چه مقدار از پول‌های بلوکه شده را بازگردانده شده است؟

اسحاق  جهانگیری در دومین مناظره ریاست جمهوری که در روز جمعه ۱۵ اردیبهشت برگزار شد، گفت که «بعد از برجام، ده‌ها میلیارد دلار  منابع نفتی که می فروختیم در دنیا مسدود شده بود آزاد شد».

برای درستی‌سنجی این گفته می‌توان گزارش‌های اجرای برجام که به شکل دوره‌ای از سوی وزارت خارجه به مجلس ارائه شده است، همچنین اظهارات مقام‌های مسئول را مرور کرد.

در خصوص پول‌های بلوکه شده حاصل از فروش نفت ایران  عدد واحدی تاکنون اعلام نشده و مقام های داخلی و خارجی رقم های مختلفی برای آن بیان کرده اند. برای مثال ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی این عدد را ۲۳ میلیارد دلار، باراک اوباما رئیس جمهور سابق ایالات متحده آمریکا میزان پول های بلوکه شده را ۱۵۰ میلیارد دلار،  کاظم جلالی رییس مرکز پژوهش‌های مجلس این مبلغ را ۶۰ میلیارد دلار اعلام کرده است.

علی طیب‌نیا وزیر اقتصاد ایران نیز گفته است: «عدد ۱۲۰ میلیارد دلاری از دارایی‌های بلوکه شده ایران که توسط برخی رسانه‌ها بیان می‌شود، صحیح نیست. حدود ۳۵ میلیارد دلار از این دارایی‌ها در شرکت نیکو سرمایه‌گذاری شده که مربوط به طرح‌های شرکت نفت است و حدود ۲۲ میلیارد دلار در چین به عنوان وثیقه‌های فاینانس موجود است که اگر تمامی این مبالغ را ارزیابی کنید به آن عددی خواهید رسید که رئیس کل بانک مرکزی بیان کرده است».

ولی الله سیف رییس کل بانک مرکزی شفاف‌ترین ارقام درباره پول‌های بلوکه شده ایران را بیان کرده است.  به گفته آقای سیف در مجموع ۲۹ میلیارد دلار شامل «۲۳ میلیارد دلار از اموال بانک مرکزی در کشورهای ژاپن، کره و امارات متحده عربی» و «۶ میلیارد دلار از محل فروش نفت نیز در هند» وجود داشت.

عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، ۱۵ فروردین ۹۵ در یک برنامه تلویزیونی  گفت که «مجموع دارایی‌های بلوکه شده ایران را بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار عنوان کرد و آنچه در مذاکرات ایران و کشورهای ۱+۵ مطرح شد آزادسازی دارایی بلوکه شده ایران بود اما بر سر رقم دارایی‌ها در طول مذاکرات بحث نشد».

بررسی‌های سایت آمریکایی درستی‌سنجی  پُلیتی‎فکت هم نشان می‌دهد که کل مبلغ دارایی های بلوکه شده ایران چیزی حدود ۱۰۰ میلیون دلار بوده و وزیر خزانه داری وقت آمریکا آن را حدود ۵۶ میلیارد دلار برآورد کرده است.

به این ترتیب منابع داخلی در ایران  میزان پول‌های بلوکه شده تا پیش از اجرای برجام را حداقل ۲۹ میلیارد دلار و حداکثر ۱۰۰ میلیون دلار تخمین زده بودند.

 

دریافتی ها

تهران بین ژانویه ۲۰۱۴ تا ژوییه ۲۰۱۵ یعنی بین توافق ژنو تا توافق بر سر برنامه اقدام مشترک (برجام) حدود  ۱۱.۹ میلیارد دلار دریافت کرد. این پرداخت‌ها براساس توافق ژنو و ماهانه ۷۰۰ میلیون دلار انجام شد و بخشی از پول نفت بلوکه شده ایران به این ترتیب در اختیار ایران قرار گرفت.

به این ترتیب در جریان مذاکرات هسته‌ای دولت حسن روحانی و تا قبل از اجرایی شدن برجام یعنی از دی ماه ۱۳۹۲ تا اواخر سال ۱۳۹۴ حدود ۱۱.۹ میلیارد دلار  طی سه مرحله به ایران پرداخت شد. در مرحله اول بنا بر توافق اول ژنو حدود ۴.۲ میلیارد دلار در قالب هشت قسط، در مرحله دوم ۲.۸ میلیارد دلار و در شش قسط در سال  ۲۰۱۵ و  در ادامه  ۴.۹ میلیارد دلار دیگر آزاد و در اختیار بانک مرکزی ایران قرار گرفت.

علاوه براین آمریکا  ۱.۴ میلیارد دلار دیگر بین توافق هسته‌ای نهایی و اجرایی شدن برجام به ایران پرداخت اما  مسعود گودرزی نماینده مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم مبلغ این پرداخت را ۱.۷ میلیارد دلار اعلام کرد ولی گفت که این پول جزو پول نفت بلوکه شده نیست و به ازای پرداخت ایران برای خرید تسلیحات نظامی در سال‌های پیش از انقلاب رفع توقیف شده و به ایران پرداخت شده است.

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه، ۱۳ دی ماه ۱۳۹۵ در واکنش به اخبار منتشر شده در رسانه‌های آمریکا از جمله در گزارش ۳۰ دسامبر۲۰۱۶  وال استریت ژونال درباره آزاد شدن حداقل ۱۰ میلیارد دلار پول نفت بلوکه شده ایران، گفت که «بله تایید می‌کنم. بعد از اجلاس ژنو و تفاهم حاصله، قرار شد ۷۰۰ میلیون دلار ماهانه پرداخت کنند. ما علاوه بر وجوه نقدی که دریافت کردیم؛ به صورت طلا، شمش و هر چیز دیگری دریافت‌های خود را داشتیم و تحویل گرفتیم. در مورد رقم دقیق صحبت نمی‌کنم و فکر می‌کنم رقم اعلامی با خسّت داده شده و ما بیش از این از وجوهی که داشتیم در اختیار گرفتیم و در اختیار بانک مرکزی قرار گرفته و مصرف شده و این خبر درست است اما رقم بیش از این است».

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت، هم در ۲۷ دی ۱۳۹۵ با تاکید براینکه «با رفع تحریم‌ها در پی توافق هسته‌ای (برجام)، افزون بر آزادسازی صادرات نفت، منابع مالی بلوکه شده نیز آزاد شد»، گفت که در ۹ ماه نخست سال ۹۵ وزارت نفت ایران ۲۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار وصولی داشته است.

عباس عراقچی در ۲۶ دی ۱۳۹۵ پول نفت ایران که پس از برجام آزاد شد را  ۲۹ میلیارد دلار اعلام کرده است.

این رقم نزدیک به همان است که  بانک جهانی در ژوییه ۲۰۱۶ اعلام کرد که بر اساس برجام، حدود ۳۰ میلیارد دلار از دارایی های بلوکه شده ایران آزاد شده و این کشور اجازه یافته به دارایی های خود در خارج از کشور دسترسی پیدا کند.

دومین گزارش وزارت خارجه ایران از برجام هم بر دریافت ۷ میلیارد دلار و ۶ میلیارد یورو از پول‌های بلوکه شده نفت ایران از امارات، شرکت شل و کشور هند تاکید کرده است که شامل «تسویه مطالبات با اینوک امارات و دریافت بیش از ۵ میلیارد دلار»، «تسویه مطالبات با کمپانی شل و دریافت حدود ۲ میلیارد دلار» است و همچنین «تسویه مطالبات نفتی با هند و توافق دریافت بیش از ۶ میلیارد یورو مطالبات معوقه در یک روند سه ماهه» که مبلغ «حدود ۱.۵۸۵ میلیارد یورو در بانک های هالک ترکیه و EIH هامبورگ دریافت شده است».

بررسی منابع داخلی و خارجی نشان می دهد که پول های بلوکه شده ایران از جمله پول نفت تا پیش از برجام بین ۲۹ تا ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین شده شده است و با اجرای برجام نیز بین ۱۰ تا ۲۹ میلیارد دلار از این مبلغ آزاد شده و در اختیار ایران قرار گرفته است.

به این ترتیب گفته اسحاق جهانگیری مبنی براینکه «ده‌ها میلیارد دلار از منابع فروش نفت آزاد شده است»، صحت دارد اما دولت یازدهم که آقای جهانگیری معاون اول آن است تاکنون گزارشی شفاف، دقیق و مستند از پول های آزاد شده ایران ارائه نکرده است، ما به آن نشان «نیمه درست» می دهیم.