی آمارهای‌ گردشگری،‌ با تشکیل‌ سازمان‌ جلب‌ سیاحان‌ در سال‌ ۱۳۴۲ آغاز شد، اما سازمان‌ مذکور براساس‌ سوابق‌ موجود در دفاتر ادارات‌ گمرک‌، گذرنامه‌ و سایر منابع‌ مربـوط، موفق‌ به‌ جمع‌آوری‌ اطلاعات‌ سال‌های‌ ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۲ شد و‌ این‌ آمارها برای‌ نخستین‌ بار در سالنامه‌ی آماری‌ ۱۳۴۵ منتشر شد. مرتضی رحمانی‌موحد، معاون سازمان گردشگری کشور در سال ۹۲ گفته بود: "آمارهای سازمان گردشگری خام و بدون تجزیه و تحلیل است و هر تبعه خارجی که از راه مرزهای زمینی، هوایی و دریایی وارد ایران می‌شود و آمار آنها از سوی پلیس مهاجرت ثبت و به ما اعلام می‌شود مبنای ورود گردشگر خارجی به کشور است".

زهره چیت‌ساز رییس گروه آمارهای اجتماعی و فرهنگی مرکز آمار ایران، ۹ آبان ۱۳۹۴ اعلام کرد که "مرکز آمار ایران طرح‌های گردشگری خود را به صورت طرح‌های ثابت اجرا می‌کند. یکی از آرزوهای این مرکز اجرای طرح آمارگیری از گردشگران ورودی است. در اطلاعات ثبتی آنها تعداد ورودی‌های گردشگران به کشور را داریم که در سیستم ناجا ثبت می‌شود، اما در سیستم Tourism Satellite Account باید اطلاعات هزینه‌ها را نیز بگیریم، اما امکان جمع‌آوری آنها وجود ندارد".

 

نتیجه‌گیری

چه به استناد آمارهای معتبر بین‌المللی و چه با در نظر گرفتن آمار منابع داخلی، تردیدی نیست شمار گردشگران ورودی به ایران در فاصله‌ی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ رشد داشته و مجموع تعداد گردشگران خارجی در دولت یازدهم بیش از دولت پیشین بوده است.

با این حال حاصل نتیجه‌ی تقسیم هیچ یک از عددهای مربوط به آمار گردشگران "۱۲ درصد" مطرح شده از سوی حسن روحانی نیست.

مشخص نیست منظور روحانی از ۱۲ درصد، رشد سالانه است که یک درصد بیشتر از میانگین رشد گردشگری طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ است یا اینکه منظور او تعداد کل گردشگران بوده که بسیار کمتر از نسبت رشدی است که با حساب و کتاب آمارهای رسمی و معتبر به دست می‌آید. تعداد کل گردشگران از ابتدای دولت یازدهم تا امروز (حدود ۳/۵ سال)، حداقل ۳۰ درصد به نسبت دوره چهار ساله‌ی دولت دهم رشد داشته و با احتساب آمار حساب نشده نیمه‌ی دوم سال ۲۰۱۷ احتمالا این نسبت افزایش بیشتری نیز خواهد داشت.

به هر حال با توجه به اینکه نیمی از ادعای روحانی (رشد گردشگری) درست و نیمی دیگر (نرخ رشد گردشگری) نامشخص است، فکت‌نامه این ادعا را "نیمه درست" ارزیابی می‌کند.